UTANCAQ QIZ

UTANCAQ QIZ Fyodor Mixaylovi? Dostoyevski O qad?n ax? niy?, n? s?b?b? ?ld??.. ax? o niy? ?ld??.. “Utancaq q?z” Dostoyevskinin ki?ik h?cmli olmas?na baxmayaraq, ?z?nd? d?rin duy?ular birl??dir?n maraql? ?s?rl?rind?n biridir. Burada m?zlum, yetim, azya?l? bir q?z?n ac?nacaql? h?yat hekay?sind?n b?hs olunur. Onun xalalar? onu ?z?nd?n qat-qat b?y?k bir qocaya sat?b, ba?lar?ndan atmaq ist?yirl?r. El? bu anda q?za d?rin m?h?bb?tl? vurulan xilaskar? peyda olur v? bu ?ziyy?tl?rd?n qurtar?r. El? hadis?l?rd?n d? bundan sonra ba?lan?r. B?s q?z ?z xilaskar?na niy? nifr?t etdi? Fyodor Dostoyevski UTANCAQ QIZ Фёдор Достоевский КРОТКАЯ Bak?, Qanun n??riyyat?, 2020, 80 s?h. T?rc?m??i: Mehdi Mirki?iyev M?tn dizayn?: G?nay Seyidova Qapaq dizayn?: Rafael Qas?m Qanun N??riyyat? Bak?, AZ 1102, Tbilisi pros., 76 Tel: (+994 12) 431-16-62; 431-38-18 Mobil: (+994 55) 212 42 37 e-mail: [email protected] www.qanun.az www.fb.com/Qanunpublishing www.instagram.com/Qanunpublishing AB 022051 / ?N 0242 © QANUN n??riyyat?, 2020 © G?nclik, 1985 M??llifd?n Oxucular?mdan ?zr ist?yir?m: bu d?f? onlara h?mi??ki adic? “g?nd?lik” ?v?zin? hekay? verir?m. Ancaq, do?rusu, m?n ay?n ?ox qismini bu hekay?y? s?rf etmi??m. H?r halda, g?r?k oxucular?m t?qsirimd?n ke??l?r. ?ndi d? hekay? bar?d?. ?z?m hekay?ni son d?r?c? real hesab el?s?m d?, m?n ona “fantastik” deyir?m. Ancaq hekay?d? ?slind? fantastiklik d? var, ?z? d? fantastiklik m?hz hekay?nin formas?n?n ?z?nd?dir; bu s?b?bd?n d? qabaqcadan izahata ehtiyac duyuram. M?s?l? buras?ndad?r ki, bu n? hekay?dir, n? d? qeyd. T?s?vv?r?n?z? bir ki?i g?tirin, bu ki?inin arvad? azac?q ?vv?l ?z?n? p?nc?r?d?n at?b ?ld?rm??d?r, indi onun meyiti stolun ?st?n? uzad?lm??d?r. Ki?i ?z?n? itirmi?dir v? h?l? a?l?n? ba??na c?m el?m?y? macal tapmam??d?r. Otaqlarda var-g?l el?yir, olub-ke??nl?ri d?rk el?m?y?, “fikrini bir n?qt?y? c?ml?m?y?” ?al???r. ?st?lik d? o, b?dbinlik iliyin?-qan?na yerimi?, ?z-?z?yl? dan??an adamlardand?r. Ona g?r? d? ?z-?z?yl? s?hb?t el?yir, ?hvalat? dan???r, olub-ke??nl?ri ay?rd el?m?k, ayd?nla?d?rmaq ist?yir. S?hb?ti zahir?n ard?c?l, r?van g?r?ns? d? o h?m m?ntiq, h?m d? hiss sar?dan d?n?-d?n? ?z-?z?n? dola?d?r?r. Ki?i ?z?n? t?miz? ??xard?r v? q?z? t?qsirl?ndirir, uzun-uzad? t?f?rr?ata var?r: bu t?f?rr?atda fikir kobudlu?u da, da??r?klilik d?, ?st?lik d?rin hiss d? var. Yava?-yava? ki?i do?rudan da m?s?l?ni ayd?nla?d?r?r v? “fikrini bir n?qt?y?” c?ml?yir. Yad?na d???n bir s?ra xatir?l?r, n?hay?t, g?tirib onu sars?lmaz h?qiq?t? ??xar?r; h?qiq?t onu ??bh?d?n qurtar?r, a?l?n? v? q?lbini ucald?r. H?tta hekay?nin ?vv?lind? da??n?q g?r?n?n ah?ng d? ax?ra yax?n nisb?t?n d?yi?ir. Bu b?db?xt insan h?qiq?ti ayd?n, a?kar g?r?r, h?r halda ona bel? g?lir. M?vzu bel?dir. ?lb?tt?, hekay?d? t?svir olunan ?hvalat bir ne?? saat davam el?yir; q?r?q-q?r?q, ara-b?r?li, dola??q