Kreyser Sonatas?

Kreyser Sonatas? Lev Tolstoy Tolstoy b?t?n d?nyan? rus ?d?biyyat? bar?d? dan??ma?a m?cbur ed?n, d?nya ?d?biyyat?n?n b?y?k s?n?tkarlar? aras?nda f?xri yer tutan birinci rus yaz???s?d?r. Tolstoy ?z ?s?rl?rind? o q?d?r b?y?k m?-s?l?l?r ir?li s?r? bilmi?, el? bir b?dii q?vv?t s?viyy?sin? y?ks?l? bilmi?dir ki, onun ?s?rl?ri d?nya b?dii ?d?biyyat?nda ?vv?linci yerl?rd?n birini tutub. Kitabda verilmi? ?? m??hur povest Tolstoy yarad?c?l???nda ?n ?ox onu xarakteriz? ed?n c?h?tl?ri: insan hissl?rinin insan ?m?ll?ri il? m?nasib?ti, ehtiraslar?n t?hlili v? s. psixoloji prosesl?ri, onun qanunlar?n?, formalar?n? v? insan q?lbinin dialek-tikas?n? ?ks etdirir… Lev Tolstoy Kreyser sonatas? (Povestl?r) LEV TOLSTOY K?M OLUB? «Tolstoyu bilm?d?n he? k?s ?z?n? ?z ?lk?sin? b?l?d adam saya bilm?z. m?d?ni adam saya bilm?z». Maksim Qorkinin bu s?zl?rini Lev Nikolayevi? Tolstoyun (1828–1910) yarad?c?l???na d?rin m?nal? bir epiqraf kimi, onun b?dii al?min? daxil olmaq ???n bir «a?ar» kimi istifad? etm?k olar. Bu s?zl?r h?m d? h?r bir ??xsin m?n?vi h?yat?nda, m?d?ni inki?af?nda, estetik d?nyaqavray???nda dahi ?dibin nec? yer tutdu?unu ayd?n g?st?rir. B?y?k rus realist ?d?biyyat?n?n tarixi, dem?k olar ki, Pu?kind?n ba?lan?r. Ondan ?vv?lki b?t?n XVIII ?sri, Lomonosovdan ?ukovskiy? q?d?r, Avropa ?d?biyyat? t?cr?b?sinin intensiv ??kild? m?nims?nildiyi d?vr kimi qiym?tl?ndirm?k olar. XIX ?srin 20-ci ill?rind?n b?y?k rus ?d?biyyat?n?n tarixi ba?lan?r. Bu vaxtdan o, ?z m?st?qil inki?af yolunu tap?r, ?mumd?nya ?d?bi-b?dii prosesind? i?tirak edir v? qabaqc?l b???riyy?tin iftixar? olan yaz???lar? yeti?dirir. Pu?kin v? Lermontov, Qoqol v? Turgenev, Qon?arov v? Ostrovski, Nekrasov v? T?t?ev, Belinski v? GertseN, ?ern??evski v? Dobrolyubov, Salt?kov-?edrin v? ?exov, Dostoyevski v? Tolstoy, bir ?ox ba?qa y?ks?k istedadl? ?air, nasir v? dramaturqlar, f?ls?fi-estetik fikrin n?may?nd?l?ri b?y?k, ?mumb???ri ?h?miyy?t k?sb ed?n ?d?biyyat?n simas?n? t?msil edirl?r. Bu yaz???lar?n h?r biri yeni zirv?dir. Pu?kin m?asir rus ?d?bi dilini v? realist n?sri yaratd?. Qoqol rus realizminin istiqam?tini g?cl?ndirdi, Turgenev rus realizmini poetik n?srl? z?nginl??dirdi. Dostoyevski insan q?lbinin mikroal?min? endi. ?edrin rus realizmind? satirik istiqam?ti g?cl?ndirdi. ?exov yarad?c?l???nda is? ?edrin satiras? il? Turgenev n?srinin romantik qanad? ?zvi sur?td? qaynay?b-qar??d?. Bu yaz???lar s?ras?nda L. Tolstoyun ?z yeri vard?r. B?y?k demokrat N. Q. ?ern??evski Tolstoy istedad?n?n ?z?nd?n ?vv?lki rus yaz???lar?ndan n? il? se?ildiyini ayd?nla?d?rma?a ?al??araq yaz?rd?: «Qraf Tolstoyun fikri daha ?ox ona y?n?lib ki, bir fikrin v? hissin ba?qalar?ndan nec? t?r?m?sini m??yy?nl??dirsin; nec? olur ki, m??yy?n v?ziyy?td?n v? t??ss?ratdan yaranan hiss yadda??n v? t??ss?rat?n g?c?n? tabe olaraq ba?qa hiss? ?evrilir, sonra is? t?z?d?n qay?d?b ?vv?lki, birinci hiss? d?n?r v? xatir?l?r z?nciri boyunca d?yi?dikc? d?yi?ir. Yaz???m?n borcu b?t?n bunlar? g?r?b g?st?rm?kdir. Yaz???n?n apard??? psixoloji t?hlil m?xt?lif istiqam?t ala bil?r: bir yaz???n? ancaq xarakterin cizgil?ri maraqland?r?r; o birisini – ictimai m?nasib?tl?rin xarakter? t?siri; ???nc?s?n? – insan hissl?rinin insan ?m?ll?ri il? m?nasib?ti; d?rd?nc?n? – ehtiraslar?n t?hlili v? s. Qraf Tolstoyu is? daha ?ox psixoloji prosesin ?z? maraqland?r?r, onun qanunlar?, formalar?, q?lbin dialektikas? maraqland?r?r». ?nsan q?lbind?ki sirli hallar?n t?hlili n?yin xatirin? edilir? ?lk ?s?rl?rinin birind? – «Sevastopol hekay?l?ri»nd? Tolstoy deyir: «M?n povestimin q?hr?man?n? q?lbimin b?t?n q?vv?si il? sevir?m, onu b?t?n g?z?lliyi il? ?ks etdirm?y? ?al??m??am, o h?mi?? g?z?ldir, g?z?l olub v? olacaq, bu q?hr?man – h?qiq?tdir». ?nsan