Yeti?kinler ??in Ergen Rehberi

Yeti?kinler ??in Ergen Rehberi Josh Shipp Ergen bir ?ocu?unuz var ve zorlan?yorsunuz. Hakl?s?n?z, bazen ger?ekten ?ekilmez oluyorlar :) Ama unutmay?n, bu ili?kide yeti?kin olan sizsiniz. ?ocu?unuzla ili?kiniz, onun gelece?i, ki?ili?i ve ya?am? i?in ?abalarsan?z fark yarataca??n?z? biliyorsunuz. Peki bunun i?in yeterince donan?ml? m?s?n?z? ?ocu?unuzun kendi sorumluluklar?n? almas?, yeti?kinli?e giden yolda ba??ms?zl??a kavu?mas? i?in ne yapabilirsiniz? Teknolojiyle ili?kisi, uyu?turucu, seks, seksting, ?l?m gibi zor konularda nas?l konu?aca??n?z? biliyor musunuz? ??te bu kitapla, bir ergenin duygusal ve d???nsel anlamda ya?ama en iyi ?ekilde haz?rlanmas? i?in neyi nas?l yapman?z gerekti?ini ??renebilirsiniz. Ergen sorunlar?nda uzmanla?an ve k?resel ?apta ?n kazanan Josh Shipp, Yeti?kinler ??in Ergen Rehberi’nde size ???k tutacak stratejileri ara?t?rma sonu?lar?yla, ?rnek durum ve diyaloglarla, ak?c? ve kolay anla??l?r bir dille anlat?yor. Ergenli?in korkuyla beklenen bir ?at??ma d?nemi olmad???n?, aksine t?rl? kazan?mlarla bar?? i?inde ge?irilebilecek bir keyif d?nemi oldu?unu g?receksiniz. Josh Shipp Ergen Rehberi JOSH SHIPP Josh Shipp yeti?kinlerin ergenleri ve ergenlerin kendilerini anlamalar?na yard?m ediyor. K?resel ?apta gen?lere destek olan bir uzman ve ad?ndan ?vg?yle s?z edilen bir konu?mac?. MTV, Lifetime, Oprah, CNN, FOX, 20/20, Good Morning America ve New York Times’ta, ayr?ca ba?ka yay?nlarda yer ald?. Sorunlarla dolu ?ocuklu?unu evlatl?k olarak ge?irdikten sonra gen?lerin s?zc?s?ne d?n??en Josh Shipp, belgesel televizyon dizisiyle ?n kazand?ktan sonra ergenlerle ????r a??c? ?al??malara imza att?. One Caring Adult ad?ndaki kurulu?u ebeveynler, e?itmenler ve ?nemseyen, ilgili yeti?kinler i?in kaynaklar ?retip e?itim etkinlikleri d?zenliyor. Daha fazla bilgi edinmek ve ?cretsiz kaynaklara eri?mek i?in OneCaringAdult.com adresini ziyaret edebilirsiniz. En sevdi?im ergen insan Isaiah’a… Seninle gurur duyuyorum. YAZARIN NOTU Bu kitap, ergenleri yeti?tirmekten sorumlu ve onlarla etkile?imde olan yeti?kinlere yard?m etmeyi ama?l?yor. Onlar?n ebeveyni,[1 - Aileye bir bebe?in kat?lmas? size ?ok ho? bir fikir gibi g?r?nd? ama bir g?n bebe?in bir ergene d?n??ece?ini hesaba katmad?n?z.] ??retmeni, ko?u ya da b?y?kannesi olabilirsiniz. ?ocu?unuz, ??renciniz, sporcunuz ya da torununuz olabilirler. Olabildi?ince anla??labilir yazma ?abas?yla, bu kitaptaki tavsiyelerin ve ?rnek durumlar?n ?o?unda ebeveynler hedeflendi. Bununla birlikte, bu fikirler neredeyse her ?nemseyen, ilgili yeti?kinin kendi ?zel durumuna ve ili?kisine uyarlanabilir. Dolay?s?yla bu kitab?n geri kalan?nda gelin ?u k?saltmay? kullanal?m, olur mu? Ebeveyn = herhangi bir ebeveyn, e?itimci, ko?, mentor ya da ?nemseyen, ilgili yeti?kin. ?z?nde, siz. Ergen = bak?m?n? ?stlendi?iniz, evinizdeki ya da s?n?f?n?zdaki ergen. Yapmakta oldu?unuz ?ey i?in te?ekk?rler. T?m kalbimle bu kitab?n size yard?mc? olmas?n? umuyorum. G?R?? Her ?ocu?un Bir “Rodney“ye ?htiyac? Vard?r ?statistiklere bak?nca benim ?lm??, hapiste ya da evsiz olmam gerekirdi. ??nk? ?vey evlatt?m, ihtimallerim halihaz?rda baya?? kasvetliydi. Evlatl?k ?ocuklar?n yakla??k y?zde 20’si sonunda evsiz olur. Y?zde 3’?nden az? bir ?niversite diplomas? alabilir. Sadece yar?s? yirmi d?rt ya??na geldi?inde para kazanabildi?i bir i?e sahiptir. Buna ek olarak, zaten k?t? olan halimi daha da k?t?le?tirmek i?in bilfiil ?abal?yordum. ?nat??yd?m. Aptalca se?imler yap?yordum. Acayip serttim. T?m bunlar olurken de on d?rt ya??ndayd?m. Ne oldu peki? Rodney oldu. Rodney’nin yan?na ta??nmadan ?nce, koruyucu aile evlerinden ba? d?nd?r?c? bir h?zla kap? d??ar? edilme sanat?nda ustal?k kazanm??t?m. Tuhafl?klar?mla koruyucu ebeveynleri ka??ran, von Trapp,[2 - Yedi ?ocu?u olan Avusturyal? George von Trapp 1927’de kendisinden yirmi be? ya? k???k ve ?? ?ocu?u olan Maria von Trapp’la evlendi. Her iki ailede de m?zik ?nemli bir yer tutuyordu. B?lge kilisesinde ailecek ilahiler s?ylerken, gen? bir rahibin te?vikiyle ilahilere halk ?ark?lar?, madrigaller ve baladlar da eklediler. 1936’da kat?ld?klar? bir yar??mada ?d?l kazand?ktan sonra turnelere ??kt?lar, plaklar doldurdular. The Sound of Music m?zikali ve filmi bu ailenin hik?yesine dayan?r. (?.n.)] ?ocuklar?n?n yaln?z kurt versiyonu gibiydim. Evet, Ne?eli G?nler’e (The Sound of Music) g?nderme yapt?m ve bunu yaparken amac?m da ?u: Hedefim kovulmakt?. Asl?nda i?inde bulundu?um durumda o kadar nas?r tutmu?, o kadar ilgisizdim ki bunu bir oyuna d?n??t?rm??t?m. Asl?nda bir seyir defteri bile tuttum –alacal? siyah beyaz bir kapa?? olan Mead marka bir g?nl?kt?–, bu defterde her bir koruyucu aile evinden kovulma h?z?m?n kayd?n? tutuyordum. 1. S?tun: Eve giri? tarihim. 2. S?tun: Kovulma tarihim. 3. S?tun: Kovulmak i?in izledi?im strateji. Hedef: Rekorumu k?rmak. O zamanlar bir haftadan k?sayd?. Ger?ek ?u ki ?ok korkuyordum ve seyir defterim bana bir kontrol hissi kazand?r?yordu. ??nk? ?ocuklar konu?mad?klar? ?eyleri eylemle d??a vurur. Kimseye g?venmiyordum. ?zellikle de yeti?kinlere. Biyolojik anne babam beni do?du?umda terk etmi?ti ve b?ylece Oklahoma eyaletinin bak?m? alt?na girmi?tim. Ayr?ca ilk yeti?kinlerim yan?mda olmayarak g?venimi yerle bir etti?i i?in haks?zl?k edip sonraki t?m yeti?kinlerin de ayn?s?n? yapaca??n? varsaym??t?m. Bir koruyucu aile evinde kald???m s?rada bir gece, daha b?y?k o?lanlardan biri gizlice odam?za girip daha k???k o?lanlar?n baz?lar?na tecav?z etti. Ben dahil. Hi? kimse bu deh?etin ya?anmas?na m?ni olmad?. Kimse araya girmedi. Hi?bir yeti?kinin kendilerine sahip ??kmayaca??n? bildikleri bir d?nyada ya?amak ?ocuklar i?in ?ok zor. Korkun? bir anksiyete ve yaln?zl?k yarat?yor, her ?ey belirsiz geliyor. Bu t?r bir a??rl??? ta??mak kolay de?il. Ergenli?e girmeden birka? y?l ?nce bir ara o kadar ?ok zorbal??a maruz kald?m, kendimi o kadar yaln?z ve de?ersiz hissettim ki bir ?i?e hap yutup hayat?m? sonland?rmay? denedim. Hi? kimseye g?venemedi?im bir d?nyay? idrak edemiyordum. Tekrarlayay?m: ?ocuklar konu?mad?klar? ?eyleri eylemle d??a vurur. ??te Rodney o zaman oldu. Evlatl?k ?ocuk olmaya ili?kin tuhaf ?eylerden biri, yeni “ebeveynlerin” insana rastgele ihsan edilmesidir. On dakika ?nce bu insanlar tamamen yabanc?d?r. Ve ard?ndan, on dakika sonra, bir sosyal hizmetler g?revlisi gelip, “Josh, yeni anne babanla tan??,” der. Yedinci s?n?fa ba?lamadan ?nceki yaz Rodney’nin kap?s?n?n ?n?nde bitiverdim. On d?rt ya??ndayd?m, pek ?ok y?k?m vard?. Bavul de?il – duygusal y?k. On d?rt y?lda biriken onca ?ey Rodney’nin hatas? de?ildi elbette ama art?k onun sorunuydu. ?lk bak??ta Rodney bana kolay bir galibiyet olacakm?? gibi g?r?nd?. Hi?bir ?zel psikolojik e?itimi yoktu. Benim gibi a??r? z?tla?an ergenlerle ba?a ??kabilmesini sa?layacak bir sertifikas? yoktu. Hi?bir bariz ya da g??l? becerisi ya da yetene?i yoktu. Alt? ?st? Ortabat?l? heybetli bir adamd?, g?r?n??? k???k B harfini and?r?yordu ve narkolepsisi (uyku hastal???) vard?. Uydurmuyorum. Bazen Rodney ?nceden hi?bir belirti g?stermeden uykuya dal?verirdi. Kablolu yay?n?n a??klanamaz bi?imde kesilivermesi gibi. Uyan?kken birdenbire, hadi bakal?m tatl? r?yalar, oluverirdi. Kesinlikle o zamana kadarki en kolay rakibimdi. ?yi niyetli sosyal hizmetler g?revlim giderken bana bir tavsiyede bulundu – ?unun gibi bir ?eydi: “Bu iyi insanlara bir ?ans ver olur mu? Hem unutma, kundak??l?k yasad???.” Rodney’nin evine ta??nd?m ve hemen plan?m? uygulamaya ba?lad?m: Yani oradan en k?sa s?rede kovulma plan?m?. Her zamanki a??l???mla ba?lad?m. ?ekilmezdim. K?staht?m. Nank?rd?m. Kabayd?m. Okul kantininden Doritos ?ald?m. Okul binas?nda herkesin i?inde sarho? oldu?um i?in uzakla?t?rma ald?m. Notlar?m? de?i?tirme amac?yla okulun bilgisayar?ndaki dosyalar? hack’ledi?im i?in ikinci kez uzakla?t?rma ald?m. Bir ?eyleri ate?e verdim. Gezmek i?in Rodney’nin Ford Ranger kamyonetini ?ald?m. Tehdit olu?turuyordum. Haylaz?n tekiydim. O zamana kadarki en iyi eserim buydu. ??. Y?l. Sonra. Bu adamdan kurtulam?yordum. Rodney beni kovmay? resmen reddediyordu. Bu beni ?ok k?zd?rd?. Ama unutmay?n, ben bir evlatl?k ?ocuktum, bu da belli bir sebat geli?tirdi?im anlam?na geliyordu. Ne de olsa sebat nihayetinde amac? olan bir inat??l?kt?r. Ve art?k bir amac?m vard?. Rodney inat??l?k ediyordu, bu durumda ??tay? y?kseltmem gerekiyordu. Meseleyi kendi lehime ?evirmeliydim. Yukon, Oklahoma’da vadesiz hesap a?abilece?im k???k bir kasaba bankas? oldu?unu ke?fettim. Hesaba 100 dolar kadar yat?rd?m. Sonra 10.000 dolar ya da o civarda kredili mevduat ?ekleri yazmaya ba?lad?m. Bu ?eklerin kar??l?ks?z ??kt??? s?rada ben de buralardan ?ok uzakta olurum diye d???nd?m. Bu ?eklerden biri arabam?n sigortas? i?in bir ?demeydi. Oklahoma’da araban?z?n sigortas? yoksa Oklahoma Motorlu Ara?lar Dairesi ehliyetinize el koyar. H?z s?n?r?n?n 100 km/s oldu?u 35 no’lu eyaletleraras? otoyoldan Stillwater, Oklahoma’ya gidiyordum. En az 135 km/s h?zla bir polis memurunun yan?ndan ge?tim. Hi?bir sigortam ya da ge?erli ehliyetim yoktu. Bana kelep?e tak?ld?, polis arabas?n?n arkas?na t?k?ld?m ve hapse g?t?r?ld?m. Bir ba?ka istatistik olma yolunda ilerliyordum. Tutukland???n?z zaman bir telefon g?r??mesi yapman?za izin verirler. Ben de Rodney’yi arad?m. BEN: Rodney. RODNEY: Efendim. BEN: Benim. I???h, dinle. Bunu nas?l s?yleyece?imi tam olarak bilemiyorum ama aptalca bir ?ey yapt?m. Stillwater’da hapisteyim. Her ?eyi daha sonra a??klar?m. Gelip kefaletimi ?deyerek beni ??kar?r m?s?n? RODNEY: (Uzun bir duraksama) BEN: Rodney? Rodney!? (Narkolepsisinin tuttu?unu zannettim.) RODNEY: Josh, seni ??karmaya gelece?im. Ama yar?na kadar olmaz. Ho??a kal. (Klik) Deliye d?nm??t?m. Ama tarih ??retmeni ve futbol ko?u olan Rodney’nin hayatta kendine ilke edindi?i bir mantras? vard?. “Bir ?ocu?u ba?ar?dan ya da ba?ar?s?zl?ktan hemen ?ekip ??karma ??nk? her ikisinden de bir ?ey ??renir.” Ertesi sabah Rodney kefaletimi ?deyip beni hapisten ??karmaya geldi. Tam da s?z verdi?i gibi. Eve d?n?? yolculu?u acayip s?k?nt?l?yd?. Unutmay?n ki ?nceki geceyi hapiste yabanc?larla ge?irmi?tim. On yedi ya??n?zdayken, g?zalt?ndaki ba?ka ho? insanlarla havadan sudan konu?mazs?n?z. Rodney arabay? evin ?n?ne ?ekerken kolunu yukar? uzat?p kendini araban?n d???na ?ekti ve ??yle dedi: “Oturup konu?mam?z gerek.” ??te o zaman anlad?m. ?? y?l?n ard?ndan nihayet ba?arm??t?m. Rodney’yi ??kertmi?tim. Kafamda e?yalar?m? toplamaya ve seyir defterime yeni bir kay?t d??meye ba?lad?m. ?unu netle?tirmeme izin verin: Beni kovmak istedi?i i?in Rodney’yi su?lam?yordum. O ?ok nazikti, ger?ekten ?abalam??t?. Benim i?in kendini zahmete sokmu?tu. Bunun kar??l???nda ben nank?r, mant?ks?z ve tamamen adice davranm??t?m. A??k?as?, ben de kendimi kovmak isterdim. Rodney ile kar?s? Christine, daha ?nce pek ?ok kez i?inde bulundu?um sohbete ba?lamak i?in beni oturma odas?nda bir koltu?a oturttular. RODNEY: Josh. Sorun yarat?p durabilirsin, bizi kendinden uzakla?t?rabilirsin, s?rekli haylazl?k edebilirsin (ses tonu de?i?ti) ama ?unu o kal?n kafana sokman gerek evlat. Biz seni bir sorun olarak g?rm?yoruz. Biz seni bir f?rsat olarak g?r?yoruz. Sonra, sessizlik. “Ah olamaz,” diye d???nd?m, “nutuk ?ekiyor. Bu dandik motivasyon konu?mas?na katlanmaktansa kovulmay? tercih ederim.” Ama bunun hemen ard?ndan i?imde, alayc?l???m? parampar?a eden farkl? bir duygu dalgas? belirdi. Rodney’nin kararl?l???n? kan?tlad???n? fark ettim. Tutarl?yd?, kendini adam??t?. Hayat?m?n dava dosyas? –t?m i?aretleri ve lekeleriyle birlikte– ona verilmi? ve o da daha ?nce hi?bir yeti?kinin ortaya ??karamad??? ?eyi g?rm??t?. Benim olabilece?im ?eyi fark etmi?ti. Biz seni sorun olarak g?rm?yoruz. Biz seni bir f?rsat olarak g?r?yoruz. Bu s?zler benim i?in d?n?m noktas? oldu. G?n?m?z?n ba?a ??k?lamaz g?r?nen zorluklar?yla kar?? kar??ya kalmak i?in evlatl?k ?ocuk olmaya gerek yok: Her y?l ergenlerimizin 3,2 milyonu zorbal??a maruz kal?yor. T?m ergenlerin y?zde 15’i elektronik yollardan zorbal??a u?rad???n? bildiriyor ve neredeyse y?zde 20’si son bir y?l i?inde okulda zorbal??a maruz kald???n? s?yl?yor. Her y?l ergenlerimizin 1,2 milyonu okulu b?rak?yor. Yani g?nde yedi bin ??renci okulu b?rak?yor. Yeni gelen ??rencilerin neredeyse y?zde 25’i de vaktinde mezun olam?yor. Ergenlerimiz uyu?turucularla hissizle?iyor. On yeti?kin ba??ml?dan dokuzu uyu?turucu kullanmaya on sekiz ya??na girmeden ba?lam??. Ergenlerimiz tehlikeli kararlar veriyor. Son on iki ayda, ?lke ?ap?ndaki ??rencilerin y?zde 22’sine okul binas? i?inde biri taraf?ndan yasad??? bir uyu?turucu teklif edildi, sat?ld? ya da verildi. Ge?en ay ergenlerin y?zde 17’sinden sadece biraz daha az? en az bir g?n bir silah ta??d?. Ergenlerimiz genellikle umutsuz hissediyor. ?lke ?ap?ndaki ??rencilerin y?zde 30’dan fazlas? pe? pe?e iki ya da daha fazla hafta boyunca neredeyse her g?n ?ok kederli ya da umutsuz hissetti?ini, g?nl?k al??kanl?klar?n? terk etti?ini bildirdi. Ve trajiktir ki ergenlerimiz kendilerini ?ld?r?yor. On be? ila yirmi d?rt ya? aras? gen?lerde intihar, ba?l?ca ?l?m nedenleri aras?nda ikinci s?rada yer al?yor. ?lkemizde her g?n, yedinci s?n?f ila on ikinci s?n?f aras?nda e?itim g?ren gen?ler taraf?ndan ortalama 5.400’den fazla intihar giri?imi ger?ekle?iyor. Bu istatistikler kaynaklar? eksik, yoksul veya ba?ka t?rden g??l?kler ya?ayan ?evrelerden al?nmad?. Toplumun her tabakas?ndan al?nan verileri g?steriyor: Tek ebeveynli aileler. ?ki ebeveynli aileler. Zengin, orta s?n?f, yoksulluk s?n?r?n?n alt?nda. Ergen camias?n?n durumu bu. Her ergen de bir istatistik olmaya bir karar uzakl???nda. ?statistiksel olarak ?l?, hapiste ya da evsiz olmal?y?m. Yine de ?yle de?ilim. Neden? Beni ?nemseyen, ilgili bir yeti?kin sayesinde ben bir istatistik de?ilim. M?kemmel olmasa da kendini y?rekten adam??, Rodney ad?nda beni ?nemseyen bir yeti?kin. Ama l?tfen iyi anlay?n. Bu sadece d?ze ??km?? bir ?ocukla ilgili bir k?ssadan hisse. ?lham verici, iyi hissettiren bir hik?ye de?il. Durun size Harvard ?niversitesi’nde ?al??anlar?n ne buldu?unu anlatay?m. RODNEY’LERLE ?LGILI ARA?TIRMA[3 - ?lgili tek bir yeti?kinin etkisini konu alan pek ?ok ola?an?st? ara?t?rma var. E?er bu t?r ?eyleri “didiklemeyi” seven biriyseniz (benim gibi), 297. sayfadaki notlara bak?n.] Harvard ?niversitesi, The Center on the Developing Child (Geli?mekte Olan ?ocuk Merkezi) “?ocuk sonu?lar?” dedikleri ?eyin nas?l iyile?tirilebilece?ini anlama amac?yla kurdu. Dayanma g?c?n? ara?t?rma amac?yla yola ??kt?lar. Baz? ?ocuklar?n ciddi g??l?kleri a?mas?n? sa?layan ve di?er ?ocuklar?n yenik d??mesine sebep olan ?ey nedir? Sonunda bir ba?ar? hik?yesine d?n??en ?ocuklar?n ortak paydas? nedir? ??te bulgular?: Dayanma g?c? geli?tiren ?ocuklarda g?r?len en yayg?n tek fakt?r, destekleyici bir ebeveynle, bak?c?yla ya da ba?ka bir yeti?kinle kurulan en az bir istikrarl? ve adanm?? ili?kidir. Bu ili?kiler geli?im s?ras?nda ya?anan aksakl?klar kar??s?nda ki?isel ??z?m ?retme, y?nlendirici destek ve koruma sa?layarak ?ocuk i?in tampon vazifesi g?r?r. Ayr?ca ?ocuklar?n bir g??l??e uyumlu kar??l?k vermesini ve geli?mesini sa?layan temel kapasiteleri de – plan yapma, g?zlemleme ve davran??? d?zenleme becerisi gibi– in?a ederler.[4 - “Key Concepts: Resilience”, Harvard University Center on the Developing Child, eri?im: 8 Mart 2017, http://developingchild.harvard.edu/science/key–concepts/resilience/.] D?nyan?n en sayg?n ?niversitelerinden birinde yap?lan bu sosyal bilim ara?t?rmas?, sizin ve benim kendi hayatlar?m?zdan i?ten i?e bildi?imiz bir ?eyi onayl?yor. Her ?ocuk bir ba?ar? hik?yesi olmaya, onu ?nemseyen, ilgili bir yeti?kin kadar uzakt?r. Her ?ocu?un bir “Rodney”ye ihtiyac? vard?r. SIZIN RODNEY’NIZ KIMDI? Sizin de bir Rodney’niz vard?, de?il mi? Hak etmedi?iniz zaman bile en iyi taraf?n?z? g?ren biri? Sizin yan?n?zda olan biri. ?htiyac?n?z oldu?unda sizi azarlayan biri. Hayat h?rpalad???nda da sizi dinleyen biri. O Rodney sayesinde ?u an oldu?unuz ki?isiniz. Bu kitab?n amac? m?mk?n olan en iyi “Rodney” olman?z i?in size yard?m etmek. Ergen ?ocu?unuza ger?ekten yard?m etmek s?z konusu oldu?unda ?unu bilir ?unu s?ylerim: Ben sizin denginiz de?ilim. Kimse de?il. Ergen ?ocu?unuzun ya?am?nda yaratabilece?iniz etkinin asla yak?n?ndan bile ge?emem. Ama ergenlere dair baz? ?eyler biliyorum ve yard?m edebilirim. G?veninizi ve inanc?n?z? kazanmak i?in ?zge?mi?imden maddeler listelemeye ?al???yormu? gibi g?r?nme riskine girerek, g?veninizi ve inanc?n?z? kazanmak i?in ?zge?mi?imden baz? maddeler i?te ??yle: ••Son on y?l? a?k?n s?redir d?nyan?n her yan?ndan iki milyondan fazla ergenle ve ?nemseyen, ilgili yeti?kinle konu?tum. Yeti?kinlerin ergenleri ve ergenlerin kendilerini anlamas?na yard?m etmeyi hayat?m?n misyonu k?ld?m. ••Sorunlu ergenlere yard?m etme ad?na yapt???m ?al??malar televizyon i?in Teen Trouble ad?nda bir belgesel dizi olarak ?ekildi ve Lifetime ile A&E’de yay?nland?. ••Oprah, Good Morning America ve 20/20 televizyon programlar? ile New York Times gazetesinin yan? s?ra say?s?z ba?ka medya organ?nda ergenlere dair g?r?? belirtmek ?zere yer ald?m. ••One Caring Adult (Bir ?lgili Yeti?kin) adl? kurulu?um d?nyan?n her yan?ndan ebeveynleri, ??retmenleri ve ?nemseyen, ilgili yeti?kinleri g??lendirmek i?in pratik kaynaklar sa?l?yor. ••B?t?n hayat?m boyunca asla ama asla tek bir Connect Four[5 - ?ki oyunculu bir masa oyunu. Oyuncular ?nce renk se?ip sonra s?rayla renkli diskleri i?i bo? s?tunlardan a?a?? atarlar. Ama? yatay, d??ey ya da ?apraz olarak ayn? hizada d?rt ayn? renk diski yan yana getirmektir. (?.n.)] oyunu kaybetmedim. Ama t?m bunlara ek olarak bir de ?ahsi sebebim var. London ve Katie isimlerinde iki ?ocuk babas?y?m. Profesyonel bilgime ra?men istedi?im gibi bir ebeveyn olamayacak kadar yetersiz hissetti?im zamanlar ya??yorum. Kendi g?vensizli?imi d??a vurup ?fkeme h?kim olamad???m, tam bir budala gibi davrand???m zamanlar oluyor. Kendi toylu?umun, bu kitapta yazd???m her bir tavsiyeye z?t d??ecek bi?imde davranmama yol a?t??? zamanlar oluyor. Yine de iyi bir ebeveyn olmay? ?ok fazla istiyorum. ?ocuklar?m? d?nyaya sayg?n yeti?kinler olarak u?urlamama yard?m edebilecek her ?eyi yapmak istiyorum. Sizi ?ahsen tan?m?yorum ama bu kitab? okudu?unuza g?re sizinle ilgili bildi?im bir ?ey var: Daha iyi bir ?nemseyen, ilgili yeti?kin olmak istiyorsunuz. Ve bu kitab?n o y?nde size yard?mc? olmas?n? umut ediyorsunuz. BU KITABIN AMACI: UMUT VE PRATIK STRATEJILER Bu kitab? yazmaya haz?rlan?rken ekibim ve ben, ?ocuk yeti?tirmeyle ilgili kitaplara, “fazla felsefi anlat?ld??? ve yeterince pratik olmad???” ele?tirisinin y?neltildi?ini g?rd?k. Bunu sizler kadar ben de sinir bozucu buluyorum. Bir ?eyi yapman?z gerekti?inin s?ylenip de bunu nas?l yapaca??n?z konusunda hi?bir fikrinizin olmamas?ndan daha beter bir ?ey yok. Bu kitab?n i?e yarayacak ger?ek umudu ve stratejileri sa?lamas?n? istedik. Bu ama?la, kitap ?? k?s?mdan olu?uyor: 1. K?s?m: ?? Ana D???nce Yap?s? ?lk ?? b?l?m, ekibimin ve benim etkili ebeveynler, e?itimciler, ko?lar ve ?nemseyen, ilgili yeti?kinler ?st?ne yap?lan ara?t?rmalardan ??kard???m?z ?? ana g?r??e dayan?yor. Bunlar benimsemeniz gereken, ezber bozan ?? B?y?k Fikir. Bu b?l?m, ebeveyn olman?n ne anlama geldi?ini ara?t?r?rken size umut verecek ve cesaretinizi kaybetmemenizi sa?layacak. 2. K?s?m: Ergen ?nsan?n D?nemleri Ergenler h?zla de?i?en insanlard?r. Ara?t?rmac?lardan, psikologlardan, biliminsanlar?ndan ve ?nemseyen, ilgili yeti?kin odak grubundan olu?an ola?an?st? bir ekibin yard?m?yla ergenlere dair en iyi bilgiyi okunmas? ve ?z?msenmesi kolay enstantaneler halinde dam?tt?k. Bu enstantaneler, ergenlerin ge?irdi?i belli de?i?imleri ana hatlar?yla g?steriyor. Ayr?ca ergenlerin her bir d?nemde yeti?kinlerden tam olarak ihtiya? duydu?u ?eylerin ve atabilece?iniz ba?l?ca ad?mlar?n da tasla??n? ?iziyoruz. Bu b?l?m ergen ?ocu?unuzun davran??lar?n? ve ihtiya?lar?n? anlaman?za yard?mc? olacak. 