formada: o gah ?hvalat? ?z-?z?n? dan???r, gah da ?z?n? el? bil ki, qaiban? bir dinl?yiciy?, hakim? tutur. ?slind? bel? hallarda h?mi?? el? bu c?r d? olur. ?g?r bir stenoqraf x?lv?ti onun dan?????na qulaq assa v? a?z?ndan ??xanlar? oldu?u kimi q?l?m? ala bils?, s?hb?t m?nim t?svir el?diyimd?n daha k?nt?y, yonulmam?? ??xard?, ancaq psixoloji ard?c?ll?q, d?z?m, m?n? el? g?lir ki, b?lk? d? el? bu sayaq qalard?. Bu hekay?d? m?nim fantastiklik hesab el?diyim d? el? h?min o h?r ?eyi q?l?m? alm?? stenoqraf g?man?d?r (?lb?tt?, m?n onun yazd?qlar?n? sonra i?l?yib d?z?ld?rdim). Ancaq onu da deyim ki, bu c?r ?hvalat inc?s?n?td?, ?d?biyyatda d?n?-d?n? olmu?dur: m?s?l?n, Viktor H?qo ?z?n?n “?l?m m?hbusunun son g?n?” ?ah ?s?rind?, dem?k olar ki, bu sayaq bir ustadan istifad? el?mi?dir, ancaq o, stenoqraf?n obraz?n? yaratmasa da, daha b?y?k uydurma??l??a yol vermi?dir, bel? g?man el?mi?dir ki, ?l?m?, m?hkum olunan insan ?l?m?n?n son g?n?, h?tta son saat?, h?qiqi m?nada son d?qiq?si d? qeydl?r el?y? bil?r (buna onun vaxt? da var). Lakin H?qo bu fantaziyaya uymasayd?, bu ?s?r – yazd??? b?t?n ?s?rl?rin ham?s?ndan ?n ger??k, ?n inand?r?c?, h?qiq?t? ?n yax?n ?s?r d? olmazd?. B?R?NC? F?S?L I M?N K?MD?M, O QIZ K?MD? H?l? ki buradad?r, birt?h?r ke?inir?m: d?qiq?ba?? yax?nla??b baxaram; amma sabah g?lib aparacaqlar, b?s onda, t?k-t?nha qalanda, m?nim hal?m nec? olacaq? O indi b?y?k otaqda, bir-birinin yan?na qoyulmu? qumar stollar?n?n ?st?nd?dir, tabutu sabah g?tir?c?kl?r, a?, a?appaq qrodenapl… X?las?, s?z?m onda deyil… M?n var-g?l el?y?-el?y? bir ?eyi ba?a d??m?k ist?yir?m. Alt? saatd?r ki, ba?a d??m?y? ?al???ram, amma he? c?r fikrimi bir n?qt?y? c?ml??dir? bilmir?m. M?s?l? buras?ndad?r ki, m?n el? hey g?zi?ir?m, g?zi?ir?m, g?zi?ir?m… ?hvalat? oldu?u kimi dan??aca?am. Bir-bir, qaydayl? dan??aca?am (qaydayla!). C?nablar, m?n ?sla yaz???-zad deyil?m, bunu ?z?n?z d? g?r?rs?n?z, ancaq yaz??? olmayanda n? olar; dan??aca?am, ?z?m bildiyim kimi… M?nim b?db?xtliyim oras?ndad?r ki, h?r ?eyi ba?a d???r?m! ?g?r bilm?k ist?s?niz, y?ni ?g?r ?hvalat? lap ?vv?lind?n bilm?k ist?s?niz, onda dem?liy?m ki, bu q?z o vaxtlar “Qolos”da d?rc etdirdiyi elan?n x?rcini ?d?m?k ???n m?nim yan?ma el?-bel?, bir ?ey girov qoyma?a g?lirdi; guya m?r?bbiy?ydi, ba?qa yer? d? getm?y? raz?yd?, evl?rd? d?rs dey? bil?rdi v? sair? v? sair?. Lap ?vv?l bel? idi, m?n d? s?z yox ki, onu ba?qa m??t?ril?rd?n ay?rm?rd?m. Ham? kimi g?lir v? sair?. Sonra g?z?m onu ald?. ?ox z?if, sar???n, ortaboylu bir q?zd?; m?niml? dan??anda ?z?n? itirirdi, el? bil utan?rd? (m?n el? bilir?m, b?t?n yad adamlarla bel? davran?rd?, m?n d? s?z yox ki, onun g?z?nd? ba?qalar?ndan f?rql?nmirdim, ?lb?tt?, bir s?l?m?i kimi yox, insan kimi). Pulunu ald?m?, d?rhal d?n?r, ??x?b gedirdi. H?mi?? d? dinm?zc?. Ba?qalar? ??n? d?y?r, yalvar?r, ?ox alma?a ?al???rd?, amma bu yox, n? verirdin, onu da al?rd?