h?yat?n?n ?n y?ks?k h?qiq?tl?ri Tolstoyun «H?rb v? s?lh»?nd?ki epik l?vh?l?rin d?, «Anna Karenina»n?n da, «Dirilm?nin» d? q?hr?man?d?r. Yaz??? bu h?qiq?ti avtobioqrafik trilogiyas?nda, «Kazaklar»da, «?van ?li?in ?l?m?»nd?, «Hac? Murad»da axtar?r. Publisistik ??x??lar?nda, polemik traktatlar?nda, pedaqoji f?aliyy?tind?, Yasnaya Polyanaya onun g?r???n? g?l?nl?rl? s?hb?tl?rind?. D?nyan?n b?t?n yerl?rind?n ald??? m?ktublara cavablar?nda da Tolstoy h?qiq?t? ?a??r?rd?. ?z geni? t?dqiqat?n?n v? istedad?n?n g?c? il? Tolstoy rus xalq?n?n 1812-ci il m?harib?sinin epik l?vh?l?rini yarad?r. Rus k?ndlisinin m?r?kk?b daxili al?min? n?fuz edir, rus qad?n?n?n h?m y?ks?k c?miyy?td?, h?m d? a?a?? t?b?q?l?rd?ki faci?li taleyini (Anna Karenina v? Katerina Maslova) a??b g?st?rirdi. O, y?zillik bir d?vrd? h?m paytaxt, h?m d? ?yal?t zad?ganl???n?n h?yat?n? biz? t?qdim edir, bu t?b?q?ni t?msil ed?n y?zl?rl? g?z?l, koloritli portretl?r yarad?r. B?y?k yaz???n?n ?s?rl?ri h?yata ehtirasl? bir m?h?bb?tl?, ??r? v? ?dal?tsizliy? qar?? d?rin nifr?tl? a??lanm??d?r. Burada h?yat hadis?l?rinin obyektiv t?sviri bu hadis?l?r bar?d? m??llif h?km?n?n a??q ifad?si il? qaynay?b-qar???r. O, geni?, panoram l?vh?l?r yaratma??n n?mun?sini verdiyi kimi, insanlar?n psixologiyas?, davran???, m?i??ti il? ba?l? ?n x?rda detallar ?z?rind? dayanma?? da bacar?rd?. D?nya ?d?biyyat? tarixi ?oxlu m?t?f?kkir s?n?tkarlar tan?y?r. Nizami, Dante, X?yyam, ?ekspir, G?te, Dostoyevski kimi s?z ustalar? varl??? f?ls?f? ?z?rind? daxili bir ?zabla d???n?bl?r: h?yat?n ?vv?li v? ax?r?, insan?n ?xlaqi t?bi?ti, onun h?yat?n?n yax??la?d?r?lmas? bar?d? ?m?rl?ri boyu fikirl??ibl?r. Bel? m?t?f?kkir yaz???lar s?ras?nda. L. Tolstoy ?n f?xri yerl?rd?n birini tutur. ?nsan h?yat?n?n m?nas? bar?d? onun b?t?n q?hr?manlar? d???n?r. Nikolenka ?rtenyev d? («U?aql?q»), Olenin d? («Kazaklar»), Andrey Bolkonski v? Pyer Bezuxov da («H?rb v? s?lh»), Levin d? («Anna Karenina»), Dmitri Nexlyudov da («Dirilm?»), bir s?ra povest v? hekay?l?rinin q?hr?manlar? da. Bu ?s?rl?rin ham?s?nda, h?mi?? Tolstoy, M. Qorkinin dediyi kimi, «H?r ?eyi ?hat? ed?n d?ny?vi h?qiq?t axtar???ndad?r». B?y?k ?dib axtard??? h?qiq?ti t?sdiq ed?r?k b?z?n el? bilirdi ki, b???riyy?tin xilas yolunu tap?b. M?hz burada onun d?nyag?r???n?n d?rin ziddiyy?tl?ri meydana ??x?rd?. Tolstoy b?y?k rus milli yaz???s?, demokratik rus m?d?niyy?tinin n?h?ng n?may?nd?sidir. Tolstoy ?z ?s?rl?rind? ?mumb???ri m?s?l?l?r qoydu?una g?r? Avropa, Amerika, Asiya xalqlar?n?n m?n?vi-b?dii m?d?niyy?tl?rin? ciddi t?sir g?st?rmi?dir. D?nyan?n bir ?ox g?rk?mli ??xsiyy?tl?ri v? yaz???lar? Tolstoyun b?dii ?s?rl?rinin b?y?k t?siri, onun irsi ?traf?nda bu g?n d? qurtarmayan m?bahis?l?r a?m??, bir m?t?f?kkir kimi onun t?bli? etdiyi f?ls?fi-estetik ideyalar?n taleyi bar?d? ?oxlu fikirl?r s?yl?mi?l?r. Avropa, Amerika, Asiya ?d?biyyatlar?n?n ?n g?rk?mli s?n?tkarlar?, elmi-ictimai, b?dii-estetik fikrinin n?may?nd?l?ri onun yarad?c?l???na, s?n?tkarl???na valeh olduqlar?n? s?yl?mi?l?r. Q.Flober, C.Qolsuorsi, A.Sveyq, C.B.Blok, R.Rollan, A.Morua, Q.Hauptman, L.Feyxtvanger, T.Mann, B.?ou, T.Drayzer, E.Heminquey, E.Oje?ko, B.Prus, Y.?va?kevi?, A.Strindberq, R.Taqor, P.?andr v? bir ?oxlar? onun ?s?rl?rini oxuyub, ?yr?nib, b?hr?l?nmi?l?r. Tolstoyun t?sirini d?n?