3. K?s?m: Yayg?n Ergen G??l?klerini Tespit Etmek Kar??la?ma ihtimalinizin y?ksek oldu?u sorunlardan ve durumlardan olu?an, bunlar?n yan? s?ra ?ocu?unuzun (ve sizin) daha mutlu, daha d?rtd?rtl?k ve daha sa?l?kl? bir yeti?kinli?e ermenizi sa?lamak i?in ergen ?ocu?unuzun bu may?n tarlalar?ndan ba?ar?yla ge?ebilmesine yard?mc? olacak y?nlendirmelerin yer ald??? bir “kendi maceran? se?” listesi burada yer al?yor. Bu b?l?m, ergen ?ocuklar?n?z?n ya?am?nda g??l? bir etki yaratman?za yard?mc? olmak i?in d?nyan?n ?nde gelen baz? uzmanlar?n?n deneyimlerinden ??kar?lan ad?m ad?m y?nlendirmeleri, izlenecek senaryolar? ve en iyi uygulamalar? i?eriyor. SIZ DE BIR RODNEY OLUN ?ncelikle, ergenleri ?nemseyen yeti?kinler oldu?unuz i?in sizlere te?ekk?r etmeme izin verin. Ergenler hem keskin g?vensizliklerin hem de hayret verici yeteneklerin girdab?nda yeti?kinli?in arifesinde bireylerdir. ?a??rt?c? g?zellikte vaatlerle doludurlar, p?r?l p?r?l geleceklerini iple ?ekerler ama yine de evden ??kmadan ?nce ayakkab? giymeyi bir ?ekilde unuturlar. Ergenlerle ili?ki i?inde olmak ayn? madalyonun iki y?z?yle de u?ra?mak anlam?na gelir. Ofisimdeki bir plakette ??yle yaz?yor: “?ocuklar?n gelece?imiz oldu?una inan?yorum. Onlar? iyi e?itin ve ?nc?l?k etmelerine izin verin.” Bir ba?ka plaketteyse ??yle yaz?yor: “U?abilece?ime inan?yorum.” Bir di?eriyse ??yle: “?nanmaktan vazge?me.” Do?rusunu s?ylemek gerekirse, bu plaketlerin hi?biri ofisimde yok. Ama asmal?y?m. ??nk? bunlar do?ru. Ergenleri ?nemsemek ve onlar?n hayat?n? daha iyi k?lmak i?in aktif bi?imde ?al??mak ger?ekten ?nemli. ?stelik bu, insanda tatl? hisler uyand?ran bir aile filmi duygusall??? da de?il. T?m ??plakl???yla somut bir ger?ek. Bu konuda b?ylesi tutkulu olmam?n bir nedeni var. ??nk? bu benim hik?yem. ?nemseyen, ilgili bir yeti?kinin bir ergenin ya?am?nda yaratabilece?i fark?n canl? kan?t?y?m. Ergenlerin kendi potansiyellerini ellerinden gelen en iyi bi?imde a???a ??karmas?na yard?m eden yeti?kinler olmam?z gerekiyor. Onlar?n yetenek bar?nd?ran narin do?alar?n? korumal? ve ergenlerin geli?ip ilerleyebilece?i ortamlar, alanlar sa?lamal?y?z. Elinizi ta??n alt?na koydu?unuz i?in te?ekk?rler. Yapmakta oldu?unuz ?eyi yapabilmek ?l??s?z, dizginsiz bir iyimserlik gerektiriyor. Dilerim bu kitap size biraz cesaret verir ve biraz da pratik stratejiler geli?tirmenizi sa?lar. Her ?ocu?un bir Rodney’ye ihtiyac? var. Bu y?zden l?tfen: Siz de bir Rodney olun. Her ?ocuk bir ba?ar? ?yk?s? olmaya, ?nemseyen, ilgili bir yeti?kin mesafesindedir. I. KISIM ?? Ana D???nce Yap?s? ?ocuklar?n?z k???kken ?o?u zaman bedenen t?kenmi? haldeydiniz. ?imdiyse onlar birer ergen, siz de ?o?u zaman zihnen t?kenmi? durumdas?n?z. Daha fazla endi?e. Daha fazla tart??ma. Daha fazla ak?l oyunu. Peki nas?l etkin ve klinik bak?mdan akl? ba??nda kalabilirsiniz? Birlikte ?al??t???m, g?r??meler yapt???m ve inceledi?im binlerce ebeveyn ve ?nemseyen, ilgili yeti?kin aras?nda ?u ?? d???nce yap?s?n? derinlemesine kavrayanlar en etkili olanlar: • Ergenler size g?r?nenden daha fazla ihtiya? duyar. • Oyunun kurallar? de?i?ti, siz de de?i?mek zorundas?n?z. • Yard?m isteyeceksiniz ve buna ihtiyac?n?z olacak. Hadi onlardan ??renelim ?yleyse, olur mu? D???NCE YAPISI 1 Ergenler Size G?r?nd???nden Daha Fazla ?htiya? Duyar On ya??ndayd?m, benim ya??mdaki neredeyse t?m ?ocuklar d?nyan?n en h?zl? ve en uzun h?z trenlerinden biri olan Texas Giant’a binmek i?in boylar?n?n yeterince uzun olaca?? o ?n? sab?rs?zl?kla bekliyordu. Vagonlardan gelen ???l?klar?n bunun s?radan bir lunapark treni olmad??? anlam?na geldi?i ??kar?m?n? –on ya??ndaki geli?mi? zihnimin g?c?n? kullanarak– yapt?m hemen. Hay?r! Etraf?mdaki yeti?kinlerin kavrayamayacak kadar b?y?lendi?i ?eyi anlam??t?m: Yani bu h?z treni asl?nda beni ve etraf?mdakileri kanl? ?l?mlerimize yollamak i?in tasarlanm??, ah?ap bir ?l?m makinesiydi. Kendi ?ocuklar?yla birlikte beni Six Flags’a g?t?rmeyi iyi niyetle teklif etmi? bir aile dostu olan Bayan Sperry’nin yan?nda s?rada bekledim. Bu kad?n?n –mahalledeki ilkokulumda ??retmen ve devlet memuruydu– benim k???k ya??ma ra?men b?ylesi nazik davranmas?na hayret etmi?tim. Yard?m i?in ba??rmay? d???nd?m ama belli ki di?er aptal koyun s?r?s?yle birlikte bir s?radayd?m ve a??r a??r ah?ap ?l?m makinesine do?ru ilerliyorduk. B?ylece Texas Giant’a binip Bayan Sperry’nin yan?na oturdum. Sonra da ba?ka bir ?ey fark ettim. Hi? emniyet kemeri yoktu. Sadece kuca?a do?ru inen bir g?venlik ?ubu?u vard?. Dizlerinizin ?st?nde kilitlenen tek bir metal par?as?. ?nanamayarak hayretle etraf?ma bak?nd?m. Hi? emniyet kemeri yok mu? Peki be? nokta emniyet kemeri[6 - ?zellikle arabalara tak?lan bebek koltuklar?nda g?r?len, iki omuz, iki bacak ve bir bel ba?lant?s?yla be? noktadan sabitlenmeyi sa?layan emniyet kemeri. (?.n.)] yok mu? Etraf?mdaki herkes son arzusunu s?yledi mi? ?ubu?a s?k? s?k? yap??t?m. Onu h?zla ?ektim. A?maya zorlamak i?in aya?a kalkmaya ?al??t?m. ?terek yoklad?m, iki elimle ?ektim. Peki, o g?venlik ?ubu?unu yerinden oynar umuduyla m? ?ekiyor, itiyor, yokluyordum? Yaylar bo?al?r da Texas Giant’tan kendi zamans?z ve kanl? ?l?m?me u?ar?m diye mi? Elbette de?il. T?m bunlar? yapt?m ??nk? onun dayan?kl?l???n? teyit etmeye ihtiyac?m vard?. Sizin ergen ?ocu?unuz da t?pat?p bunu yap?yor. Ergenler, bir h?z trenindeki g?venlik ?ubu?u gibi dayan?kl? olup olmad???n?z? g?rmek i?in sizi s?nar. Sizi s?n?yorlar, itip ?ekiyorlar ??nk? di?er pek ?ok ?eyin belirsiz oldu?u bir zamanda S?Z?N kesin oldu?unuzu, e?ilip b?k?lmeyece?inizi bilmeye ihtiya?lar? var. Sa?lam oldu?unuzu. G?venli oldu?unuzu. Dayan?kl?l???n?z? yitirmeyece?inizi. ERGENLER NE ?STER VE EN ?OK NEYE ?HTIYA? DUYAR? Global Strategy Group’un[7 - Global Strategy Group, “Talking With Teens: The YMCA Parent and Teen Survey Final Report”, eri?im: 8 Mart 2017, http://ncfy.acf.hhs.gov/library/2000/talking–teens–ymca–parent–and–teen–survey–final–report.] y?r?tt??? bir YMCA[8 - Young Men’s Christian Association’?n (Gen? H?ristiyan Erkekler Birli?i) k?saltmas?. 1844’te Londra’da kurulmu?tur. Mezhepsiz, ruhban s?n?f?na ba?l? olmayan, k?resel bir H?ristiyan hareketidir. ?e?itli etkinliklerle H?ristiyan kimli?inin geli?tirilmesi yolunda ?al??malar yapar. (?.n.)] Ergen ve Ebeveyn Anketi’nde ergenlerin en b?y?k endi?esinin (t?m di?er korkular? ve endi?eleri geride b?rak?p)… … s?k? durun… “ebeveynleriyle birlikte yeterli zaman ge?irmemek” oldu?u ortaya ??kt?. Ne?! ??yle d???n?yorsunuz muhtemelen: “Bu do?ru olamaz. En b?y?k endi?esinin ne yap?p edip benden uzak durmak oldu?unu san?yordum.” ?a??rt?c?d?r ki aileyle ge?irilen kaliteli zaman, ergenleri ba?ka her ?eyden daha fazla ilgilendiriyor.[9 - “Talking With Teens: The YMCA Parent and Teen Survey Final Report”, The White House Conference on Teenagers, eri?im: 8 Mart 2017, http://clinton4.nara.gov/WH/EOP/First_Lady/html/teens/survey.html.] Notlardan daha fazla. Arkada?lardan daha fazla. Rebecca’n?n Sean’?, Desir?e’yi ?pt??? i?in affedip affetmeyece?inden daha fazla. Bu anket her ya?tan ergenin ebeveynleriyle birlikte ge?irilen kaliteli zamandan yoksun kalma endi?esi ta??d???n? da ortaya koydu. Buna kar??l?k ebeveynler d?? tehditler (mesela uyu?turucu ya da alkol) konusunda birlikte zaman ge?irmekten daha fazla endi?eli. Ebeveynler bak?m?ndan kaliteli zaman?n eksikli?i ?ncelikler aras?nda d?rd?nc? s?rada yer al?yor. Peki ya ergen ?ocu?unuzun en ?ok ihtiya? duydu?u ?ey, sizin arad???n?z ?nleyici tedbirse? Search Institute adl? kurum 1990’dan bu yana[10 - Cep telefonlar?ndan, Google’dan ve hatta NSync’ten ?nce. Biliyorum. Antika.] ?ocuklara ve ergenlere dair ara?t?rmalar yap?yor. ?zellikle de “Neden baz? gen? insanlar ba?ar?l?, ?evresine katk? sa?layan yeti?kinler olurken di?erleri b?yle olmaz?” sorusuna yan?t bulmakla ilgiliydiler. Neden baz? gen?ler zor durumlar? ve ortamlar? a?abilirken di?erleri tak?l?p kal?r? Olup biten nedir? Her t?r ?evreden gelen be? milyonu a?k?n ?ocuk ve ergenden toplanan veriler tutarl? bi?imde ?a??rt?c? bir ?eyi ortaya koydu. ?nemli olan, Search Institute’un varl?klar dedi?i bir ?eydi. Bu varl?klar?n yar?s? i?sel, yani olumlu karakter ?zellikleri ve de?erleriydi. Di?er yar?s? da d??sal, yani olumlu ortamlar ve deneyimlerdi. Bu ara?t?rma, bir ?ocu?un ne kadar ?ok varl??? varsa ba?ar?l? olma ihtimalinin o kadar y?ksek oldu?unu a??k?a ortaya koydu. Bu varl?klar?n baz?lar?[11 - Bu ara?t?rma ?ok etkileyicidir. Detaylar?na girerek sizi s?kmak istemem ama e?er isterseniz, Search Institute’un internet sayfas?nda “40 Developmental Assets for Adolescents”? (Ergenler ??in 40 Geli?tirici Varl?k) arayarak, geli?imsel varl?klar?n k?rk?n?n birden bulundu?u listeye bakabilirsiniz: search-institute.org.] a?a??daki gibidir: DI?SAL VARLIKLAR: Olumlu Ortamlar ve Deneyimler • Aile deste?i: Aile y?ksek d?zeyde destek ve sevgi g?sterir. • Ba?kalar?na hizmet: Gen? birey haftada bir saat ya da daha fazla kamu hizmetinde bulunur. • S?n?rlar: Hem ailenin hem de okulun net kurallar? ve sonu?lar? vard?r. • Yap?c? zaman kullan?m?: Gen? birey her hafta zaman?n?n bir k?sm?n? yarat?c? sanat, spor, gen?lik aktiviteleri, dini cemaat ya da ev ortam?nda ge?irir. ??SEL VARLIKLAR: Olumlu Karakter ?zellikleri ve De?erler • ??renme taahh?d?: Gen? birey okulda ba?ar?l? olmaya y?nelik ?al???r ve e?itimine aktif bi?imde kat?l?r. • D?r?stl?k: Gen? bireyin inan?lar? vard?r ve bunlar? savunur. • Planlama ve karar alma: Gen? birey ?nceden plan yapmay? ve tercihlerde bulunmay? bilir. • ?ahsi gelece?ine dair olumlu bak??: Gen? birey kendi ?ahsi gelece?i konusunda iyimserdir. Search Institute’un bulgular?n? basit?e ??yle ifade edebiliriz: Ergenler ne kadar fazla i?sel ve d??sal varl?k edinirse ba?ar?l? olma ?anslar? o kadar y?ksektir. Olumlu Ortamlar + Olumlu Karakter ?zellikleri = Ba?ar?