… Dey?s?n, ?hvalat? dola?d?rd?m. B?li, ?vv?lc? m?ni t??cc?b qoyan onun g?tirdiyi ?eyl?r oldu; q?z?l suyuna sal?nm?? g?m?? s?r?alar bir qara q?piy? d?ym?y?n medalyon – ham?s?n?n iki ?ah? qiym?ti vard?. Q?z ?z? d? bilirdi ki, mal? iki qara ?ah?ya d?ym?z, ancaq ?z?nd?n g?r?rd?m ki, bunlar onun al?mind? ?ox qiym?tli da?-qa? kimi bir ?eydir: do?rudan da ata-anas?ndan qalan ?ey el? bunlard?, bunu m?n sonralar ?yr?ndim. T?k birc? d?f? g?tirdiyi ?eyl?r? baxanda, istehza il? g?l?ms?nd?m. Do?rusu, m?n ?mr?md? bel? i? tutmaram camaatla centlmen kimi r?ftar el?yir?m: az dan???ram, n?zak?tli, ciddi oluram. “Ciddi, ciddi, ciddi”. Ancaq o bir cavand?r (h?qiqi m?nada), k?hn?, dov?an d?risind?n g?d?kc? g?tirmi?di, m?n ?z?m? saxlaya bilm?dim, bird?n ona n? is? guya m?z?li bir s?z dedim. ?lahi, nec? q?zard?! Onun iri, ala dal??n g?zl?ri nec? alovland?! Amma birc? k?lm? d? dan??mad?, c?r-c?nd?r?n? y???b getdi. Bu vaxt m?n ilk d?f? ona ?m?lli-ba?l? fikir verdim v? ?r?yimd?n bir fikir ke?di, y?ni a?l?ma yax?? bir niyy?t g?ldi. B?li, onun ba???lad??? t??ss?rat, y?ni bilm?k ist?s?niz, yax?? t??ss?rat, g?ldiyim n?tic? d? yad?mdad?r: fikirl??dim ki, ?ox g?ncdir, lap u?aqd?r, on d?rd ya?? var. Amma o vaxt q?z?n on alt? ya??n?n tamam?na ?? ay qalm??d?. ?slind? m?n bunu dem?k ist?mir?m, g?ldiyim n?tic? he? d? bu deyildi. Ert?si g?n yen? g?ldi. Sonralar ?yr?ndim ki, bu dov?an d?risini o, Dobronravovun da, Mozerin d? yan?na apar?b; ancaq onlar q?z?ldan ba?qa he? n? g?t?rm?rd?l?r, ona g?r? d? q?zla he? dan??maq ist?m?yibl?r. Amma m?n bir d?f? ondan ?ox qiym?tsiz b?z?k ?eyl?ri q?bul el?mi?dim, sonra fikirl???nd?, ?z?m d? t??cc?b qald?m: ax? m?n d? q?z?l-g?m??d?n ba?qa he? n? g?t?rm?rd?m, amma onun b?z?k ?eyl?rini g?t?rm??d?m. Yad?mdad?r, onda q?z bar?d? ikinci d?f? d???nm??d?m. Bu d?f?, Mozer? g?st?r?nd?n sonra, m?n? o, bir k?hr?ba m??t?k g?tirmi?di, babat ?eydi, m??t?risi olard?, ancaq bizim al?mimizd? he? n?y? d?ym?zdi, ??nki biz ancaq q?z?l g?t?r?rd?k. D?n?nki qiyamdan sonra m?n onu ciddi qar??lad?m. Ciddilik m?nim al?mimd? quruluq dem?kdir. Ancaq yen? d? iki manat?n? ver?nd?, ?z?m? saxlaya bilm?dim, bir az ?s?bi halda dedim: “Bunu sizin xatiriniz? g?t?r?r?m, bel? ?eyi Mozer g?t?rm?z”. Sizin xatiriniz? s?z?n? x?susi qeyd el?dim, ?z? d? m??yy?n m?nada. Ac?ql? idi. Bu s?z? e?id?nd? yen? q?pq?rm?z? q?zard?, ancaq dinm?di, pulu tullamad?, g?t?rd? – kas?bl???n ?z? qara olsun! Amma nec? q?zard?! Ba?a d??d?m ki, sancm??am. Q?z bay?ra ??xandan sonra ?z-?z?md?n soru?dum: onu p?rt el?m?yim iki manata d?y?r? Hi, hi, hi! Yad?mdad?r, bu sual? iki d?f? t?krar el?dim: “D?y?r? D?y?r?” G?l?