-d?n? etiraf etmi?l?r, onun g?c?n?, ?mumb???riliyini, ?b?diliyini onun m?bariz humanizmind?, insanlar?n xo?b?xtliyi u?runda ?al??mas?nda g?rm??l?r. Alman yaz???s? L.Frank yaz?r: «O, yeni humanizm u?runda ?n b?y?k m?bariz idi, bizim ?srin humanizmi u?runda, o humanizm u?runda ki, m?harib?ni bird?f?lik v? h?mi??lik ke?mi?in hadis?sin? ?evir?c?kdir». ?s?rl?rinin t?rc?m?si say?sind? o, Az?rbaycan oxucusu ???n d? do?mala??b. H?l? XX ?srin ?vv?ll?rind? Tolstoyun bir s?ra b?dii-didaktik hekay?l?ri, dram ?s?rl?ri Az?rbaycan?n maarif?i yaz???lar? t?r?find?n t?rc?m? olunmu?dur: Tolstoyun yarad?c?l???, «tolstoy?uluq» ?traf?nda geni? m?bahis?l?r olmu?dur. Az?rbaycan ziyal?lar? Tolstoyla m?ktubla?m??, onun haqq?nda Az?rbaycan d?vri m?tbuat?nda t?nqidi, publisistik m?qal?l?r yazm??lar. Onun dem?k olar ki, b?t?n b?dii ?s?rl?ri Az?rbaycan dilin? t?rc?m? olunub. SERG? ATA I Q?rx?nc? ill?rd? Peterburqda ham?n?n t??cc?b?n? s?b?b olan bir hadis? ba? verdi: imperator I Nikolay?n yan?nda parlaq m?ns?b qazanaca??na ham?n?n b?y?k ?mid b?sl?diyi, Kirasir alay? leyb-eskadronunun komandiri, yara??ql? g?nc knyaz, imperatri?an?n yan?nda x?susi ??fq?t? malik olan g?z?l freylina il? toylar?na bir ay qalm?? istefaya ??xd?, adaxl?s? il? b?t?n ?laq?l?ri k?sdi v? ?z?n?n o q?d?r d? b?y?k olmayan m?lk?n? bac?s?na ver?r?k, rahib olmaq m?qs?dil? monast?ra getdi. Hadis?nin ?sas s?b?bini bilm?y?nl?r? bu, ?ox qeyri-adi v? izaholunmaz bir ?ey kimi g?r?n?rd?: knyaz Stepan Kasatskinin ?z?n? is? bu el? t?bii g?lirdi ki, yaranm?? v?ziyy?td?n ba?qa bir ??x?? yolunu he? t?s?vv?r?n? d? g?tir? bilmirdi. Stepan Kasatskinin atas?, istefada olan qvardiya polkovniki bu d?nyadan k???nd? o?lunun on iki ya?? vard?. Anas? o?lunun ail? oca??ndan k?narda ya?amas?n? ist?m?s? d?, ?rinin v?siyy?tini pozma?a c?sar?t el?m?di; ?ri v?siyy?t etmi?di ki, ?g?r ?ls?, o?lunu evd? saxlamas?nlar, korpusa versinl?r v? buna g?r? d? anas? Stepan? korpusa g?nd?rdi. ?z? is? o?luna m?mk?n q?d?r yax?n olmaq v? bayramlarda onu ev? g?tir? bilm?k ???n q?z? Varvaran? da g?t?r?b Peterburqa k??d?. O?lan parlaq qabiliyy?ti v? ?ox g?cl? izz?ti-n?fsi il? f?rql?nirdi v? buna g?r? d? h?m elml?rd?, x?susil? d? lap u?aql?qdan b?y?k h?v?s g?st?rdiyi riyaziyyatda, h?m d? h?rbi bilikl?r? yiy?l?nm?kd? v? at s?rm?kd? birinci idi. Ya??na nisb?t?n boyunun uca olmas?na baxmayaraq, ?ox yara??ql? v? c?ld o?lan idi. Birc? t?ndm?cazl??? olmasayd?. ?xlaq?na v? davran???na g?r? d? n?mun?vi kadet say?l?rd?. O, i?ki i?mir, pis yola getmirdi v? ?z? d? son d?r?c? do?ru?uydu. N?mun?vi olmas?na mane olan birc? ?ey vard?sa, o da arabir hirsl?nib ?z?nd?n ??xmas?yd? ki, bel? qeyzli vaxtlar?nda ?z?n? idar? el?y? bilmir, v?h?iy? ?evrilirdi. Bir d?f? onun mineral s?xurlardan ibar?t kolleksiyas?n? la?a qoyan kadeti az qala p?nc?r?d?n atacaqd?. Ba?qa bir d?f? az qala m?hv olmu?du: kotlet dolu bo?qab? ekonomun[1 - Ekonom – t?s?rr?fat m?diri (t?rc.)] ?z?n? ??rpm??, dediyi s?z? dan?b, yalan dan??d??? ???n zabitin ?st?n? at?l?b vurmu?du onu. ?g?r korpusun direktoru ekonomu qovaraq, i?i gizli saxlamasayd?, y?qin ki, Stepan? soldatl??a ke?ir?c?kdil?r. On s?kkiz ya??nda ik?n kadet korpusunu bitirib, qvardiya?? aristokrat alay?na zabit ke?di. ?mperator Nikolay Pavlovi? onu h?l? korpusda oxudu?u vaxtlardan tan?y?rd? v? alaya ke??nd?n sonra da m?kafatland?rm??d? v? buna g?r? d? onun flikel-adyutant olaca??na he? kim ??bh? etmirdi. V? Kasatski bunu ?ox arzulay?rd?, ?z? d? ??hr?tp?r?stlikd?n yox, h?l? kadet korpusunda oxudu?u vaxtlardan Nikolay Pavlovi?i b?y?k ehtirasla sevdiyin? g?r? arzulay?rd?. Nikolay Pavlovi? h?r d?f? korpusa g?l?nd?, – imperator buraya ?ox tez-tez g?lirdi, – h?rbi s?rtuk geymi? bu h?nd?rboylu, qabar?q sin?li, qozbel burnu b??lar?n?n ?st?n? sallanan, k?sik bakenbardl?, ?z?m?tli s?s? malik h?kmdar kadetl?rl? salamla?anda, Kasatski ?sl a?iq kimi v?cd? g?lir, valeh olurdu, ona sonralar, sevdiyin? rast g?l?nd?n sonra da m?hz bel? f?r?h hissi ke?irirdi. Amma Nikolay Pavlovi?? m?h?bb?td?n do?an f?r?h daha g?cl? idi: ?z?n?n sonsuz s?daq?tini g?st?rm?k, onun yolunda n?yind?ns? ke?m?y?, lap h?yat?n? qurban verm?y? haz?r oldu?unu bildirm?k-ist?yirdi. V? Nikolay Pavlovi? bu