[12 - Asl?nda Search Institute’un uzun s?reli bir ara?t?rmas?nda, etnik az?nl??a tabi, tek ebeveynle ya?ayan, ??le yemeklerinde ?cretsiz ve d???k ?cretli ???nler yiyen ve otuz bir ila k?rk varl??a sahip ?ocuklar?n, orta ve ?st orta gelirli iki ebeveyni olan ama sadece on veya daha az varl??? olan beyaz bir ergenden daha iyi ilerleme kaydetti?i ortaya ??kt?.] SIZIN DEVREYE GIRDI?INIZ YER Kendi ergenlik d?neminizi d???n?n. Hayat?n?zda sizin i?in en ?nemli olan ve ?st?n?zde en b?y?k etkiyi yaratan yeti?kinleri d???n?n. O ??retmeni. Ailenin o ?yesini. T?m bu insanlar?n ortak ?zelli?i nedir? Sizin hayr?n?za kendilerini kasten feda ettiklerini sanm?yorum. Sizi cesaretlendirmeye u?ra?t?lar. Gerekti?inde hep ??kageldiler. Onlar sayg? duydu?unuz yeti?kinlerdi. Hep yan?n?zda olduklar?n? a??k se?ik g?sterdiler. Sizi, yapabilece?inizi sand???n?zdan daha fazlas?n? yapmaya zorlad?lar. Search Institute’un be? milyon ?rnekten toplanan verilerinin ard?nda yatan mesaj da budur i?te. Olumlu karakter ?zellikleri vard?r ??nk? ?nemseyen, ilgili yeti?kinler bunlar? besler. Olumlu ortamlar vard?r ??nk? ?nemseyen, ilgili yeti?kinler bunlar? besler. B?yle ?eyler havadan d???vermez. Tek boynuzlu at gibi sihirli bi?imde ortaya ??kmaz. Sizin ve benim gibi insanlar?n maksatl? gayretlerinin sonucudur. Destekleyici bir okul e?itiminiz oldu mu? Bunu yaratmak i?in yeti?kinler ?al??t?. Sizi bi?imlendiren bir okul sonras? aktiviteniz var m?yd?? Bunu sa?lamak i?in yeti?kinler ?al??t?. ?at??malar? iyi bi?imde nas?l idare edece?inizi ??rendiniz mi? Bunu size ??retenler ve ?rnek olanlar yeti?kinlerdi. Search Institute ba?kan? Peter Benson bu veriyi inceledikten sonra ?u sonuca vard?: “Gen? insanlar?n deneyimleri, bireyler gen?lerin sa?l?kl? geli?imine katk? sa?lama konusunda ?ahsi sorumluluk ?stlenmedi?i s?rece k?kl? bi?imde de?i?mez.”[13 - Peter L. Benson, All Kids Are Our Kids: What Communities Must Do to Raise Caring and Responsible Children and Adolescents, San Francisco, Jossey–Bass, 1997, s. 157.] Bahsetti?i o “bireyler” var ya… Onlar biziz. Siz ve ben. EBEVEYNLER ANLAMIYOR ??TE (KENDI ?NEMLERINI) Ebeveynler, bir ergenin ya?am?ndaki varl?klar? geli?tirme, olanakl? hale getirme ve besleme konusunda en b?y?k potansiyel etkiye sahip. Bu y?zden YMCA ara?t?rmas? ?ocuklar?n i?g?d?sel olarak ebeveynleriyle daha fazla vakit ge?irmek istedi?ini s?yledi?inde ger?e?i yans?tm?? oluyor. Ebeveynlerinden gelecek bir ?eye ihtiya?lar? oldu?unu biliyorlar. Bunun ne oldu?unu kelimelerle ifade edemiyorlar belki ama onlara ihtiya?lar? oldu?unu biliyorlar. O h?z treni korkutucu ve g?venlik ?ubu?u onlar? g?vende tutuyor. ??te anlad?klar? bu. Bununla birlikte, yeti?kinler de hakl?. Bir ergenin potansiyelini sapt?rabilecek ya da yok edebilecek korkutucu, kendine zarar verici tercihler ortaya ??kabilir. Sadece, bu davran??? ?nleyebilecek en iyi ??z?m?n kendileri oldu?unu fark etmezler. Peki biz ebeveynler olarak ne yap?yoruz? Eh, ebeveynler genelde ?ocuklar? ergenli?e girdi?inde onlarla daha az zaman ge?irmeye ba?l?yor.[14 - C.B. Lam, S.M. McHale ve A.C. Crouter, “Parent-Child Shared Time from Middle Childhood to Late Adolescence: Developmental Course and Adjustment Correlates”, Child Development 83, 2012, s. 2089.] Babalar ?ocuklar? on iki ya??ndan k???kken onlarla g?nde ortalama yirmi alt? dakika civar?nda bir zaman ge?irirken, bu rakam ergenlikte g?nde dokuz dakikadan aza iniyor. Bir annenin ?ocuklar?yla k???kl?klerinde ge?irdi?i ortalama zaman g?nde yakla??k otuz bir dakikayken, bu rakam ?ocuklar ergen oldu?unda on bir dakika civar?na d???yor. Anl?yorum: Bir ergen (ya da herhangi biri hatta) sizi deli ediyorsa yapmak isteyece?iniz son ?ey onunla zaman ge?irmektir. Ama ya onlar?n bu itmesi, ?ekmesi ve s?namas? asl?nda vard?klar? yeti?kinlik seviyesinde kelimelerle ifade edebileceklerinden daha fazla size ihtiya? duyduklar?n?n bir i?aretiyse? Ya korkmu?larsa ve rol yap?yorlarsa? Peki ya ergenlik ya?lar? bir h?z treniyse ve siz de g?venlik ?ubu?uysan?z? Ve d???nmeden verdi?iniz geri ?ekilme tepkisi do?ru davran?? de?ilse? ?zetleyecek olursak: ?ocuklar anne ve babayla g?nde toplam yakla??k 57 dakika zaman ge?iriyor. buna kar??l?k Ergenler anne ve babayla g?nde toplam yakla??k 20 dakika zaman ge?iriyor. Dolay?s?yla, tam da bizimle daha fazla zaman ge?irmeye ihtiya? duyduklar? bir anda, ergenlerle neredeyse ??te iki oran?nda daha az zaman ge?iriyoruz. Ergenler vah?ice d?r?st oldu?unda, sizinle daha ?ok zaman ge?irmeyi i?ten i?e istediklerini s?yleyeceklerdir. ?stelik siz de muhtemelen –i?g?d?sel olarak– bunun do?ru oldu?unu bilirsiniz. Ergen ?ocu?unuzun sizin zaman?n?za ihtiyac? var. BU SIZIN ??IN NE ANLAMA GELIYOR? “Ne ekersen onu bi?ersin” laf?n? duymu?sunuzdur. Muhtemelen yedinci s?n?ftaki basketbol ko?unuz s?ylemi?tir. Lisedeki ?ngilizce ??retmeniniz de. Ergen ?ocu?unuzun ya?am?nda bir etki yaratma ?abas? s?z konusu oldu?unda da ayn?s? ge?erlidir; odaklanm?? dikkatiniz ve zaman?n?z ?nemlidir. Kaliteli zaman bol vakitte ger?ekle?ir. E?er ergen ?ocu?unuzla ili?kinizin kalitesinin artmas?n? istiyorsan?z ay?rd???n?z zaman?n miktar?n? da art?rman?z gerekir. Maalesef bunun H??B?R KEST?RME YOLU yok. Kestirme yol oldu?unu s?yleyen herkes muhtemelen size bir ?eyler satmaya ?al???yordur. Saat tam 19.23’te ya?anacak ?zel, ?ahane anlar planlayamazs?n?z. Bu anlar kendili?inden ya?an?r. ?IKAGELMENIN G?C? Yirmi y?la yak?n bir s?re ergenlerle ?al??t?ktan sonra, ergen ya?takilerin bir bilmece oldu?unu ??rendim. Tek kelimelik yan?tlarla ya??yorlar. Kaprisli olabiliyorlar. So?uk davranabiliyorlar. Ergen olman?n ne anlama geldi?inin en iyi anlat?mlar?ndan biri, J.D. Salinger’?n ?nl? ?avdar Tarlas?ndaki ?ocuklar roman?nda ba?kahraman Holden Caulfield’da bulunabilir. Bu dokunakl? hik?yede Holden ?ok ?ey yapmak ister ama yine de hi?bir ?ey yapamaz. Sahtelikten nefret etti?ini tekrar tekrar s?ylese de ba?ka insanlara s?k s?k yalan s?yler. ?aresizce herkesin ondan ho?lanmas?n? ister ama so?uktur ve ?ok bencildir. D?nyay? de?i?tirmek ister ama hi?bir ?ey yapamaz. Ba?ka bir deyi?le, Holden Caulfield modern ergenin hayli do?ru ?izilmi? bir portresidir. Asl?nda edebiyattaki “g?venilmez anlat?c?”n?n somut bir ?rne?idir. G?venilmez. ??te mesele bu. Ergenken her ?ey g?venilmez g?r?n?r. Ergen ?ocu?unuzun hayat?nda her ?ey de?i?iyordur. Ve ergenlerin hepsinin sorunu ?ok korkmalar?d?r. Herkes kendisine b?y?k bir ?eyler oldu?unu bilir –onu sonsuza dek de?i?tirip bi?imleyecek bir ?ey– ama bu ?rk?t?c? sisin ?tesini g?rebilecek ya?am deneyimine sahip de?ildir. Bu y?zden herkes fena halde g?vensiz ve korkmu? halde kalakal?r.[15 - Katolik teologlar hakl?yd?. Cehennem ile cennet aras?nda herkesin g?nahlar?n?n bedelini ?dedi?i bir yer vard?r ve oraya ortaokul denir.] ??te siz burada ??kagelirsiniz. Kelimenin tam anlam?yla diyorum, ??k?p gelirsiniz. Bir yeti?kin kendisine, “Hey, seni ?nemsiyorum. Sana zaman ay?raca??m,” dedi?inde, bunun bir ergen i?in ne anlama geldi?ini d???n?n. ??kagelmek ??yle demenin bir yoludur: “Buraday?m. Yine. Bu da seni ?nemsedi?imin kan?t?.” Ergenler i?in en g??l? ?eylerden biri, insanlar?n kendilerini onlara adad???n? kan?tlamas?d?r. Performanstan d?? g?r?n??e, pop?lerli?e kadar her ?eye dayanan ko?ullu sevgiyle dolu bir sosyal d?nyada, ergenler onlarla ilgilenen birine ger?ekten b?y?k ihtiya? duyar. Onlar? ?nemseyen birine. Yanlar?nda olan birine. Zaman?n? ve dikkatini onlara veren birine. Hem YMCA’n?n hem de Search Institute’un ara?t?rmas? ortak bir bulguyu payla??yor: Ergeniniz sizi istiyor ve size ihtiyac? var. ?? ?ekmelerin ve g?z devirmelerin s?rekli ve ?ok fazla olmas? ger?e?ine ra?men. ?o?u ebeveynin ergenlik y?llar?nda kendilerini geri ?ekmeye –hem ?zellikle ay?rd?klar? zaman hem de odaklanma bak?m?ndan– ba?lad???n? g?steren bu ara?t?rmadan bahsetti?imde muhtemelen bir i? muhasebe yapm??s?n?zd?r. Ve e?er g?r??t???m yeti?kinlere benziyorsan?z, muhtemelen yapt???n?z?n tamamen bu oldu?unu fark etmi?sinizdir. Bu e?ilimi tersine ?evirmenin vakti geldi. Amaca y?r?menin vakti geldi. Bu ger?ekle y?zle?en baz? ebeveynler savunmaya ge?er. “Sen kim oluyorsun da benim yeterince ?abalamad???m? s?yl?yorsun?” Bu ger?ekle y?zle?en baz? ebeveynler ortal?kta olmay??lar?n? mant?kla a??klar. “Ne kadar bask? alt?nda oldu?umdan haberin yok.” Bu ger?ekle y?zle?en baz? ebeveynler utanca bo?ulur. “Berbat bir insan?m, hayatlar?nda olmasam onlar i?in daha iyi.” Bunlar?n do?al tepkiler oldu?unu biliyorum. Bunlar?n ???n? de yapt?m. Ama i?e yaram?yorlar, ?yle de?il mi? E?er evinizde su borusu patlarsa evin i?indeki y?zme havuzundan keyif almaya ?al??mazs?n?z de?il mi? Ayr?ca ??yle de s?ylemezsiniz: “Berbat bir ev sahibiyim. O borunun patlamak ?zere oldu?unu bilmem gerekirdi.” Bir boru patlarsa onu tamir edersiniz. ??nk? siz yeti?kinsiniz. ERGENLER G?VENI Z–A–M–A–N DIYE YAZAR ?o?u yeti?kin gibiyseniz ergen ?ocu?unuzun sizinle zaman ge?irmeyi ne kadar ?ok istedi?ini hafife alm??s?n?zd?r. Ama bu ger?e?i bilmek ile ergen ?ocu?unuzla birlikte ger?ekten kaliteli zaman ge?irmek iki farkl? ?eydir. Ergeninizle ba? kurmak niyetiyle ajandan?zda yer a?mak i?in atabilece?iniz baz? ad?mlar ?unlar: 1. Bire bir zaman ge?irmek i?in takvim belirleyin. E?er ergen ?ocu?unuzla olan ili?kinize ?ncelik tan?mak istiyorsan?z, o zaman ergeninizi ger?ek bir ?ncelik haline getirmelisiniz. Onunla s?k? ba?lar kurmak i?in ?zellikle ayr?lm?? bir zaman belirlemeniz gerek. Her ay ?zel ve belli bir zaman se?in (?rne?in ay?n ilk cuma gecesi) ve o zaman? ergeninizle ba? ba?a ge?irmeye ay?r?n. Uzman Tavsiyesi: Birlikte ge?irilecek geceyi ?NCEL?KLE takviminize kaydedin. Bir s?re ?nce, tatile ??kmak i?in t?m bir haftan?n bo?almas?n? bekleyecek olursam bunu asla yapamayaca??m? fark ettim. Hayat?n yapt???n?z planlar?n y?netimini ele ge?irmek i?in y?ntemleri var. Bu y?zden art?k yapt???m ?ey, ?NCEL?KLE aile tatillerimi planlamak oluyor. Takvimime kalemle kaydediyorum. Ve “kalem”den kast?m, “k?rm?z? yaz? karakteri” ve “takvim”den kast?m “Google Takvim”. O hafta, t?m ba?ka talepler i?in kesinlikle yasak b?lgedir. Ergen ?ocu?unuzla ge?irece?iniz gece i?in de ayn?s?n? yap?n. Program?n?z? inceleyin ve ard?ndan onu takviminize i?leyin. 