-g?l? ?zl?y?md? bu suala m?sb?t cavab verdim. O vaxt kefim yaman durulmu?du. Ancaq ?r?yimd? pis niyy?t yox idi; s?namaq ist?yirdim, ??nki bird?n beynimd? bu q?z bar?d? b?zi fikirl?r dola?ma?a ba?lam??d?. ???nc? d?f? idi ki, m?n onun haqq?nda ?m?lli-ba?l? d???n?rd?m. …El? b?t?n ?hvalatlar da o vaxt ba?lad?. S?z yox ki, m?n d?rhal q?z bar?d? h?r ?eyi x?lv?tc? ?yr?nmi?dim v? indi ?ox s?birsizlikl? g?li?ini g?zl?yirdim. ?r?yim? damm??d? ki, o tezlikl? g?l?c?kdir. G?l?n kimi, ?ox n?zak?tli, ?irin-?irin s?hb?t? ba?lad?m. Ax? m?n yax?? t?rbiy? g?rm?? adamam, ?z?m? aparma?? bacar?ram. B?li. S?hb?t ?snas?nda ba?a d??d?m ki, o, xeyirxah, utancaq q?zd?r. Xeyirxah v? utancaq q?zlar is? ?ox yum?aq, yolayax?n olurlar, ?r?kl?rini tamam a?masalar da, yaxalar?n? s?hb?td?n he? c?r qurtara bilmirl?r. Q?sa da olsa, cavab verirl?r, getdikc? d? dill?ri a??l?r, t?ki s?n ?z?n yorulmayasan; ?lb?tt?, ?g?r buna ehtiyac varsa. Ayd?n m?s?l?dir ki, q?z ?z? o vaxt m?n? he? n? dem?di. “Qolos” m?s?l?sini d?, ba?qa ?eyl?ri d? m?n sonra ?yr?ndim. O vaxt q?z dalbadal elanlar verirdi, ?vv?ll?r s?z yox ki, ?z?n? tox tuturdu: “M?r?bbiy?y?m, ba?qa yer? getm?y? d? raz?yam, ??rtl?rinizi z?rf? qoyun, g?nd?rin”, amma sonra d?yi?di: “H?r ?ey? raz?yam, d?rs d? dey?r?m, ba?qa i?l?r d? g?r?r?m, ev i?l?rin? d? ?l yetir?r?m, x?st?y? d? qulluq el?y?r?m, ?limd?n paltar tikm?k d? g?lir” v? sair v? sair… Bu qaydada sadalay?rd?! Ayd?n m?s?l?dir ki, bunlar? q?z h?r d?f? elan ver?nd? bir-bir ?lav? edirdi, ax?rda, ?midini tamam itir?nd?, h?tta “maa?s?z, bir qar?n ??r?y?” d? raz? oldu. Amma i? tapa bilm?di! M?n onda q?z? son d?f? s?namaq q?rar?na g?ldim: h?min g?n ??xm?? “Qolos”u g?t?r?b, ona bir elan g?st?rdim: “Atadan-anadan yetim cavan bir q?z, ya?l? dul ki?i u?aqlar?na m?r?bbiy?lik yeri axtar?r. Ev-e?ik i?l?rin? d? k?m?k el?y? bil?r”. Yen? q?pq?rm?z? q?zard?, yen? g?zl?r od tutub yand?, d?rhal d?nd?, ??x?b getdi. H?r?k?ti ?ox xo?uma g?ldi. ?mumiyy?tl?, m?n o vaxt ?ox arxay?nd?m, he? n?d?n qorxmurdum: bilirdim ki, m??t?kl?ri he? kim q?bul etm?y?c?k. Halbuki onun m??t?y? d? qurtarm??d?. Fikirl??diyim kimi d? oldu, ???nc? g?n g?ldi, b?ti-b?nizi qa?m??d?, h?y?canl? idi, m?n ba?a d??d?m ki, evd? n? is? bir hadis? olub, do?rudan da el? idi. Bu saat ?hvalat? a??b dan??aram, ancaq h?l?lik o zaman q?fl?t?n nec? ?lia??ql?q el?diyimi v? onun g?z?nd? nec? ucald???m? xat?rlamaq ist?yir?m. Bu fikir a?l?ma q?fil g?lmi?di. M?s?l? buras?ndad?r ki, o, bir ikona g?tirmi?di (n?hay?t ?r?k el?yib g?tirmi?di)… H?, h?, qulaq as?n! Qulaq as?n! ?ndi g?ldim m?tl?b ?st?n?, yoxsa bayaqdan el? hey ?a??ram… M?s?l? buras?ndad?r ki, m?n indi b?t?n olub-ke??nl?ri yad?ma salmaq ist?yir?m, h?r ?eyi, b?t?n t?f?rr?at?, b?t?n cizgil?ri il?. Ha ?al???ram fikrimi bir n?qt?y? c?ml??dirim, bacarm?ram, amma o cizgil?r, o cizgil?r… M?ry?m anan?n sur?ti idi, quca?? k?rp?li M?ry?m anan?n; ev-ail? sur?ti idi, q?dim ?eydi, q?z?l suyuna sal?nm?? g?m?? c?bb?si vard?, nec? deyim, alt? manata d?y?rdi. G?rd?m ki, q?z sur?ti ?ox ?ziz tutur, onu b?t?v, c?bb?sini ??xartmadan girov qoymaq ist?yir. Dedim ki, yax?? olar c?bb?ni ??xar?b m?n? ver?siniz, sur?ti is? g?t?r?b aparas?n?z, yoxsa sur?t, nec? dey?rl?r h?r halda… – M?g?r qada?and?r? – Xeyr, m?s?l? qada?an m?s?l?si deyil, el?