g?ncd? bel? hissl?r do?urdu?unu bilir v? q?sd?n oyad?rd? bu hissl?ri. O, kadetl?rl? oynay?rd?, onlar? ba??na y???b, gah u?aq kimi, gah dost, yolda? kimi, gah da t?nt?n?li ??kild? s?hb?t el?yirdi yeniyetm?l?rl?. Kasatskinin zabitl? toqqu?mas?ndan bir q?d?r sonra Nikolay Pavlovi? ona he? bir s?z dem?di, ancaq Stepan ona yax?n g?l?nd? imperator onu qeyri-t?bii ??kild? ?z?nd?n uzaqla?d?rd? v? qa?lar?n? ?at?b, barma?? il? h?d?l?di, ??x?b ged?nd? is? dedi: – Bilin, m?n? h?r ?ey m?lumdur, ancaq m?n b?zi ?eyl?ri e?itm?k ist?mir?m. Onlar ham?s? bax, burda qal?r. O, ?r?yini g?st?rdi. Korpusu bitir?n kadetl?r onun yan?na g?l?nd?, olub ke??nl?ri yada salmad?, h?mi?? oldu?u kimi dedi ki, ham?s? birba?a ona m?raci?t ed? bil?rl?r, sonra h?kmdara v? v?t?n? xidm?t el?m?lidirl?r, o – imperator is? h?mi?? onlar?n birinci dostu olaraq qalacaq. H?mi??ki kimi ham? k?vr?ldi, Kasatski is? ke?mi?i yad?na sal?b a?lad? v? ?z?n? s?z verdi ki, sevimli ?ara b?t?n varl??? il? xidm?t el?y?c?k. Kasatski alaya ke??nd?n sonra anas? il? bac?s? ?vv?lc? Moskvaya, sonra is? ?z m?lkl?rin? – k?nd? qay?td?lar. Kasatski var-d?vl?tin yar?s?n? bac?s?na verdi, yerd? qalan? is? xidm?t el?diyi d?bd?b?li alayda ?z?n? doland?rmaq ???n ancaq kifay?t edirdi. Zahir?n Kasatski ?z? ???n m?ns?b, karyera d?z?ld?n ?n adi qvardiya?? zabit idi, daxilind? is? ?ox m?r?kk?b v? g?rgin bir i?, proses gedirdi. G?r?n?r bu i? lap u?aql?q ?a?lar?nda ba?lanm??d? v? m?zmunca d?yi?s? d?, m?qs?di bir idi: ?mr? boyu h?r yerd?, h?r i?d? kamilliy? nail olmaq v? qazand??? u?urlarla ham?n? heyr?tl?ndirm?k, ham?dan t?rif e?itm?k. ?st?yir d?rs olsun, ist?yir t?lim, i?? ba?lad?m?, o q?d?r ?al???rd? ki, ax?rda ham? onu t?rifl?yir, n?mun? g?st?rirdi. Bir m?qs?din? nail olandan sonra, ba?qa i?in qulpundan yap???rd?. M?xt?lif f?nl?r sah?sind? birinciliyi bel? qazand?: korpusda oxuyark?n frans?z dilind?n azac?q axsad???n? g?r?b, qar??s?na m?qs?d qoydu ki, frans?z dilini d? rus dili kimi t?miz ?yr?nsin, ?yr?ndi d?; ?ahmatla m???ul olma?a ba?layanda da o q?d?r ?al??d? ki, h?l? korpusda oxudu?u vaxtlarda ?la ?ahmat?? oldu. H?yat?n?n ?ara v? v?t?n? xidm?t etm?kd?n ibar?t olan ?mumi m?qs?dind?n savay?, o, ?z? ???n h?mi?? ba?qa bir i?, ba?qa bir m?qs?d d? tap?rd? v? bu son d?r?c? ki?ik, d?y?rsiz ?ey olsa da, Kasatski ?z?n? ona h?sr el?yir, qar??s?na qoydu?u bu m?qs?d? ?atanad?k h?min yoldan ?l ??kmirdi. Lakin o, m??yy?n m?qs?din? ?atan kimi beynind? ba?qa bir i?, ba?qa bir m?qs?d do?ur, ?vv?lkini ?v?z edirdi. Onun h?yat?n? r?vn?ql?ndir?n, m?naland?ran da m?hz bu s?yl?r idi, f?rql?nm?y? ?al??mas?, f?rql?nm?kd?n ?tr? hans? bir m?qs?d? can atmas? idi. Zabit olandan sonra xidm?t v?zif?l?rini d?rinliyin?, son d?r?c? inc?liyin? q?d?r ?yr?nm?yi qar??s?na m?qs?d qoydu v? tezlikl? n?mun?vi zabit kimi tan?nd?, di g?l, ?vv?lki q?suru yen? d? qalmaqdayd? v? yen? d? qeyzl?nib ?z?nd?n ??xanda ir?li getm?sin? mane?ilik t?r?d?n hadis?l?r?, ziddiyy?tl?r? s?b?b olurdu. Sonra k?bar s?hb?tl?rind? ?mumi savad c?h?td?n z?if oldu?unu hiss el?yib, bu k?sirin yerini doldurmaq ???n kitablara kiri?di v? m?qs?din? nail oldu. Sonra ?n y?ks?k k?bar c?miyy?tind? parlaq m?vqe qazanmaq fikrin? d??d? v? ?ox tezlikl? g?z?l r?qs etm?k ?yr?ndi v? el? bir m?rt?b?y? ?atd? ki, onu k?barlar?n evl?rind? t??kil olunan b?t?n ballara v? b?zi k?bar m?clisl?rin? d?v?t etm?y? ba?lad?lar. Lakin bu, qane el?m?di onu. ??nki h?mi?? birinci olma?a al??m??d?, indi is? he? d? birinci deyildi. Z?nnimc? o vaxt da, indi d?, h?mi?? v? h?r yerd? k?bar c?miyy?t d?rd n?v adamlardan ibar?t olmu?dur: 1) varl?lardan v? saray adamlar?ndan; 2) varl? olmayan, amma sarayda do?ulub boya-ba?a ?atan adamlardan; 3) saray adamlar?n? t?qlid ed?n, ?zl?rini onlara ox?adan varl?lardan v? 4) h?m