2. Sak?n iptal etmeyin. Hi?bir ?eyin bu geceyi sekteye u?ratmas?na izin vermeyin. ?ptal etmek, onu hi? yapmamaktan daha k?t?d?r. Ba?ka insanlara hay?r demekte g??l?k ?ekiyorsan?z, onlara sadece, “Kusura bakmay?n, o saatte bir randevum var” veya “Kusura bakmay?n, o s?rada ?nemli bir toplant?m var” deyin. Ger?ekten ?nemli bir toplant?n?z/randevunuz var. Bu yalan de?il. ?ptal etmeyin. Uzman Tavsiyesi: Cidden. ?ptal etmeyin. Sadece iki numaray? okudu?unuzdan emin olmak istedim. Birisi ?lmezse ya da bir iki kal?a kemi?iniz k?r?lm?? da ger?ekten hastanede de?ilseniz, ergen ?ocu?unuzla olan bulu?man?z? iptal etmeyi akl?n?zdan bile ge?irmeyin. ?nan?n bana, bu onun g?venini y?kar. 3. E?lenceli hale getirin. Geceyi, ergeninizle ili?kinizi nas?l daha iyi bir hale getirebilece?inizi konu?arak ge?irmeyin. Pek bir faydas? olmaz. Bunun yerine ikinizin de keyif ald??? bir ?ey yap?n. B?yle yaparak asl?nda ili?kiyi daha iyi bir hale getirmi? olursunuz. Yapmay? ger?ekten sevdi?iniz ?eylerin bir listesini yap?n ve sonra ergen ?ocu?unuzdan da ayn?s?n? yapmas?n? isteyin. Broadway m?zikalleri, ?evrenizdeki spor etkinlikleri, ilgin? yerlere g?n?birlik geziler, sevdikleri haval? ya da e?lenceli restoranlar – her ne olursa. Listeyi kar??la?t?r?n, sonra bu aktiviteleri birlikte ge?irece?iniz zamanda yapmay? planlay?n. Uzman Tavsiyesi: Detaylara ?zen g?sterin. Siz yeti?kinsiniz. Proaktif davran?p biletleri al?n ya da yap?lmas? gereken her neyse onu yap?n. 4. Kolay olmayaca??n? bilin. Bunu yapmak i?in t?m olgunlu?unuzu ortaya koyman?z gerekecek ??nk? ergeninizin damar?n?za basma ihtimali var. Hayatta hi?bir iyi ya da ?nemli ?ey, ?aba ve diren? g?stermeden ba?ar?lamaz. Herhangi bir insani ?aba gerektirmeyen ya da diren?le kar??la?madan ?ylece kendili?inden ger?ekle?iveren ?eyler k?f, yabani ot ve kilo almakt?r. Bu y?zden, zorlanmas? gerekecek bir duvarla kar??la?maya haz?r olun. Ergeniniz sayg?s?z, so?uk, mesafeli ya da tek heceli kelimelerle konu?uyor olabilir. Tebrikler! Ergen bir ?ocu?unuz var. Zorlay?n. Birlikte ge?irilen bu zaman?n tohumlar ekti?ine inan?n. Prati?ini yap?n. Ba?ka herhangi bir ?eyde olaca??n?z gibi, bunda da gittik?e daha iyi olacaks?n?z. Cesaretinizi kaybetmeyin. Hi?bir ?ey olmuyor gibi hissediyorsan?z, inan?n bu iyiye i?aret! Uzman tavsiyesi: ?dman yap?n, deneme de?il. ?imdi sizden bir maraton ko?man?z istense, bunu yapabilme ihtimaliniz hayli d???k olur (dayan?kl?l?k gerektiren sporlar yapan bir atlet de?ilseniz). Peki ya size o maratonu ko?man?z?n ger?ekten, ama ger?ekten ?ok ?nemli oldu?unu s?ylersem? Bunun maratonu tamamlaman?za faydas? dokunur mu? ?imdi sizi “var?n? yo?unu ortaya koy” ve “ger?ekten, t?m g?c?nle dene” diye cesaretlendirsem ne olur? Bu sizin 42 kilometreyi tamamlaman?za yard?m eder mi? Hay?r. ??nk? maraton ko?may? denemezsiniz, onun i?in idman yapars?n?z. Ge?en her ay size daha iyi olmak ve ergen ?ocu?unuzla ili?ki kurmak i?in bir ?ans verir. Bunlar idman ad?mlar?d?r. Bu y?zden bir sonraki ad?m? at?n. Ve idman yapmaya ba?lay?n. ?KI SE?ENE?INIZ VAR Umutsuz g?r?nen baz? son derece y?k?c? durumlarda ebeveynlerle ve ergenlerle ?al??t?m. G?rd???m ?u oldu: Ergen ?ocuklar?n? isteyerek bir ?ncelik haline getiren ebeveynler –hem zamanlar?n? hem dikkatlerini ergenlerine y?neltenler– daima bu yat?r?m?n somut bir kar??l???n? al?yor. Her ?eyin m?kemmel olaca?? vaadinde bulunmuyorum. Ama daha iyi olabilir. Ebeveynlere en ?ok musallat olan ?eylerden biri, daha fazlas?n? yapabileceklerine dair ?ok rahats?z edici bir his. Pi?manl?k g??l? bir ?ey. Zaman?n?z? ve dikkatinizi ergeninize y?neltti?inizde d???ncelerinizle ba? ba?a kal?p d?r?st bir de?erlendirme yapabilirsiniz: “Elimden gelenin en iyisini yapt?m.” Sonucun ne olaca??ndan emin de?ilim. Medyumluk g??lerim ya da bir 1985 DeLorean’?m[16 - DeLorean Motor ?irketi’nin (DMC) 1981-1983 aras?nda ABD piyasas? i?in ?retti?i spor otomobil. 1985’ten sonra Gelece?e D?n?? filminde kahramanlar?n zamanda yolculuk yapt??? arabad?r. (?.n.)] yok. Ama iki se?ene?iniz oldu?unu biliyorum. 1. Amaca uygun, planl? hareket etmek i?in elinizden geleni yap?n, veya 2. A??r a??r geri ?ekilin ve yenilgiyi kabul edin. Bence ikincisi bir se?enek de?il. Sizin de b?yle d???nd???n?z? san?yorum. Ergen ?ocu?unuz zaman?n?za de?er. Ama zor olabilir, ?zellikle de yapt???n?z ?eyin fark yarat?p yaratmad???na dair herhangi bir anl?k geribildirim alm?yorsan?z. Bazen kimse fark?na varm?yor gibi gelir. Bu do?ru de?ildir ama ?yleymi? gibi gelebilir. Yapt???n?z ?ey i?in kimse ?d?l da??tmaz. Bir h?z treninde g?venlik ?ubu?u olmak sanki kar??l?ks?z bir i?tir, de?il mi? Ama ger?ek insanlar?n selameti s?z konusu oldu?unda o devasa, karma??k h?z treninin t?m par?alar? aras?nda en ?nemlisi o g?venlik ?ubu?udur. G?venlik ?ubu?u olun. Bir h?z trenindeki g?venlik ?ubu?unu s?nad???m?z gibi, ergenler de dayan?p dayanmayaca??n?z? g?rmek i?in sizi s?nar. D???NCE YAPISI 2 Oyunun Kurallar? De?i?ti, Siz de De?i?melisiniz Beklentilerimizin seviyesine y?kselmez, e?itimimizin seviyesine d??eriz.     – ARKH?LOKHOS Birinin dikkatini ?ekmek istiyorsan?z, ?l? bir Yunanl? ?airden al?nt? yaparak ba?lay?n.     – JOSH SHIPP ?ocukken tekrar tekrar izlemekten en ?ok keyif ald?klar?mdan biri Gilligan’s Island ad?nda bir diziydi. Bu dizi, tropik bir limandan yelken a??p bir kas?rgan?n i?inden ge?en ve sonunda ?ss?z bir adaya ??kan yedi ki?ilik bir turist grubunun maceralar?ndan olu?uyordu. Diziyi ilgi ?ekici k?lan, bu yedi kazazedenin birbirinden tamamen farkl? olu?uydu. • Hindistancevizleri ve bir par?a telden telsiz yapabilen ama gemideki k???c?k bir deli?i tamir edemeyen ?ok zeki bir profes?r vard?. • Sinirlendi?i zaman insanlara ?apkas?yla vurup duran ve “ahbap” kelimesini tarihteki herhangi bir insandan daha fazla kullanan bir kaptan vard?. • Kusursuz g?zelli?i kimin temsil etti?i konusunda gezegenin her yan?ndaki erkekler aras?nda bitmek t?kenmek bilmez tart??malara sebep olan Ginger Grant ile Mary Ann Summers vard?.[17 - Bu konuyu daha fazla uzatmak istemiyorum ??nk? bu tart??ma gereksiz ihtilaflara neden olabilir, yine de ?unu s?ylememe izin verin: UCLA Tiyatro B?l?m?’nden mezun biriyle evlendim, dolay?s?yla belli ki Ginger’? tutuyorum.] • ?yi kalpli ama safdil, ikinci kaptan Gilligan vard?, nedense adaya onun ismi verilmi?ti. Ama en etkileyici iki karakter, kendilerini birdenbire ?ok rahats?z bir durumda bulan milyarderler III. Thurston Howell ile kar?s? Eunice’ti. Bu ikisi dizinin komedi malzemesiydi ??nk? adada mahsur kald?klar? t?m s?re boyunca m?srif, l?ks ya?am bi?imlerinin aldat?c? g?r?n?m?n? korumaya ?al???yorlard?. ?zleyici de g?l?yordu ??nk? Howell’lar t?m oyunun de?i?ti?inin fark?nda de?ildi. Bu, Howell’lar?n komedisiydi. Etraflar?nda her ?ey de?i?mi? olsa da onlar hi?bir ?eyin de?i?mesini istemiyordu. Bu y?zden ink?r i?inde ya??yorlard?. ??te mesele bu. Bence pek ?o?umuz III. Thurston Howell ve Eunice’le ili?kilendirilebiliriz. Pek ?ok ebeveyn bir noktada onlar i?in oyunun de?i?ti?ini ve eski oyunu daha fazla sevdiklerini hisseder. Bir g?n uyan?rs?n?z ve o tatl?, masum, basit ?ocu?unuz resmen bir gecede ?ok karma??k, tamamen farkl? ve zaman zaman d?ped?z kafa kar??t?r?c? bir ergene d?n??m?? gibi hissedersiniz. Sal? g?n? yatt?n?z ve ?ar?amba g?n? kalkt???n?zda oyunu tamamen de?i?mi? buldunuz. Bir dakika ?nce ho? bir teknede seyahat etmekteydiniz ve bir dakika sonra ?ss?z bir adada mahsur kald?n?z. B?yle hissediyorsunuz, ??nk? bu pek ?ok bak?mdan do?ru. MUTLAKA YAPMANIZ GEREKEN O DE?I?IM ?ocuklar ergenli?e ge?erken fiziksel, bili?sel, duygusal ve sosyal d?nyalar? ?arp?c? bi?imde de?i?ir. Ergenlerin ebeveynlerinden ihtiya? duyduklar? ?eyler de de?i?ir. Hayattaki pek ?ok b?y?k de?i?im, asl?nda kendinizi hi? haz?r hissetmedi?iniz ?ok h?zl?, neredeyse ani ge?i?ler gerektirir. B?t?n anne babalar ilk ?ocuklar?n? hastaneden eve getirdikleri zaman? hat?rlar. Eskiden sadece bir ?ifte ait olan evin i?inde art?k yepyeni bir can vard?r. Ger?ekten kelimenin tam anlam?yla bir gecede her ?ey de?i?mi? gibidir. Ayn?s? ?ocukluktan ergenli?e ge?erken de ge?erli. Oyunun kurallar? de?i?ti. E?er siz de onunla birlikte de?i?mezseniz etkili olamazs?n?z. Peki ne yapacaks?n?z? Sordu?unuza memnun oldum. ESK? ROL?N?Z: Hava Trafik Kontrol?r? ?ocuklar k???kken, bedenlerinin narin do?as? ve neredeyse t?m?yle ba??ml? olmalar? dolay?s?yla, yeti?kinlerin hem koruyucu hem de besleyici ortamlar sa?lamak konusunda proaktif olmas? gerekir. Bu hava trafik kontrol?r? a?amas?d?r. K???k ?ocuklarla ilgilenirken hava trafik kontrol?r? gibi olman?z gerekir. Ne yediklerini kontrol edersiniz. Nereye gittiklerini. Kiminle oynad?klar?n?. Ne zaman yatt?klar?n?. Burunlar?na ne soktuklar?n?. ??nk? hava trafi?inin kontrol? i?inde oldu?u gibi, e?er i?inizi iyi yapmazsan?z birilerinin can? yanabilir. ?ocu?unuzun ya?am?n?n neredeyse her y?n? konusunda tetikte ve dikkatli olman?z gerekir. Dahas?, b?yle yapmad???n?zda bunun sorumsuzluk oldu?unu bilirsiniz. NEYE ?HT?YA?LARI VARDI: Korunmaya ve besleyici ortamlara NEYD?LER: Neredeyse tamamen ba??ml? NE YAPTINIZ: Hayatlar?n?n neredeyse her detay?n? kontrol ettiniz HAK ETT???N?Z SONU?: G?venlik ve geli?me YEN? ROL?N?Z: Ko? Hava trafik kontrol?r?n?n rol? ?ok ?nemlidir ama eninde sonunda etkisini kaybeder. Bu stratejiler bir s?re harika i?ler ve sonra aniden i?e yaramaz olurlar. S?releri dolar. S?t gibi. Laktoz duyarl?l???n?z yoksa. Bu durumda da daima ?i?kinlik hissetmenize yol a?arlar. (Bu