-bel?, b?lk? sizin ?z?n?z?… – Yax?? ??xard?n. Bir q?d?r fikirl??ib dedim: – Bilirsiniz n? var, c?bb?ni ??xarmayaca?am, bax ora, ikona saxlanan ?kafa, ba?qa ikonalar?n yan?na, q?ndilin alt?na qoyaca?am (kassan? a?an g?nd?n d?kan?mda h?mi?? q?ndil yanard?), el?-bel? on manat ver?r?m. – M?n? on manat laz?m deyil, be? manat verin, sonra m?tl?q borcunuzu qaytar?b sur?ti alaca?am. Yen? g?zl?rinin par?ldad???n? g?r?b dedim: – On manat ist?mirsiniz? Sur?ti bu qiym?t? d?y?r. – Q?z dinm?di. M?n ??xar?b ona be? manat verdim. – He? kim? nifr?t el?m?yin, m?n ?z?m d? bu ??tinlikl?ri, h?tta bundan da bet?rini g?rm???m, indi m?ni bu i?l? m???ul g?r?rs?n?z… amma buna q?d?r ba??m ?ox b?lalar g?r?b, ?ox ?ziyy?tl?r g?rm???m… – Siz c?miyy?td?n qisas al?rs?n?z? H?? – Bird?n o ?ox ac? istehza il? m?nim s?z?m? k?sdi, ancaq onun bu istehzas?ndan h?dsiz m?sumluq vard? (daha do?rusu, m?sumlu?a ox?ar bir ?ey vard?, ??nki o zaman bu q?z m?niml? ba?qalar?na q?tiyy?n f?rq qoymurdu, ona g?r?, ?ox g?man, ?r?yim? toxunmaq ist?mirdi). “Aha – ?z-?z?m? fikirl??dim, – s?n bel?ymi?s?n, yava?-yava? xasiyy?tini, hans? yuvan?n qu?u oldu?unu b?ruz? verirs?n”. M?n d?rhal yar?zarafat, yar?m?s?mal? cavab verdim: – Bilirsiniz n? var, “m?n el? bir b?nd?y?m ki, pislik el?m?k ist?y?nd? d? pisliyim d?n?b yax??l?q olur”. Q?z c?ld ba??n? qald?r?b, ?ox maraqla ?z?m? baxd?, ?mumiyy?tl?, onun mara??nda h?dsiz u?aql?q vard?: – Dayan?n… bu n? fikirdir? Haradand?r? M?n bunu haradasa e?itmi??m… – Ba??n?z? s?nd?rmay?n, bu ifad?ni Mefistofel Faustla tan?? olanda deyir. “Faust”u oxumusunuz? – El?-bel?, s?thi. – Daha do?rusu, he? oxumam?s?n?z. Oxumaq laz?md?r. Amma m?n yen? sizin dodaqlar?n?zda istehza g?r?r?m. xahi? edir?m, m?ni ?ox z?vqs?z adam saymay?n, el? hesab el?m?yin ki, s?l?m?i rolumu b?z?m?k ???n ?z?m? Mefistofel kimi t?qdim el?yir?m. S?l?m?i el? s?l?m?idir. Bilir?m. – Siz n? is? q?rib? adams?n?z… M?n q?tiyy?n bel? ?ey dem?k fikrind? olmam??am… Q?z dem?k ist?yirdi: m?n sizin savadl? adam oldu?unuzu bilmirdim, ancaq dem?di, bununla bel? m?n onun fikrini duydum; q?z?n ?r?yind?n x?b?r vermi?dim. M?n dedim: – Bilirsinizmi, h?r i?d? yax??l?q el?m?k olar. M?n ?lb?tt?, ?z?m bar?d? dan??m?ram, m?nim, tutal?m ki, ?limd?n pislikd?n savay? ayr? i? g?lmir, ancaq… O, c?ld ba??n? qald?r?b, diqq?tl? ?z?m? baxd? v? dedi: – ?lb?tt?, h?r sah?d? yax??l?q el?m?k olar… M?hz h?r sah?d?, – dey? q?fl?t?n ?lav? etdi. Yax?? yad?mdad?r, bu anlar?n ham?s? yad?mdad?r! Bir d? ?lav? el?m?k ist?yir?m ki, bu g?ncl?r, sevimli g?ncl?r, a??ll?, m?nal? bir ?ey dem?k ist?y?nd?, q?fl?t?n sif?tl?ri ?ox s?mimi v? m?sum ifad? al?r, el? bil deyirl?r; “g?r?rs?n?zm?, m?n indi siz? a??ll?, m?nal? s?z deyir?m”, – ?z? d? bunu bizim kimi ??hr?tp?r?stlik xatirin? el?mirl?r, el?