varl?lar?, h?m d? saray adamlar?n? t?qlid ed?nl?rd?n. Kasatski birincil?r? aid deyildi. Onu ax?r?nc? iki dair?d? daha h?v?sl? qar??lay?rd?lar. H?tta k?bar c?miyy?t? ayaq a?anda qar??s?na m?qs?d qoydu ki, k?bar qad?nlardan biriyl? ?laq? yarats?n v? he? ?z?n?n d? g?zl?m?diyi halda, ?ox tezlikl? nail oldu m?qs?din?. Lakin ?ox tez bir zamanda g?rd? ki, h?rl?ndiyi dair?l?r a?a?? dair?l?rdir, bundan y?ks?k dair?l?r d? var v? bu y?ks?k saray dair?l?rind? onu q?bul el?s?l?r d?, h?r halda ?zg? kimi bax?rlar ona; do?rudur, onunla n?zak?tl? r?ftar el?yirl?r, di g?l, r?ftardan ayd?n g?r?rd? ki, onlar ???n ?zg?dir. V? Kasatskinin ?r?yind?n bu y?ks?k saray dair?l?rinin ?z adam? olmaq arzusu ke?di. Bunun ???n g?r?k ya fligel-adyutant olayd?, – bu r?tb?y? tezlikl? yeti??c?yin? inan?r v? g?zl?yirdi bunu, – ya da, h?min dair?y? m?nsub qad?nla evl?nm?liydi. V? o, evl?nm?k q?rar?na g?ldi. V? ?z? ???n el? g?z?l bir q?z se?di ki, n?inki y?ks?k saray dair?l?rin? m?nsub idi, h?tta bu c?miyy?tin ?n y?ks?k t?b?q?sin? m?nsub adamlar h?min xan?mla m?nasib?t yaratma?a, yax?nla?ma?a ?al???rd?lar. Bu, qrafinya Korotkova idi. Kasatski yaln?z m?ns?b qazanmaq xatirin? qulluq g?st?rmirdi ona, qrafinya ?ox g?z?l v? yara??ql?yd? v? Kasatski tezlikl? vuruldu bu q?za. ?vv?ll?r qrafinya onunla ?ox soyuq r?ftar el?yirdi, sonra is? bird?n h?r ?ey d?yi?di v? qrafinya mehriban oldu, anas? is? Kasatskini tez-tez evl?rin? d?v?t el?m?y? ba?lad?. Kasatski niyy?tini bildirdi v? raz?l?q ald?. Bel? bir s?ad?t? asanl?qla nail olmas?, el?c? d? h?m q?z?n, h?m d? anas?n?n r?ftar?ndak? q?rib?lik t??cc?bl?ndirdi onu. Sevgi onun g?zl?rini el? ba?lam??d? ki, ??h?rd? ham?n?n bildiyi ?eyd?n x?b?r tutmam??d?, dem? onun adaxl?s? bir il ?vv?l Nikolay Pavlovi?in m??uq?si olub. II T?yin olunmu? toy g?n?n? iki h?ft? qalm?? Kasatski adaxl?s?gilin Tsarskoye Selodak? ba?lar?ndayd?. ?sti may g?nl?riydi. Adaxl?lar bir q?d?r ba?da g?zib, c?k? xiyaban?n?n k?lg?li yerind? qoyulmu? k??kd? oturdular. A? liseyi paltar Meriy? ?ox yara??rd?. O, sanki bakir?lik v? m?h?bb?t m?c?ss?m?si idi. Meri gah ba??n? a?a?? dikir, gah qald?r?b, onunla bel? n?zak?t v? ehtiyatla dan??an, h?r hans? bir s?z?, h?r?k?ti il? onun ilahi g?z?lliyin? x?l?l g?tirm?kd?n qorxan bu n?h?ng v? yara??ql? o?lana bax?rd?. Kasatski q?rx?nc? ill?rin o ki?il?rind?n idi ki, indi art?q el?l?ri yoxdur; bel?l?ri cinsi ?laq? m?s?l?sind? s?rb?stliyi ?zl?ri ???n m?mk?n say?r, y?ni cinsi ?laq?d? olma?? ?z? ???n g?nah hesab el?mir, arvad?ndan is? ideal, ilahi bir t?mizlik t?l?b edir v? ?z m?hitl?rind?n olan q?zlar?n ham?s?nda el? ilahi t?mizliyi oldu?una inan?r v? o c?r yana??rd?lar onlara. Poz?un h?yat s?r?-s?r? cinsi ?laq? m?s?l?sin? ki?il?rin o c?r m?nasib?tind? s?hvl?r ?ox idi, onlar?n h?min m?s?l?d? qad?nlardan t?l?b etdikl?ri is?, h?r bir q?za ?z? ???n erk?k axtaran qanc?q kimi baxan indiki cavanlar?n g?r??l?rind?n k?skin sur?td? f?rql?ns? d?, m?nc? faydal?d?r. Bel? ilahil??dirildikl?rini g?r?n q?zlar ?al???rd?lar ki, azdan-?oxdan el? ilah? d? olsunlar. Kasatski d? qad?nlara bel? m?nasib?t b?sl?yir, ?z adaxl?s?na da bu c?r bax?rd?. Bu g?n o, x?susil? m?ftun olmu?du, adaxl?s?na qar?? he? bir ??hv?t do?murdu ?r?yind?, ?ksin?, n? is? ?l?atmaz bir ?ey kimi riqq?tl?, t??ss?fl? bax?rd? ona. O, aya?a qalx?b, iki?lli q?l?nc?na s?yk?nmi? halda adaxl?s?n?n qaba??nda dayand?: – ?nsan?n qovu?a bil?c?yi s?ad?tin n? oldu?unu m?n yaln?z indi anlad?m. V? bu s?ad?ti m?n? siz verdiniz, s?n verdin! – S?x?la-s?x?la g?l?ms?y?r?k dedi. Adaxl?s? il? m?nasib?tl?ri el? bir m?rh?l?d? idi ki, h?l? «s?n» dey? m?raci?t el?m?y? al??mam??d? v? m?n?n ona a?a??dan yuxar? baxd??? ???n bu m?lak?y? «s?n» dem?y? qorxurdu. – M?n ?z?m?