benzetmenin kontrol?n? kaybettim galiba.) Arabayla ?niversiteye gitmek ?zere olan bir ergen hayal edin. ?niversite ??rencisi araca yakla??rken, annesi ya da babas? kocaman olmu? ?ocu?unu kald?r?p arabaya bindiriyor, i?eri e?iliyor ve ergenin emniyet kemerini ba?l?yor. ?ok tuhaf olurdu, de?il mi? Neden? ??nk? farkl? bir a?amadalar. ?ocuklar ergenli?e girer girmez, ebeveynlerinden ihtiya? duyduklar? ?eyler ciddi bi?imde de?i?ir. Bu haks?zl?k gibi gelebilir ??nk? bir zamanlar gayet etkili olan ayn? y?ntemler art?k sinir bozucu derecede etkisizdir. E?er ergen ?ocu?unuzu hava trafik kontrol?r? a?amas?nda oldu?u gibi kontrol etmeyi denerseniz geri teper. Bu da ?ok k?t? olur ??nk? son on y?l? bu rol? m?kemmelle?tirmekle ge?irdiniz. Bu i?te iyisiniz, evet ama ergeninizin art?k ona ihtiyac? yok. Mesele bir ergense ortada ya kontrol vard?r ya da geli?im. ?kisi birden olmaz. Bunu bir d???n?n: Sadece birka? y?l sonra onu evden g?ndereceksiniz. Ger?ekten ?ok zor baz? durumlarla kar?? kar??ya kalacak. Kendi i?lerini g?rebilecek yeterlili?e sahip oldu?unu bilmekten gelen o ?zg?vene ihtiyac? olacak. Ko? d???nce yap?s?n? benimsemek, siz rehberlik ve cesaret vermek i?in h?l? yan?ndayken, ergeninize zorluklar kar??s?nda ger?ek hayat deneyimi kazand?rman?z? sa?lar. Oyunun kurallar? de?i?ti. Bu y?zden siz de de?i?melisiniz. B?LMELER? GEREKEN: Ya?am?n zorluklar?n? a?may? sa?layacak beceriler ve deneyim ??MD? OLDUKLARI ?EY: Yar? ?zg?rl?k arayan, yar? korkan bir ?ocuk ??MD? YAPMANIZ GEREKEN: Yan?nda siz olmadan geli?mesine ve ba?armas?na onu haz?rlamak HAK ETT???N?Z SONU?: Kendi kendini y?netme ve geli?me BIR KO? NEDIR? Daha fazla ilerlemeden, “ko?” kelimesini okudu?unuzda akla gelebilecek karikat?rlere bir bakal?m. Ko?, sandalyeler f?rlatan ve hakemlere ba??r?p ?a??ran, k?pk?rm?z? suratl? birisi de?ildir; sporcular?n? sand?klar?ndan daha fazlas? olabilmeleri i?in e?iten, haz?rlayan, zorlayan ve cesaretlendiren bir ?nemseyen, ilgili yeti?kindir. ?ocukken beyzbol oynad?m ve ald???m en b?y?k hayat derslerinin ?o?unu bana ko?lar?m ??retti. Hadi, etkili bir ko?un ?zelliklerine bakal?m. Ger?ek: Bir ko?un belirgin bir otoritesi vard?r. Hava trafik kontrol?rl???nden ko?lu?a ge?i?in daha az otorite anlam?na gelece?i gibi bir kayg?n?z olabilir. Ama ?unu netle?tirelim: Bir ebeveyn olarak otoritenizin bir gram?ndan bile vazge?miyorsunuz. De?i?en ?ey otoritenizi kullanma bi?iminiz. Ergeniniz d?rt ya??ndayken elinizin alt?nda ne kadar ?ok kumanda kolunun oldu?unu bir d???n?n. Onun takvimini, arkada?lar?n?, nerede oldu?unu –hatta yatma saatini– kontrol ederdiniz. ?imdiyse o on d?rt ya??nda, bu otorite kumandalar? b?y?k oranda ortadan kalkt? ve sizin yeni kumandalardan faydalanman?z gerekiyor. Elbette h?l? paray?, ula??m? ve teknolojiye eri?imi kontrol ediyorsunuz. Ama en etkili otorite kumandalar?, g?ven gibi ?eylerle ili?kilidir. Etki. Yaz?l?, hemfikir olunmu? kurallar. Ve de?erlerin aktar?m?. En iyi ebeveynler ve ilgili yeti?kinler, otorite konusunda bir “sorumluluk y?k?” hisseder. G?venin kutsall???n? anlar ve onu ciddiye al?rlar. Ger?ek: Bir ko? sonucu ger?ekten ?nemser ve etkiler. B?y?k spor kul?plerinin nitelikli ko?lara ?ok y?ksek ?cretler ?demesinin bir sebebi var. ?rne?in, 1985’ten beri NCAA (Ulusal ?niversite Spor Birli?i) erkek basketbol ligindeki d?rt tak?m, ayn? seri ba?lar?na ve rekorlara sahip tak?mlardan ortalama on ma? daha fazla NCAA turnuva ma?? kazand?. Peki bu fark? yaratan neydi? Ko?luk bi?imleri. Bu tak?mlar? lig tarihinin en ba?ar?l? d?rt ko?u y?netti ve bu ko?lar sayesinde, ge?mi?te benzer performanslara sahip tak?mlardan daha fazla turnuva ma?? kazand?lar. Ko?lar oyuncular?n becerilerini geli?tirmesini, antrenmanlar?n sorunsuz ge?mesini ve bir sezonun ini? ??k??lar? i?inde morallerin hep y?ksek kalmas?n? sa?lamaya ?al???r. Ve bu ?eyler ?nemlidir. Ama ko?lar, ?zellikle iyi ko?lar, manevi ?eyler de katar – kul?p k?lt?r? b?nyesinde ruhsal sa?l??? d?zenlemek, d?r?st ileti?imi art?rmak ve motivasyon sa?lamak gibi. Karma??k insanlar?z, hepimizi motive eden (ve motivasyonunu bozan) ?eyler farkl?. ?yi ko?lar bunu anlamaya zaman ay?r?r ve daha fazlas?n? ba?armak i?in herkese yard?m eder. ?YI KO?LARIN ?? ?ZELLI?I Peki, iyi bir ko?u iyi bir ko? yapan nedir? Hangi ba?l?ca ?zellikler ebeveynlerin etkili bir hava trafik kontrol?r? olmaktan etkili ko?lar olmaya ge?i?ine yard?mc? olur? ??te, sadece ??renmeniz de?il i?selle?tirmeniz de gereken ?? ?zellik. 1. ?ZELL?K: Sonu?lara de?il karakter geli?imine odaklanmak ?yi ko?lar ile yeterli ko?lar aras?ndaki belli ba?l? farklar?n biri, en b?y?k ?nemi neye verdikleridir. Yeterli ko?lar kazanman?n ya da sonu?lar?n en ?nemli ?ey oldu?unu vurgular. ?yi ko?lar sonu?lardan nadiren bahseder ??nk? iyi ko?lar sonu?lar? kontrol edemeyece?inizi bilir. Kontrol?n?z?n d???nda ?eyler olur: Yaralanmalar, k?t? ?ans ya da sadece daha iyi bir rakip. Sonu?lar? kontrol edemezsiniz ama haz?rl???n?z?, ki?ili?inizi ve hem kazanmay? hem kaybetmeyi nas?l y?netece?inizi kontrol edebilirsiniz. ?yi ko?lar hayat?n, kar??n?za ??kabilecek ya da ??kamayacak ba?ar?lardan ?ok daha ?nemli oldu?unu bilir. Mesele i?inizde olup biten ?eydir. ?Y? KO? H?K?YES? Yeni ??retmen Matt yirmi ba?ka meslekta??yla birlikte gelir seviyesi d???k, donan?m? ve performans? k?t? bir liseye atand???nda yap?lacak bir ton i? oldu?unu g?rd?. Matt’in sadece ?ngilizceyi nas?l ??retece?ini ??zmeye dair a??r g?revine ba?lamas? yetmiyor, ayn? zamanda ?ngilizceyi nas?l iyi ??retebilece?ini ??renmesi gerekiyordu. Okulun ??rencileri s?navlardan k?t? sonu?lar al?yordu. ?o?u ??renci ?ngilizcede beklenen seviyenin bir iki puan alt?nda notlar ald???ndan, Matt e?er belli bir seviyeye ula?malar?n? istiyorsa ??rencilerini tek bir ??renim y?l? i?inde 1,5 not kadar y?kseltmesi gerekti?ini anlad?. T?m bunlar?n ?st?ne, farkl? kesimleri bar?nd?ran okul ?rk?? bir cinayetten ?t?r? sars?lm?? durumdayd?, bu da ?ok derin ??renci travmalar?, ??retmen say?s?nda ?ok b?y?k a??k ve y?netimin neredeyse tamamen de?i?mesi sonucunu do?urmu?tu. Ortal?k yang?n yeriydi. ??retmenli?inin ikinci y?l?nda yeni m?d?r Matt’i ?leri Seviye Programlar?[18 - Advanced Placement (AP): Lisedeyken ??rencilerin ?niversite seviyesinde dersler almas?n? ve ?niversitede bu derslerden muaf olmas?n? sa?layan ?zel bir program. (?.n.)] (AP) i?in ?ngilizce ??retmeni atad?. O zaman Matt s?rad??? bir ?ey yapt?. Bu performans? d???k, kaynaklar? az okulda gelecek vaat eden birinci s?n?f ??rencilerini toplamaya, ikinci s?n?ftayken AP ?ngilizce s?nav?na girmeleri i?in cesaretlendirmeye ba?lad?. Meslekta?lar?yla, hangi birinci s?n?f ??rencilerinin akademik gelecek vaat etti?i konusunda konu?tu ve o ??rencileri de toplad?. Meslekta?lar? dahil neredeyse herkes buna kar?? ??kt?. “AP ?ngilizce s?nav?n?n ne kadar zor oldu?unu bilmiyor musun? ?niversitede ikinci s?n?f ?ngilizce s?nav?n? ge?meye e?.” ??renciler kar?? ??kt?. “O s?nav? ge?emem.” Anne babalar kar?? ??kt?. “?ocu?umun kendi … h?z?na uygun bir s?n?fta olmas? daha iyi de?il mi?” Matt ise daha fazla kar?? ??kt?. Sa?lam bir ki?ili?e sahip olmas? sayesinde de elli sekiz ??renciyi ikinci senelerinde AP ?ngilizce s?nav?na girmeye ikna etti. ?ki dolu dolu AP ?ngilizce s?n?f? i?in bu yeterli bir say?yd?. Sonraki sene Matt[19 - Matt’in, ona bir mentor ??retmen atayan, hatta emeklili?ini b?rak?p gelen ?st?n yetenekli bir ?ngilizce ??retmeniyle ileti?ime ge?mesini sa?layan harika bir m?d?rle ?al??t???n? s?ylemezsem eksik anlatm?? olurum. Bu daha deneyimli e?itmenlerin her ikisi de Matt’in yapmaya ?al??t??? ?eyi anlad? ve daha iyi bir ??retmen olabilmesi i?in onunla her hafta g?r??t?.] elli sekiz ??renciye AP ?ngilizce ??retti. May?s ay?nda hepsi s?nava girdiler. S?navda 1-5 aras? not veriliyor, 3 ya da ?st? ge?meye hak kazan?yordu. 4 veya 5 notlar?n?n hepsi koleje girme ortalamas?n? garanti ediyordu. Matt’in elli sekiz ??rencisinden sadece on tanesi s?nav? ge?ti. Bu, y?zde 17 ge?me oran? demektir. Matt herkesin ele?tirilerinin hedefi oldu. Bu say?lardan ho?lanmayan b?lge ofisinin bile. “Neden ?n?m?zdeki y?l daha k???k bir AP ?ngilizce s?n?f? a?m?yoruz?” dediler. “Bu ba?ar?s?zl?k oran? hi? iyi g?r?nm?yor.” Matt al??kanl??? oldu?u ?zere kar?? ??kt?. “Ba?ar?s?zl?k m?? Ba?ar?s?zl?k! ??rencilerimin bu y?l neden AP ?ngilizce s?nav?n? ge?emedi?ini biliyor musunuz?” diye sordu. “Ge?emediler ??nk? elli sekiz ??rencimden otuz be?i, b?y?d?kleri evlerde ?ngilizceden ba?ka bir dil konu?uyor. Onlar anadili ?ngilizce olmayan ?ocuklar. Ve s?nav?n serbest yan?tl? b?l?m?n?n 2. k?sm?nda, William Blake’in 1794’te yazd??? bir ?iiri vard?. 1794’te! O d?nemdeki ?ngilizce dili benim anadili ?ngilizce olmayan ?ocuklar?m?n anlayamayaca?? kadar eski ??nk? ?ngilizce ?ok fazla de?i?ti. “Ama modern ?airlerden modern ?iirlerin yer ald??? 1. ve 3. b?l?m? ge?tiler. ??te veriler burada. Ge?tiler. Yani ge?en sene AP ?ngilizcede ??renci say?m?z koskoca bir s?f?rken, bu y?l elli sekiz ??rencimiz vard? ve hepsi de bu s?nav?n bir noktas?nda, bir ?iiri ya da nesri analiz eden ?niversite seviyesinde bir makale yaz?p ge?er not ald?lar. “Okuldan sonra ge? saatlere kadar kalan, tak?mlar halinde Frost’un, Dickinson’?n ve Langston Hughes’un ?iirlerini didik didik inceleyen elli sekiz ??rencim vard?. Bu y?l be? klasik roman okuyan ve be?ini birden anlayan elli sekiz ??rencim vard?. ?kinci seneleri i?in kolay olan? se?meyip, bunun yerine kendilerini ?niversite seviyesinde ??renciler olmaya zorlayan elli sekiz ??rencim vard?. Zihinlerini ??renmeye zorlayan elli sekiz ?ocu?um vard?. Bu ba?ar?s?zl?k de?il. Bu ?ok b?y?k bir ba?ar?. Ve ?n?m?zdeki y?l?n program?nda ?? AP ?ngilizce s?n?f?na yer a??lmas?n? istiyorum, ??nk? ihtiyac?m olacak.” Matt istedi?ini alacakt?. A??lan AP s?n?flar?n?n ve AP kurslar?na gidecek ??renci say?lar?n?n artmas? amac?yla daha yayg?n bir talep olu?turmak i?in okuluyla ve b?lgesiyle g?r??meler yapt?. Sonraki y?llarda s?nav? ge?me oranlar? birazc?k daha artt? ama fazla de?il. Ama Matt i?in bunun ?nemi yoktu. Her y?l mezuniyet t?reninde son s?n?f, t?ren s?ras?nda platformda mezunlara e?lik etme onuru verilen d?rt ??retmenden biri olarak Matt’i se?iyor. ??nk? onun hedefledi?i sonu?, y?zde 17’lik s?nav? ge?me oran? de?il. Matt sonu?lara asla odaklanmam??t?. O ?aba g?stermenin, ekip ?al??mas?n?n, kendilerini e?itimlerine adamalar?n?n, sorumlulu?un, sorun ??zmenin ve b?y?k, zorlu bir g?rev kar??s?nda y?lmaman?n nottan daha ?nemli oldu?unu ??rencilerinin g?rmesine odaklanm??t?. Ve bu, ??rencilerin asla unutmayaca?? bir dersti. 