-bel? el?yirl?r, h?m d? duyursan ki, g?ncl?r ?zl?ri b?t?n bunlar? ?ox ?ziz tutur, onlara inan?r, ehtiram g?st?rir v? fikirl??irl?r ki, siz d? b?t?n bunlar?n ham?s?na eynil? onlar kimi ehtiram g?st?rirsiniz. Ah, s?mimilik! El? bununla da onlar qalib g?lirl?r. Bu s?mimilik o q?za n? q?d?r yara?m?rd?! Yad?mdad?r, he? bir ?eyi unutmam??am! O, bay?ra ??xan kimi m?n d?rhal q?rara g?ldim. El? h?min g?n ax?r?nc? axtar??lara ba?lad?m v? onun bar?sind? qalan cari sirl?ri d? ?yr?ndim; ?vv?lki sirl?rin ham?s?n? m?n bir g?n ?vv?l ?l? ald???m Lukeriyadan ?yr?nmi?dim. Lukeriya o vaxt onlar?n ev qulluq?usu idi. Bu el? d?h??tli sirdi ki, m?n he? c?r ba?a d??? bilmirdim: bundan sonra nec? g?lm?k olar, ?z? bel? d?h??t i?ind? ola-ola, nec? olmu?du ki, o bayaq Mefistofelin s?zl?ri il? maraqlanm??d?? G?nclik! O zaman m?n q?z?n bar?sind? q?rurla, sevin?-sevin? m?hz bel? fikirl??mi?dim, ??nki burada, ax? alic?nabl?q da var: y?ni u?urum k?nar?nda olsa da, H?tenin dahiyan? s?zl?ri diqq?tini c?lb edir! G?nclikd? h?mi??, c?zi d? olsa, yanl??l?q da olsa, alic?nabl?q var. Daha do?rusu, m?n onun bar?sind?, yaln?z onun bar?sind? dan???ram. Ba?l?cas? is?, o zaman m?n ona ?z arvad?m kimi bax?rd?m v? q?dr?tim? ??kk-??bh?m yox idi. Bilirsinizmi, ??kk-??bh?d?n uzaq olanda, bu fikir ?ox ?irnikdirici olur. M?n? n? olub? ?g?r bel? gets?, fikrimi n? vaxt c?ml??dir? bil?r?m? t?l?sm?k, t?l?sm?k laz?md?r – m?s?l? he? d? bunda deyil, ah, ilahi! II EL??L?K Bu q?z bar?d? ?yr?ndiyim “sirri” birc? k?lm? il? dey?c?y?m: ata-anas? ?oxdan, ?? il ?vv?l ?lm??d?, o, s?liq?-sahmans?z; xalalar?n?n yan?nda qal?rd?. Do?rusu, onlara s?liq?-sahmans?z dem?k az idi. Xalas?n?n biri dul idi, ?oxu?aql? idi, alt? u?a?? vard?, ham?s? da bir-birind?n balaca, ikinci xalas? qar?m?? q?zd?, kaftarla?m??d?, xasiyy?ti d? a??r idi. ?kisi d? pis adamd?. Atas? m?mur olmu?du, mirz?lik el?yirmi?, yaln?z adi zad?gand?, bir s?zl?: ham?s? m?n? ?l verirdi. M?n, bel? ??x?rd? ki, ali z?mr?d?n?m: h?r halda ??hr?tli polkdan istefaya ??xm?? ?taps-kapitan idim, ?silli-k?kl? zad?gand?m, he? kimd?n as?l? deyildim v? sair, s?l?m?iliy? g?ldikd? is?, onun xalalar?n?n g?z?nd? bu yaln?z yax?? i? olmal? idi. Q?z ?? il xalalar?n?n yan?nda k?l? v?ziyy?tind? olmu?du, ancaq yen? d? harasa imtahan vermi?di, f?rs?t tap?b vermi?di, g?nd?lik a??r i?d?n g?z a??b imtahan ver? bilmi?di, bu is? onun az da olsa, ?md? v? n?cib bir i?? do?ru can atd???na d?lal?t edirdi! M?n n?d?n ?t?ri evl?nirdim? M?nim bar?md? dan??ma?a d?ym?z, bu bar?d? sonra… M?g?r i? bundad?rm?? Xalas?n?n u?aqlar?na d?rs deyirdi, paltar tikirdi, ax?r? i? o yer? ?atm??d? ki, paltar tikm?k n?dir, el? z?if bir q?z