… s?nin say?nd? tan?d?m, tan?y?b g?rd?m ki, d???nd?y?md?n yax??yam. – M?n bunu ?oxdan bilir?m. El? buna g?r? d? sevdim sizi. Yax?nl?qda b?lb?l c?h-c?h vurdu, cavan yarpaqlar q?fil mehd?n titr??dil?r. O, q?z?n ?lini ?lin? al?b ?pd? v? g?zl?ri ya?ard?. Q?z ba?a d??d? ki, bununla onu sevdiyini etiraf el?diyi ???n minn?tdarl???n? bildirir. Kasatski bir q?d?r g?zi?di, sonra yen? q?za yax?nla??b, yan?nda oturdu. – Siz bilirsiniz, s?n bilirs?n, eh, d?xli yoxdur. S?n? yax?nla?ma??m he? d? t?m?nnas?z olmay?b, m?n k?bar c?miyy?til? ?laq? yaratmaq ist?yirdim, amma sonra… S?ni tan?yandan sonra bu m?qs?dim nec? d? c?l?zla?d?. Buna g?r? ac???n tutmur ki m?n?? Q?z cavab verm?di, ancaq onun ?lin? toxundu. Kasatski ba?a d??d? ki, bu, «yox, ac???m tutmur» dem?kdir. – ?ndic? dedin ki… – ?d?bsizlik el?diyini d???n?b, tutuldu, – s?n dedin ki, sevmis?n m?ni, ?zr ist?yir?m, inan?ram buna, amma bundan ba?qa n? is? mane olur, h?y?canland?r?r s?ni. Bax, o n?dir? «B?li, ya indi dem?liy?m, ya da he? vaxt, – q?z fikirl??di. – Onsuz da bil?c?k. Amma indi e?its?, getm?y?c?k. Ah, ??x?b gets?, ?ox pis olacaq!» V? Meri onun ?z?m?tli boy-buxununu m?ftunluqla g?zd?n ke?irdi. ?ndi bunu Nikolaydan ?ox sevirdi v? ?g?r imperatorluq m?s?l?si olmasayd?, bunu d?yi?m?zdi onunla. – Qulaq as?n. M?n sizinl? a??q dan??maya bilm?r?m. H?r ?eyi dem?liy?m. Soru?ursunuz ki, n?dir m?ni h?y?canland?ran? M?ni h?y?canland?ran budur ki. sizd?n qabaq da sevmi??m. Q?z yalvar?c? bax??larla ?lini onun ?linin ?st?n? qoydu. O dan??m?rd?. – Bilm?k ist?yirsiz ki, kimi sevmi??m? B?li, onu, h?kmdar?. – Onu ham?m?z sevirik, t?s?vv?r el?yir?m, y?qin institutda.... – Yox, institutdan sonra. Alud??ilik idi bu, sonra ke?ib getdi. Amma dem?liy?m ki… – H?, n? dem?lis?n? – Yox, m?n el?-bel? vurulmam??d?m. – Nec?? Siz onunku olmusuz? Q?z susurdu. – M??uq?si olmusuz? Q?z yen? susurdu. Kasatski s??ray?b aya?a qalxd?, onun qaba??nda dayand?, sif?ti meyit r?ngi alm??d?. Nevskid? Nikolay Pavlovi?l? rastla?anda h?kmdar?n onu nec? mehribanl?qla t?brik el?diyi indi yad?na d??d?. – ?lahi, neyl?dim m?n, Stiva! – ?l vurmay?n, toxunmay?n m?n?. Oh, nec? d? a??rd?r! O d?n?b ev? sar? getdi. Orada q?z?n anas?yla rastla?d?. – Knyaz, n? olub siz?? M?n… – Xan?m onun sif?tinin r?ngini g?r?b susdu. Bird?n Kasatskinin ?z? q?pq?rm?z? q?zard?. – Siz h?r ?eyi bilirdiz v? ist?yirdiz m?nim ad?mla ?rt?siz biab?r??l???n ?st?n?. ?g?r qad?n olmasayd?n?z, – o, n?h?ng yumru?unu arvad?n ba?? ?z?rin? qald?r?b ????rd? v? d?n?b qa?d?. ?g?r adaxl?s?n?n m??uqu adi adam olsayd?, Kasatski ?ld?r?rdi onu, di g?l, p?r?sti? el?diyi ?ar idi bu. El? ert?si g?n m?zuniyy?t? ??xd? v? istefa verdi, he? kiml? g?r??m?m?k ???n x?b?r yayd? ki, x?st?dir v? k?nd? yola d??d?. Yay? ?z k?ndind? ke?irdi, i?l?rini sahmana sald?. Yay ba?a ?atanda is? Peterburqa qay?tmad?, monast?ra getdi v? rahib oldu. Anas? m?ktub g?nd?rib onu bel? bir q?ti add?m atmaqdan ??kindirm?k ist?di. Cavab g?nd?rdi ki, allah?n ?a??r??? h?r ?eyd?n y?ks?kdir v? o, e?idir allah?n s?sini. Onu t?kc? ?z? kimi m??rur v? ??hr?tp?r?st olan bac?s? ba?a d???rd?. Bac?s? ba?a d???rd? ki, qarda?? ondan y?ks?kd? durduqlar?n? g?st?rm?k ist?y?nl?rin f?vq?n? qalxmaq ???n rahib olub. V? d?zg?n ba?a d???rd? qarda??n?. Rahibliy? getm?kl? o, g?st?rm?k ist?yirdi ki, bir vaxtlar xidm?td? oldu?u ill?rd? ba?qalar? kimi, onun ?z?n? d? ?ox m?ht?r?m t???xx?sl? g?r?n?nl?r? nifr?t el?yir v? el? bir y?ks?kliy? qalx?r ki, vaxtil? qibt? el?diyi adamlara oradan ?std?n-a?a?? baxa bilsin. Lakin, bac?s? Varenkan?n d???nd?y? kimi, monast?ra getm?y? onu t?kc? bu niyy?ti m?cbur el?m?mi?di. Ba?qa, ?sl dini hissl?ri d? vard? ki, Varenkan?n x?b?ri yox idi bundan v? h?min hissl?r m??rurlu?u v? h?mi?? birinci olmaq arzusu il? birl??mi?di. M?l?k kimi t?s?vv?r el?diyi Meri