2. ?ZELL?K: “Hayati hata” ihtimallerini planl? bi?imde konu?mak Hayati hatalar bir insan?n ya?am?n? ?nemli ?l??de aksatan ba?ar?s?zl?klard?r. Ki?inin potansiyeline ciddi zararlar verirler. Hayati hatalar, bunlar? bir kez yapt???n?zda ba?ar?l? olma ?ans?n?z? yok eden (veya ?ans?n?z? istatistik ihtimal olmaktan ??kacak bir noktaya getirecek kadar ciddi bi?imde engelleyen) ya?amdaki durumlard?r. ?yi ko?lar da bu hayati hatalardan bahseder ??nk? bunlar b?t?n oyuncular? i?in s?z konusu olabilen, trajik tehlikelerdir. Ergenlerin anne babalar?n?n bazen ??ld?rmas?n?n bir nedeni vard?r. ??nk? ergenler bir hayati hatayla sonu?lanabilecek se?imler yapma becerisine sahiptir. Birka? y?l ?nce National Center for Policy Analysis (Ulusal Sigorta Analizi Merkezi), en son ABD N?fus verilerine g?re geliri yoksulluk seviyesinin alt?nda olan evlerde ya?ayan otuz bir milyon Amerikal?yla bir ara?t?rma yapt?.[20 - “How Not to Be Poor”, National Center for Policy Analysis, eri?im: 8 Mart 2017, http://www.ncpa.org/pub/ba428#sthash.3u5nIAMJ.dpuf.] Bir sigorta dan??man? verileri derinlemesine inceledi ve bu ko?ullardaki bir insan?n ?u ?? ?eyi yaparsa uzun vadeli ?ok b?y?k yoksulluktan ka??nma ?ans?n?n y?zde 80’den fazla oldu?u sonucuna ula?t?: 1. Liseden mezun olmak. 2. Evlenmek i?in en az yirmi bir ya??na gelmeyi beklemek. 3. ?ocuk sahibi olmak i?in ?nce evlenmeyi beklemek. E?er bir insan bu ?? ?eyden sadece birini bile yapmazsa rakamlar sapar ve o ki?inin art?k uzun vadeli yoksulluk i?inde ya?ama ihtimali neredeyse y?zde 80’dir. Demek istedi?im, parasal s?k?nt?n?n telafi edilemez bir zorluk oldu?u de?il. Yani parasal s?k?nt? ger?ekten zor ve insan geli?imine b?y?k ket vurdu?unu ara?t?rmalardan biliyoruz. E?er ergenleri ba?ar?ya y?nlendireceksek, onlar?n en iyi yolu bilmesini isteriz – bu da onlar? bu yoldan nelerin uzak tutabilece?ini konu?mak anlam?na gelir. De?er verdi?iniz o ergeni d???n?n. Ne pahas?na olursa olsun uzak durmas? gerekti?ini anlamas?n? istedi?iniz baz? hayati hatalar neler? Belki ergenlik hamileli?i. Uyu?turucu kullan?m?. Alkoll?yken ara? kullanma. E?itimini mahvetme. K?t? arkada?lar edinme. Bu ?eyler konusunda ergen ?ocu?unuzla a??k a??k ve d?r?st?e konu?maya ba?laman?z gerek. ?Y? KO? H?K?YES? Vivian lisede biyoloji ??retmeni ve her y?l, mezuniyet balosundan ?nceki cuma g?n?, ?zel bir ders i?in derslerini yirmi dakika erken bitirir. Vivian projekt?rle beyaz tahtaya kendi mezuniyet balosunda ?ekilmi? bir foto?raf?n? yans?t?r. ?ocuklar Vivian’?n sa? modeli ya da ne kadar gen? g?r?nd??? konusunda yorumlar yapmaktan keyif al?r. Dinozorlar aras?nda ya?aman?n neye benzedi?ine dair ?akalar yaparlar. Ve sonra Vivian budakl?, ya?l? bir me?e a?ac?n?n foto?raf?n? g?sterir, b?y?k ve kal?nd?r, r?zg?rl? bir ta?ra yolu gibi g?r?nen bir yerin kenar?nda, yakla??k iki bu?uk metre y?ksekli?inde dikilmektedir. Vivian daha sonra ??rencilerine –alt ve ?st s?n?flardakilerin hepsine– o a?ac?n kendisi i?in neden ?nemli oldu?unu anlat?r. Vivian lise birinci s?n?ftayken Noah ad?nda bir gen? adam onu mezuniyet balosuna davet etti. Noah, Vivian’? ve arkada?lar?n? mezuniyet balosuna g?t?rmek i?in babas?n?n arabas?n? alma iznini bir ?ekilde koparabilmi?ti. ?stelik bu s?radan bir araba de?ildi. ?st? a??labilen bir 1956 Chevy Bel Air’d?, elma ?ekeri k?rm?z?s?yd?, 1978 Chevy Corvette V8 430 hp motoru vard?. ?ok g?zel bir arabayd?. Noah ba?ka iki arkada?lar?yla beraber Vivian’? bu arabayla ald?. Harika bir gece ge?irdiler ve Noah, Vivian’la arkada?lar?n? b?rakt?ktan sonra arka yollara s?rd?. Gaza iyice bas?p araban?n neler yapabilece?ini g?rmek istemi?ti. O yollardan ba? d?nd?r?c? bir h?zla ge?ti, ileride yol ?st?nde bir t?msek vard?, Noah ona ?arp?p u?tu, muhtemelen nefes bile alamad?. Yol ?st?ndeki k???k t?mse?e 110 km/s’ten y?ksek bir h?zla ?arpt?. Ama sonra kontrol?n? kaybetti ve o ya?l? me?e a?ac?na ?arpt?. 110 km/s’ten birdenbire 0 km/s’e d??menin yaratt??? etkiyle Noah’?n emniyet kemeri bir tel gibi i?inden ge?ti. Ambulans ?al??anlar? onun olay yerinde ?ld???n? s?yledi. Vivian, Noah’?n ve ?ok k?sa s?ren o parlak ya?am?n kayb?n?n hik?yesini anlat?rken h?l? g?zya?lar? d?k?yor. Ama ??rencileri mesaj? net bi?imde al?yor. Dikkatli s?r?n. ??kiliyken araba kullanmay?n. ??ki i?mi? biriyle arabaya binmeyin. Ma?o olmay?n. Araba yar??? yapmay?n. Hava atmay?n. ??nk? bu bir hayati hata olabilir. Vivian her y?l y?zlerce ders yap?yor ama her bir ??rencinin hat?rlad??? tek ders bu oluyor. Bunun sebebi b?y?k oranda hayati hata ihtimallerini ??rencileriyle d?r?st?e, hassasiyetle konu?mas? ve ??renciler de onun bunu kendilerini ?nemsedi?i i?in yapt???n? biliyorlar. 3. ?ZELL?K: Duygulardan de?il de?erlerden edinilen disiplin ?yi ko?lar? ??yle bir d???nd???n?zde akl?n?za muhtemelen ?abuk ?fkelenenler gelir. Belki onlar?, hakeme ya da yard?mc? hakemlere ba??r?rken g?z?n?zde canland?rabiliyorsunuz. Veya oyuncular?na. Veya skor panosunu dizlerinde k?rarken. Veya e?er Indianal?ysan?z bir sandalye f?rlat?rken. Ama olumsuz duygusal patlamalar her ne kadar insan olman?n bir par?as?ysa da oyuncular i?in dikkat da??t?c? ve tehlikeli olma potansiyeli ta??r. Bir ergen yanl?? bir ?ey yapt???nda, isyank?r ya da z?tla?an bir davran?? sergiledi?inde, genellikle i?imizde ?fkeyle tepki verme iste?i uyand?ran bir ?ey a???a ??kar. Ama kendimde de fark etti?im ?zere, bunun hi?bir faydas? dokunmaz. Baz? yeti?kinlerin agresif, duygusal patlamalar halinde ?alterleri atar. Tuhaf olan, yeti?kinlerin bunu genellikle durumun kontrol?n? yeniden ele ge?irmek i?in yapmas?d?r, ancak olumsuz duygusal patlamalar ?o?u kez insanlar?n size kar?? sayg?s?n? kaybetmesine neden olur. Buna kar??l?k, baz? yeti?kinler bunun tersini yapar. ?alterleri att?rmaktansa “sigortalar? kapat?r.” Duygular ?ok g??l? oldu?unda baz? yeti?kinler duygusal bak?mdan kendisini kapat?r. Baz?lar? buna “birine s?rt ?evirmek” ya da “savunma” veya “sessiz muamele” der. ?smi her ne olursa olsun sonu? ayn?d?r: Bir geri ?ekilmedir. Baz? bak?mlardan bu daha tehlikeli olabilir ??nk? tamamen i?seldir. Arkada?lara ya da aileye bir ?eylerin ters gitti?i ve yard?ma ihtiyac?n?z oldu?u konusunda hi?bir a??k, g?r?lebilir ipucu verilmez. E?iliminiz ne y?nde olursa olsun sonu?lar ayn?d?r: Sizi y?neten duygular?n?zd?r. Ama ergenlerle birlikteyken yeti?kinin kim oldu?unu ve hangi taraf?n daha olgun davranmas? gerekti?ini mutlaka hat?rlamal?s?n?z. Duygusal bir tepki vermektense, de?er ilkelerine dayanarak kar??l?k verin. Disiplinle ilgili esas mesele, ?st?nde hemfikir olunan beklentiler geli?tirmek ve ard?ndan net haklar ve sonu?lar tasla?? olu?turmakt?r. Olumsuz duygusal patlamalar (?alterlerin atmas? ya da sigortalar?n kapat?lmas?) neredeyse hi?bir zaman hakl? sonu?lar sa?lamaz. E?er belli ?d?ller ve bedellerin yan? s?ra herkesin hemfikir oldu?u net de?erler olu?turmak[21 - Bunu size 3. K?s?m’da daha net a??klayaca??m.] i?in i?in zor k?sm?n? ?nceden yaparsan?z, o zaman onlara ba?l? kalacak cesaretiniz olur, bu da s?k?netinizi koruman?z? sa?lar. Ve duygular?n?z?n kontrol?n? elde tutmak, durumu kontrol alt?nda tutman?za yard?mc? olabilir. ?Y? KO? H?K?YES? 1972’de NCAA erkek basketbol sezonu sona erdi?inde UCLA’n?n y?ld?z pivotu Bill Walton –gelmi? ge?mi? en iyi ?niversiteli basketbol oyuncular?ndan biri– kendini ke?fetmeye karar verdi. Grateful Dead rock grubuyla turneye ??k?p, Sierra da?lar?ndaki John Muir yolunu s?rt ?antas?yla y?r?d??? e?lenceli bir yaz ge?irdikten sonra, Walton bir oduncuyu (veya Gimli’yi[22 - J.R.R. Tolkien’in yaratt??? Orta D?nya evreninden bir karakter. Durin halk?ndan, uzun, g?r, k?z?l sakal? olan bir c?ce. (?.n.)]) gururland?rabilecek g?r k?z?l Afro sa?lar ve sakalla antrenmana d?nd?. Bunda hi?bir sorun yok gibi g?r?nse de ko? John Wooden’?n sporcular? i?in kat? bir b?y?ksakal-yok kural? vard?, be? santimden uzun sa?a izin vermiyordu. Wooden ka?lar?n? ?att?. Walton’?n sakal?n? ?eki?tirip, “Ne bu ?imdi?” dedi. “B?yle bir ?ey olamaz.” Walton buna inanamad?. Ko? Wooden’?n ofisine gidip durumunu anlatt?. Walton hi? ma?lubiyet almad?klar? ve ulusal ?n kazand?klar? bir sezonda UCLA’ya daha yeni kaptanl?k yapm?? ve y?l?n oyuncusu unvan?n? kazanm??t?. Ko? Wooden mant?ks?z davran?yordu. Oyunculara kendilerini ki?isel olarak nas?l ifade edeceklerini s?yleme hakk? yoktu. “Bu senin i?in ?ok ?nemli galiba, ?u kendini sa??nla ifade etme i?i,” dedi Wooden. “?yle,” dedi Walton. “Ve hakl?s?n. Oyunculara sa?lar?n? daha k?sa kestirmelerini ya da kestirmemelerini s?yleme hakk?na sahip de?ilim.” “Do?ru,” dedi Walton. “Ama kimin oynayaca??na karar verme hakk?m var,” dedi Wooden. “Ve seni kesinlikle ?zleyece?iz.” Walton, Wooden’?n espri yapmad???n? fark ettikten sonra bisikletine atlad? ve mahalledeki en yak?n berbere gitti; orada t?m sa??n?n kaz?nmas?n? istedi ve oturdu?u sandalyede, tek kullan?ml?k plastik bir jiletle kendi sakal?n? t?ra? etti. Antrenmana be? dakika kadar ge? kald? ama Wooden ona ceza vermedi. UCLA o sezonu da yine 30-0 nama?lup bitirdi ama Wooden’?n ??retti?i ?eyi –yani t?m disiplinin net, oturmu? de?erlerden ??kt???n?