d???m? d? yuyurdu. Xalalar? onu d?y?rd?l?r, verdikl?ri bir tik? ??r?yi ba??na vururdular. N?hay?t, onu satmaq fikrin? d??m??d?l?r. Tfu! Bel? ?irkin s?hb?tl?rin ?st?nd?n ke?ir?m, m?f?ss?l dan??m?ram. Bunlar? sonra o ?z? m?n? ?trafl? dan??m??d?. Qon?uluqdak? k?k d?kan?? d?z bir il olard? ki, b?t?n bunlara g?z qoyurdu, ancaq bu adi d?kan?? deyildi, onun iki baqqal d?kan? vard?. O iki arvad basd?rm??d?, indi ???nc?s?n? axtar?rd?, bu q?z? g?zalt? el?mi?di, fikirl??irdi ki, “sakitdir, yoxsulluq i?ind? b?y?y?b, m?n d? el? yetiml?rimin xatirin? evl?nir?m”. Do?rudan da onun yetiml?ri vard?. El?i g?nd?rir, q?z?n xalalar? il? dan??ma?a ba?lay?r; onu da deyim ki, ki?inin ?lli ya?? vard?; q?z d?h??t? g?lir. Buna g?r? o tez-tez m?nim yan?ma qa??r, “Qolos”da elan verm?y? ?al???rd?. Ax?r? xalalar?na yalvarma?a ba?lay?r ki, m?n? bir az m?hl?t verin, fikirl??im. Ona bir az m?hl?t verirl?r, ancaq ?ox az, tez-tez ba??n?n ?st?n? al?b t?ng? g?tirirl?r: “?z?m?z yem?y? ?ey tapm?r?q, s?n d? bir yandan bo?az?m?za ??rik ??xm?san”. M?n bunlar?n ham?s?n? bilirdim, ona g?r? h?min g?n, s?h?rki s?hb?td?n sonra q?ti q?rara g?ldim. Ax?am baqqal g?ldi, bir girv?nk? d? yar?m manatl?q konfet g?tirmi?di; q?z ki?inin yan?nda oturmu?du, m?n m?tb?xd?n Lukeriyan? ?a??rtd?r?b tap??rd?m: q?z?n yan?na g?lib qula??na p???ldas?n ki, darvazan?n a?z?ndayam, ona deyil?si ?ox vacib s?z?m var. M?n ?z?md?n ?ox raz? idim. ?mumiyy?tl?, h?min g?n kefim ?ox k?k idi. El? burada, darvazan?n a?z?nda, onu bura ?a??rd???ma g?r? mat qalm?? q?za dedim ki, ?g?r m?n? g?ls?, ?z?m? xo?b?xt hesab ed?r?m, bunu ?z?m? ??r?f sayaram… ?kincisi, m?nim bu h?r?k?tim?, s?z?m? darvazan?n a?z?nda dem?yim? t??cc?bl?nm?sin dey?, ?lav? etdim: “M?n s?z? a??q dey?n adamam, v?ziyy?ti h?r t?r?fli ?yr?nmi??m”. H?m d? m?n yalan demirdim. Do?rudan da s?z? a??q dey?n adamam. C?h?nn?m olsun bunlar. M?n n?inki ?d?b-?rkanla dan???rd?m, y?ni ?z?m? t?rbiy? g?rm?? adam kimi apar?rd?m, h?m d? orijinall?q el?yirdim, bu is? b?y?k i?dir. Y?ni bunu etiraf el?m?k g?nah i?dir? ?z-?z?m? m?hakim? el?m?k ist?yir?m v? el?yir?m d?. M?n pqo v? sontra[1 - Lehin? v? ?leyhin? (lat?nca).] dem?liy?m v? deyir?m d?. M?n, axmaql?q olsa da el? sonralar da bunu m?mnuniyy?tl? xat?rlay?rd?m: m?n onda q?za a??qca, utan?b ??kinm?d?n dedim ki, ?ox da istedadl?, a??ll?, b?lk? d? ?ox xeyirxah adam deyil?m, ?ox xudp?s?nd adamam (bu ifad? yax?? yad?mdad?r, onu m?n yol ged?nd? fikirl??ib tapm??d?m v? ?z?m ?z?md?n ?ox raz? qalm??d?m), h?m d? ?ox, ola bil?r ki, olduqca ?ox ba?qa pis x?susiyy?tl?rim d? var. Bunlar?n ham?s?n? m?n x?susi q?rurla dedim. ?lb?tt?, m?n ?d?b-?rkan g?zl?yib, q?surlar?m? s?yl?y?nd?n sonra l?yaq?tl?rimi sadalamad?m: “Guya onun m?qabilind? filan-filan m?ziyy?tl?rim var”. M?n hiss el?yirdim ki, o h?l?lik yaman qorxur, ancaq yum?almad?m, h?l? bu da azm?? kimi, onun qorxdu?unu