il? ba?l? m?yusluq v? bundan do?an biab?r??l?q o q?d?r g?cl? idi ki, onu g?tirib ?midsizliy? ??xard?, ?midsizliy? qap?landa is? adam ?z?n? kim? tutmal?d?r? – Allaha, h?l? u?aql?qdan ?r?yind? k?k salm?? v? he? vaxt ??kk el?m?diyi dini etiqada. III Pokrov g?n? Kasatski monast?ra daxil oldu. Monast?r?n iqumeni zad?gan, yaz???, alim v? abid idi, y?ni ?sas?n? Valaxiyadan g?t?r?n v? se?ki yolu il? se?il?n r?hb?r? v? m??llim? s?zs?z tabe olan rahibl?r n?slin? m?nsub idi. ?qumen m??hur rahib Amvrosinin ?agirdi olmu?du; Amvrosi d? Makarinin, Makari d? Leonidin, Leonid is? Pansi Veli?kovskinin ?agirdi olmu?du. Kasatski monast?rda ba?qalar?ndan y?ks?kd? durdu?unu d?rk etm?kl? yana??, dig?r i?l?rd? d? ?z?n? sevinc tapm??, h?m zahiri, h?m d? daxili kamillik yolunda b?y?k m?v?ff?qiyy?tl?r qazanm??d?. Nec? ki, q?sursuz zabit say?lmasa da, alayda t?l?b olunandan ?ox i? g?r?r, kamilliyini art?r?rd?, burda, monast?rda da kamilliy? can at?rd?: z?hm?td?n qorxmur, n?fsini saxlay?r, t?mkinini pozmur, h?mi?? ita?td? dururdu. N?inki ?m?lind?, fikrind?, q?lbind? d? t?miz idi. ?ta?tkarl??? v? kamilliyi h?yat?n? y?ng?ll??dirirdi. G?l-gedi ?ox olan monast?rda rahib h?yat?n?n bir ?ox t?l?bl?ri xo?una g?lm?s? d?, yoldan azma?a ?irnikl?ndirs? d?, b?t?n bu hissl?ri ?z?n?n ita?tkarl??? il? m?hv edirdi: m?n kim?m ki, m?zakir? el?y?m bunlar?, m?nim borcum ita?tkarl?qd?r – ist?yir t?b?rr?kl?rin yan?nda durmaq, klirosda oxumaq olsun, ist?rs? d? mehmanxanada haqq-hesab aparmaq. H?r hans? bir m?s?l?d? yaranan ??bh? toxumlar? h?l? r??eym hal?nda ik?n abid? ita?t g?st?rm?kl? m?hv edilirdi. ?ta?tkarl??? olmasayd?, uzun-uzad? kils? ibad?tl?rinin yekn?s?qliyi d?, ibad?t? g?l?nl?rin bo?-bo?una vurnuxmalar? da, rahibl?rin pis v?rdi?l?ri d? t?ng? g?tir?r, bezdir?rdi onu, amma indi b?t?n bunlara n?inki sevincl? d?z?r, bunlar h?m d? onun ???n t?s?lliy? v? daya?a ?evrilirdi. «Eyni dualara g?nd? bir ne?? d?f? qulaq asma??n n?y? laz?m oldu?unu dey? bilm?r?m, amma bilir?m laz?md?r. Laz?m oldu?unu ba?a d??d?y?m? g?r? d? sevinc tap?ram onlarda». Abid ona demi?di ki, ya?amaq ???n yem?k, qida n? q?d?r laz?md?rsa, m?n?vi h?yat ???n d? m?n?vi qida – dua bir ? q?d?r vacibdir. O, inan?rd? buna v? do?rudan da, b?z?n s?h?r ibad?tin? ged?nd? yuxudan ??tinlikl? dursa da, ibad?t ona sakitlik v? sevinc g?tirirdi. Ona sevinc g?tir?n – abidin m??yy?n el?diyi ?m?ll?rin h?r c?r ??bh?d?n uzaql???n? v? bu ?m?ll?r? ita?t etm?yin vacibliyini d?rk etm?siydi. H?yat?n? maraql? ed?n, onu m?naland?ransa t?kc?, getdikc? daha ?ox ita?tkar olmas?, ?z irad?sini getdikc? daha m?hk?m ??kild? ?l? almas? deyil, h?m d? ?vv?lc? ona ?ox asan g?r?n?n xristianl?q m?ziyy?tl?rini d?rk el?m?si idi. O, ?z m?lk?n? b?t?nl?kl? bac?s?na ba???lam??d? v? bundan pe?man deyildi, ??nki onda sahibkarl?q meyli, h?v?si yox idi. ?z?nd?n a?a??da duranlar qar??s?nda ita?t etm?k ona n?inki a??r g?lmir, ?ksin?, sevinc, f?r?h g?tirirdi. D?nya mal?na h?risliyi v? poz?un h?yat v?rdi?l?rini ?ziyy?tsiz-filans?z t?rgitdiyi kimi, ??hv?td?n do?an g?nahlara da rahat qalib g?ldi. Abid onu x?susil? bu g?nahdan ??kindirirdi, lakin Kasatski sevinirdi ki, art?q h?min hissd?n azadd?r. Ancaq adaxl?s? bar?d? xatir?l?r ?zab verirdi ona. ?z? d? t?kc? xatir?l?r yox, onunla evl?n?c?yi t?qdird? ba? ver? bil?c?k hadis?l?r g?z?n?n qaba??na g?lib, incidirdi onu. Bir d? g?r?rd?n, he? ?z? d? ist?m?d?n, h?kmdar?n sevimlisi, sonra is? ?r? gedib, g?z?l h?yat yolda??, ana olmu? h?min tan?? sima t?s?vv?r?nd? canland?. ?ri is? onun hesab?na yax?? v?zif? qazan?b, h?m h?km?, h?m h?rm?ti, h?m d? he? bir s?z?nd?n ??xmayan g?z?l arvad? var. Kefinin duru vaxtlar?nda bu fikirl?r h?y?canland?rm?rd? onu. Kefi k?k olanda bu. Haqda fikirl??dikc? sevinirdi ki, bu ?irnikl??dirici ?eyl?rd?n can? n? yax?? qurtar?b. Lakin el? d?qiq?l?ri d? olurdu ki, indiki h?yat? g?z?nd?n d???r, m?nas?n? itirir v? inam? n?inki z?ifl?yir, n?inki onun yerini ??bh?l?r al?rd?, he? q?lbind?ki inam? d?b?rdib oyada da bilmirdi, xatir?l?r h?cum ??kirdi ?st?n?, ?n d?h??tlisi is? – pe?man??l?q ??km?y? ba?lay?rd?. Bel? hallar?nda qurtulu?u ancaq ibad?td? v? i?d? tap?rd?. 0, h?mi??ki t?ki ibad?t el?yir, s?cd?y? gedir, lap laz?m oldu?undan ?ox ibad?t el?yirdi, di g?l, bu ibad?t q?lb?n deyildi, cism?n idi. V? bel? ovqat bir g?n, b?z?n iki g?n davam edir, sonra ?z-?z?n? ke?ib gedirdi. Amma bu bir-iki g?n ?ox d?h??tli olurdu. Kasatskiy? el? g?lirdi ki, cilovunu itirib, he? allah?n da irad?sind? deyil, kimins?, ba?qa bir adam?n irad?siyl? oturub-durur. Bel? vaxtlarda yaln?z bunu bilirdi ki, abidin m?sl?h?tl?rin? ?m?l el?yirdi, qocan?n dediyi kimi, he? bir t?dbir g?rm?r, d?z?r, g?zl?yirdi. ?mumiyy?tl?, b?t?n bu m?dd?td? Kasatski ?z? ist?diyi kimi yox, abidin dediyi kimi, onun irad?siyl? ya?am??d? v? bu ita?td?n x?susi bir rahatl?q tapm??d?. Kasatski daxil oldu?u birinci monast?rda yeddi il bel?c? ya?ad?. ???nc? ilin sonunda ba??n? q?rx?b Sergi ad? il? iyerey rahibi r?tb?si verdil?r ona. Bu m?rasim Sergi ???n ?ox m?h?m m?n?vi hadis? idi. O, ?vv?ll?rd? dini ayinl?ri yerin? yetir?nd?, ibad?t el?y?nd? b?y?k t?s?lli tapd???n? hiss edir, ruhu co?urdu; indi, ke?i? kimi ibad?t el?y?nd? is? v?cd?, riqq?t? g?lirdi. Sonralar bu hiss get-ged? k?tl??di v? bir d?f?, h?min o arabir ke?irdiyi ruh d??k?nl?y? v?ziyy?tind? ibad?t el?y?nd? duydu ki, bu da ke?ib ged?c?k. V? do?rudan da, bu hiss z?ifl?di, ondan yaln?z balaca bir ad?tk?rd?lik qald?. ?mumiyy?tl?, monast?r h?yat?n?n yeddinci ilind? Sergi dar?xma?a ba?lad?. ?yr?nm?li n? vard?sa – ?yr?nmi?di, n?y? can at?rd?sa – ham?s?na nail olmu?du, daha he? bir i? qalmam??d? burda. Bunun ?v?zind? is? bihu?luq hal?, hissl?rinin korla?mas? getdikc? g?cl?nirdi. Bu m?dd?t ?rzind? anas?n?n ?l?m x?b?rini, Merinin ?r? getdiyini e?itmi?di. H?r iki x?b?ri laqeydlikl? qar??lam??d?. B?t?n diqq?ti, b?t?n s?yl?ri daxili m?n?vi al?mi ?z?rind? c?ml?nmi?di. Rahibliyinin d?rd?nc? ilind? arxiyerey, Sergini x?susil? ?zizl?di v? dedi ki, i?dir, onu y?ks?k v?zif?y? t?yin el?s?l?r, boyun qa??rmas?n. V? bu vaxt rahib ??hr?tp?r?stliyi, rahibl?rin bu ?n murdar hissi onun da q?lbind? ba? qald?rd?. Onu paytaxta yax?n monast?rlardan birin? t?yin el?dil?r. Bundan imtina el?m?k ist?di, lakin abidin s?z?n? bax?b raz?la?d?. Sergi abidl? vidala??b, h?min monast?ra yola d??d?. Paytaxt monast?r?na ke?m?si Serginin h?yat?nda m?h?m hadis? idi. C?rb?c?r ?irnikl?ndirici ?ey ?ox idi v? onun s?yl?ri ?z?n? bu hissl?rd?n qoruma?a y?n?ldilmi?di. ?vv?lki monast?rda qad?n haqda fikirl?r az ?zab verirdi ona, burada is? h?min hissl?r el? g?cl?ndi v? el? bir s?viyy?y? qalxd? ki, ax?rda h?tta m??yy?n forma ??klini ald?. Poz?un h?r?k?tl?ri il? tan?nan bir xan?m Serginin h?nd?v?rind? s?l?nm?y?, onun q?l???na girib, yoldan ??xarma?a ?al???rd?. Xan?m dil? g?lib, onu evin? d?v?t el?di. Sergi bu d?v?ti k?skin ??kild? r?dd ets? d?, ?r?yind?n ke??ni hiss el?yib d?h??t? g?ldi. O el? qorxdu ki, bu bar?d? m??llimi olan abid? m?ktub da yazd? v? bu kifay?t deyilmi? kimi, ?z?n?n ?l-aya??n? y????d?rmaq ???n cavan ?agirdini yan?na ?a??rd? v? h?ya hissin? ?st?n g?lib z?ifliyini etiraf el?di, xahi? etdi ki, g?zd?n qoymas?n onu, ibad?td?n v? ayinl?rd?n savay? he? yer? getm?y? imkan verm?sin. Конец ознакомительного фрагмента. Текст предоставлен ООО «ЛитРес». Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию (https://www.litres.ru/pages/biblio_book/?art=68386354&lfrom=688855901) на ЛитРес. Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом. notes 1 Ekonom – t?s?rr?fat m?diri (t?rc.)