g?r?b, s?z? q?sd?n daha da ?i?irtdim; a??q dedim ki, doyunca yey?c?k, b?z?k-d?z?k, teatr, ??nlik m?s?l?sin? g?ldikd? is? – bunlar?n he? biri olmayacaq. Sonralar, m?qs?dim? ?atandan sonra is?, baxar?q i?l?r nec? olar. bu s?rt dan???q m?nim yaman xo?uma g?lirdi. ?st?lik m?n m?mk?n q?d?r ?t?ri t?rzd? ?lav? etdim ki, ?g?r bu i?? qur?anm??amsa, y?ni s?l?m?ilik el?yir?ms?, yaln?z birc? m?qs?dim var, guya bunun bir s?b?bi var… Ax?, m?nim bu c?r dan??ma?a haqq?m vard?: m?nim do?rudan da m?qs?dim vard?, buna bir s?b?b vard?. Dayan?n, c?nablar, ?mr?m boyu m?nim h?r ?eyd?n ?ox s?l?m?ilikd?n z?hl?m gedib, amma ?slind?, ?z-?z?m? m??mmal? dan??maq g?lm?li ??xsa da, ax?, m?n do?rudan da, do?rudan da, do?rudan da “c?miyy?td?n intiqam al?rd?m”! Buna g?r? d? onun h?min s?h?r “intiqam” bar?d? m?ni sancmas?, ?dal?tsizlikdi. Daha do?rusu, bilirsinizmi, m?n ona a??q des?ydim ki: “B?li, m?n c?miyy?td?n intiqam al?ram”, o, d?n?n s?h?rki kimi, q?hq?h? ??kib g?l?rdi, ?z? d? bu do?rudan da g?lm?li ??xard?. Amma dolay?s? il?, eyhamla, m??mmal? dan??anda, m?lum oldu ki, t?x?yy?l? aldatmaq olar. ?st?lik d? m?n o zaman he? n?d?n qorxmurdum: ax? bilirdim ki, yo?un baqqal h?r halda onun g?z?nd? m?nd?n pisdir v? m?n darvazan?n a?z?nda onun xilaskar? kimi dayanm??am. Ax? m?n bunu ba?a d???rd?m. ?nsan ?clafl??? x?susil? yax?? ba?a d???r! Ancaq bu ?clafl?qd?rm?? Burada adam? m?hakim? el?m?k olar? M?g?r m?n h?l? o vaxt bu q?z? sevmirdimmi? Dayan?n: ayd?n m?s?l?dir ki, m?n o zaman q?za, xeyirxahl?q niyy?tim bar?d? birc? k?lm? d? dem?mi?dim, ?ksin?, tamam ?ksin?: “guya o m?n? xeyirxahl?q el?yirdi, m?n ona yox”. M?n bunu h?tta dilim? d? g?tirdim, ?z?m? saxlaya bilm?dim, buna g?r? b?lk? d? yersiz d??d?, ??nki ?t?ri doda??n?n qa?d???n? hiss el?dim. ?mumiyy?tl? is?, ?st?lik tamam m?nim t?r?fimd? idi. Dayan?n, bir halda ki, b?t?n bu ?irkin s?hb?tl?ri xat?rlay?ram, onda sonuncu heyvanl???m?, sarsaql???m? da dan???m: m?n dayan?b ?z-?z?m? fikirl??irdim: s?nin boyun ucad?r, q?dd-qam?tlis?n, yax?? t?rbiy? g?rm?s?n, n?hay?t, lov?al?q olmas?n, s?n, q???ngs?n. M?nim ba??mdan bel?-bel? fikirl?r ke?irdi. S?z yox ki, q?z el? buradaca, darvazan?n a?z?nda m?n? “h?” dedi. Ancaq… ancaq m?n bir ?eyi d? ?lav? el?m?liy?m: o, buradaca, darvazan?n a?z?nda “h?” dey?n? kimi xeyli fikirl??di. El? fikr? getmi?di, el? fikirl??irdi ki, m?n az qala ?z?m? saxlaya bilm?yib soru?acaqd?m: “H?, n? oldu?” H?tta ?z?m? saxlaya bilm?dim, ?dabaz-?dabaz soru?du: “H?, n? oldu?” – A?z?mdan bel? bir s?feh s?z ??xd?. – Dayan?n, qoyun fikirl??im. Конец ознакомительного фрагмента. Текст предоставлен ООО «ЛитРес». Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию (https://www.litres.ru/pages/biblio_book/?art=68478368&lfrom=688855901) на ЛитРес. Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом. notes Примечания 1 Lehin? v? ?leyhin? (lat?nca).