– Walton hi? unutmad?. ?YI KO?LAR NE YAPAR? Hadi pratik olal?m. Bir ko?un kim oldu?undan ve iyi ko?lar?n hangi ?zellikleri ta??d???ndan bahsettik ama ?imdi b?y?k ko?lar?n ne yapt???ndan bahsetmeliyiz. Bir ergenin ya?am?nda ko? i?levi g?ren etkili bir ebeveyn olmak ne demektir? OYUN ?NCES? = PROVA Anahtar soru: Ergenlerin hangi potansiyel zorluklarla y?zle?meye haz?rlanmas? gerekir? Bir ko?un sorumluluklar?ndan biri, ger?ek d?nyay? stres ve korkudan azade bi?imde canland?rmaya yard?m etmektir. ?dman yapmak budur. Bir ergene etkili bir ko? olabilmek i?in de baz? idmanlar yapt?rman?z gerekir. Temel kural, ergeninizin kar?? kar??ya kalabilece?i belli durumlar?n neler olabilece?ini ve bu durumlarla ba? edebilmesi i?in yapabilece?iniz bir ?ey olup olmad???n? kendinize sormakt?r. Kendime ?u soruyu sormam iyi olur: “Bu durumda ergen ?ocu?umun kar??la?aca?? (ger?ek?i) en k?t? senaryo nedir?” Ard?ndan ?u mantray? benimserim: “En iyisini umut et ama en k?t?s?ne haz?rlan.” ?rne?in, arkada??m?n on iki ya??ndaki o?lu k?sa s?re ?nce s?n?fla yak?ndaki bir lunaparka gitti ve arkada??m o?luyla oturup t?m (ger?ek?i) en k?t? senaryolar?n ?st?nden ge?erek haz?rl?k yapt?. Bunu bir oyuna d?n??t?rd?ler. O?lunu odas?na g?nderdi ve o g?n lunaparkta ihtiyac? olabilece?ini d???nd??? her ?eyle oturma odas?na gelmesini istedi. Her ?ey. O?lu odas?ndan ??kt?, her ?eyi hat?rlad??? konusunda kendine g?veniyordu. Ard?ndan her bir (ger?ek?i) en k?t? senaryonun ?st?nden ge?tiler: BABA: C?zdan?n? kaybettin, ne yapars?n? O?UL: Grup ba?kan?na s?ylerim ve ondan yard?m isterim. Ona senin paray? geri ?deyece?ini anlat?r?m. BABA: Ak?ll?ca. O?UL: Ya da Josiah’tan bor? al?r?m. Annesiyle babas? ona hep fazladan para veriyor. BABA: Gruptan ayr? d??t?n ve kimseyi bulam?yorsun, ne yapars?n? O?UL: H?mm, grup ba?kan?m? arar?m. BABA: Peki grup liderinin cep telefonu numaras?n? biliyor musun? O?UL: Hay?r ama giri? kap?s?nda ona sorup cep telefonuma kaydederim. BABA: D??ar?s? a??r? s?cak ve sen de ?ok susad?n. Suya ihtiyac?n var. Ne yapars?n? O?UL: ?e?meler var. Yiyecek satan b?feler de. BABA: Yiyecek satan b?felerin sana ne yard?m? olur? O?UL: Su sebilinden ?i?emi suyla doldururum, B?R DE bedava buz al?r?m. BABA: Saatin ka? oldu?unu bilmiyorsun ve grubunla saat ??te bulu?man gerek. Ne yapars?n? O?UL: Baba, herkesin cep telefonu var. Gider birine saati sorar?m. BABA: Deodorant s?kmay? unuttun. ??r?k kokarca gibi kokuyorsun. S?rada Ashley’nin yan?nda durman gerek ve onu tatl? buluyorsun. Plan?n ne olur? O?UL: Baba! ??ren?. BABA: Pek?l?, bu sorunla ba?ka zaman ilgileniriz. T?m olas? senaryolar? konu?tular ve stresin ?ok d???k oldu?u ortamlarda da neler yap?laca?? konusunda fikirler geli?tirdiler. Arkada??m?n o?lu ?akalar bile yapt?, kaybolacak olursa, “Ne yapaca??m? biliyorum baba. Bir i?aret fi?e?i yak?veririm,” dedi. Sonu?ta, o?lu yeti?kin grup liderinin cep telefonu numaras?n? kaydetti, yan?na bir su termosu ald? ve c?zdan?n? k???k s?rt ?antas?na g?zelce yerle?tirdi. Haz?rd? ve her konuda kendine g?venliydi. Neyse ki hi? k?t? bir ?ey ya?anmad? ve bu gezi onun i?in harika bir deneyim oldu. Ama bir ?eyler ters gidecek olsayd?, arkada??m o?lunun ne yapmas? gerekti?ini bildi?inden emindi. O?lunu kar??la?abilece?i ger?ek zorluklara ?nceden haz?rlamak, ikisinin de i?inin rahatlamas?n? sa?lad?. En k?t?s?ne haz?rlan?n ama en iyisini umut edin. OYUN SONRASI = G?ZDEN GE??RME Anahtar soru: Ne ??rendik? Ergenlerle ilgilenmek s?z konusu oldu?unda de?erlendirme a?amas? ?ok ?nemlidir. Sorman?z gereken asli soru da ?udur: “Bundan ne ??rendik?” Arkada??m?n o?lunun lunaparka gitmesi ?rne?ine d?nelim. Arkada??m ??leden sonra be?te o?lunu parktan ald?, g?n?n nas?l ge?ti?ini konu?tular. O esnada arkada??m ?ok ?e?itli sorular sordu. G?n?n en sevdi?in k?sm? neydi? En e?lenceli ?ey neydi? G?n i?inde gerginlik ya?ad???n herhangi bir ?ey oldu mu? Planland??? gibi gitmeyen ?eyler oldu mu? Neler iyi ge?ti? Neler iyi ge?medi? O?lu konu?urken arkada??m iki ?ey yap?yordu: 1. Dinleme. 2. Gelecekte nelerin provas?n? yapmak gerekece?ini akl?n?n bir k??esine yazma. Ergen ?ocu?unuzun yan?tlar? bir ma?? yeniden izlemeye e?tir. E?er bir oyuncu oyunun sonunda ?nemli bir serbest at??? ka??r?rsa sorumlu ko? olarak buna verece?iniz kar??l?k ??yle olmal?: “Onlar? serbest at??lara daha iyi haz?rlamal?y?m.” Sonra da ayarlamalar yapars?n?z. ??te size faydal? bir oyun sonras? kontrol listesi: • Ne i?e yarad?? • Ne yaramad?? • Nas?l daha iyi olabilirsin? • Seni nas?l destekleyebilirim? ?rne?in, arkada??m o?luyla ?u konu?may? yapt?: BABA: G?n i?inde gerginlik ya?ad???n herhangi bir ?ey oldu mu? O?UL: Yani bir ?ey vard?. BABA: Neydi o? O?UL: ?ey, b?y?k bir grup halindeydik ve bindi?imiz h?z treni harikayd? ama sonra Kamikaze’ye binmek istediler, onun da h?zl? d?nen k?s?mlar? var. O h?zl? d?nen ?eylere daha ?nce hi? binmemi?tim. Bu y?zden pek binmek istemedim. BABA: Bir ?ey s?yledin mi? O?UL: Hay?r, bir ?ey s?ylemek ya da ona binmemezlik yapmak istemedim, ??nk? herkesin p?s?r???n teki oldu?umu d???nmesini istemedim. BABA: Ne yapt?n peki? O?UL: Bindim i?te. Arkada??m (do?ru bi?imde) burada potansiyel bir sorun oldu?unu g?rd?. O?lunun asl?nda yapmak istemedi?i ama kendi ad?na konu?maktan rahats?z oldu?u bir ?ey vard?. Bunun sebebi arkada? bask?s? m?yd?? ?nsanlar? hayal k?r?kl???na u?ratmak istemedi?i i?in miydi? Kendini az?nl?k m? hissetmi?ti? Neler oluyordu? Bir ebeveyn olarak, bunu akl?n?z?n bir k??esine yazars?n?z. ??nk? ?u anda konu sadece lunaparkta binilen h?z trenleri. Ama ergen ?ocu?unuz kendi ad?na konu?ma becerisini geli?tirmezse riskler ka??n?lmaz bi?imde artar ve sonu?lar? a??r olabilir. Bir s?navda kopya ?ekme bask?s? olur. Elden ele ge?en uyu?turucular beliriverir. Kendi ad?na konu?ma ihtiyac? hissedece?i bir durum olacakt?r. Arkada??m ger?ek bir sorun ortaya ??kmadan ?nce bunu fark etti, o?luna kendi ad?na konu?mas? i?in daha fazla f?rsat tan?maya odaklanmas? gerekiyordu. B?ylece, onun bu beceri konusunda idman yapmas?na yard?mc? olmak amac?yla k???k de?i?iklikler yapmaya ba?lad?. Aile yemek yemeye d??ar?ya ??kaca?? zaman, kendi tercihini dile getirmesi i?in o?luna geni? bir alan tan?d???ndan emin oldu. Nereye gideceklerini konu?abiliyorlard? ve o?lu d???ncesini a??k?a s?yleyip kendini ifade edebiliyordu. Aile doktoruna y?ll?k kontrole gittiklerinde de arkada??m, doktorla kendi ba??na nas?l konu?aca?? ve akl?na tak?lan her soruyu nas?l sorabilece?i konusunda o?luna ko?luk yapt?. Buna benzer de?i?ikliklerle o?luna, insanlarla kendinden emin bi?imde konu?maya, sorular sormaya ve kendisi i?in ?nemli olan ?eyleri dile getirmeye te?vik edildi?ini ve desteklendi?ini ??retmeye ba?lad?. Ve arkada??m t?m bunlar? o?luyla birlikte ba?ard? ??nk? bir de?erlendirme yapt?, dikkatini buna verdi ve ard?ndan k???k d?zenlemeler yapt?. OYUN ESNASI = BIRAKMA Anahtar soru: Bensiz ba?ar?l? olmaya haz?r m?? Bu b?l?m?n burada olmas?n?n, kronolojik halde s?ralanmaktansa oyun ?ncesi ve oyun sonras?n?n ard?ndan gelmesinin bir nedeni var. ??nk? mesela bir futbol ko?undan farkl? olarak, bir ergenin ya?am?ndaki oyun d?zg?n bir sahada kar??n?zda oynanmaz ve mola verip ayarlamalar yapabilmek i?in ?alaca??n?z bir d?d???n?z yoktur. Ger?ekten de ergen ?ocu?unuzu haz?rlad???n?z, hayatta kar??la?abilece?i ?o?u durumda siz yan?nda olmayacaks?n?z. Bunu kendi ba??na yapmas? gerek. ?o?u ger?ek d?nya sorununda, yapabilece?iniz pek bir ?ey yoktur. Kontrol sizde de?ildir. Sonuca etki etmek istiyorsan?z ?st?n?ze d??eni oyun ?ncesinde yapman?z gerek. NEDEN KO?LU?A GE?MEK GEREK? ??in asl? ?u ki hava trafik kontrol?rl???nden ko?lu?a zihinsel ge?i? yapmak pek ?ok anne babaya a??r? korkutucu gelebilir. Ergenler gittik?e daha fazla ?zerk ve ba??ms?z olurken meydana gelen sonu?lar ve ??kt?lar gittik?e kontrol?n?z?n d???nda ger?ekle?iyormu? gibi g?r?nebilir. Ama ?yle de?ildir. Ko?lu?a ge?mek, ger?ek etki yaratma konusunda size en iyi f?rsat? sa?layacak ve daha da ?nemlisi, bunun ergen ?ocu?unuza ger?ekten yard?m? dokunacak. Ama bu ?ok zor bir s?re?. ?al??may? gerektiriyor. Belli d???nce bi?imlerinden vazge?menizi gerektirecek ve ?ok zor olan bir ?eyde uzmanla?man?z? sa?layacak. Peki bunu neden yap?yorsunuz? Neden herhangi bir yeti?kin bu t?rden stratejik de?i?iklikler yapma zahmetine girer? ??te ?u y?zden: RMS Titanic, insanl?k tarihi boyunca in?a edilmi? en b?y?k transatlantik, performans?n?n ve denize elveri?lili?inin ?l??lmesi i?in deniz testlerinden ge?irilmek ?zere 2 Nisan 1912 g?n? okyanusa a??ld?. Denemeden sonra m?fetti?ler ve m?hendisler iki uyar? i?areti oldu?unu belirtti: • M?fetti?ler, gemiyi bir arada tutan ?? milyondan fazla per?inden, geminin ?n taraf?ndakilerin, ba?ka yerlerinde kullan?lan ?ok daha sert ?elik per?inler yerine demir ve c?ruftan yap?ld???n? g?rd?. M?fetti?ler standartlara uymayan bu demirin, geminin pruvas?n? ciddi bi?imde zay?flataca??ndan endi?eleniyordu. • Deneme esnas?nda, sancak taraf?nda yer alan k?m?r deposundaki k?m?rler alev ald?. Birka? g?n sonras?na dek tamamen s?nmedi. M?fetti?ler ve m?hendisler, ate?in bu b?lgedeki g?vde plakalar?n? daha k?r?lgan bir hale getirebilece?inden endi?elendiler. Gemiyi denize indirmek (ve para kazanmaya ba?lamak) i?in acele edildi?inden bu endi?eler tamamen g?z ard? edildi. Bildi?iniz gibi, Titanic saatte yakla??k 23 mil h?zla giderken, ate? y?z?nden k?r?lganla?m?? sancak taraf?ndaki g?vde plakalar?yla bir buzda??na ?arpt?. Pruvadaki daha zay?f per?inler yerlerinden ??kt?, geminin teknesindeki ba?lant? yerleri a??ld? ve geminin yok olu?unu h?zland?rd?. G?vdenin ?elik per?inlerin ba?lad??? yerinde su basmas?n?n durmas? hi? tesad?f de?ildi. Burada ?nemli olan ?u: E?er ergen ?ocu?unuza ko?luk etmezseniz –oyun ?ncesi provalar? yapmaz ya da performanslar? durup de?erlendirmezseniz– o zaman uyar? i?aretlerinin ne zaman ortaya ??kt???n? fark etmezsiniz. Uyar? i?aretlerine dikkat etmez ve gerekli d?zeltmeleri yapmazsan?z da k?t? ?eyler olabilir. Her bir buzda??n? ?nceden g?remezsiniz ama gemiyi daha g??l? k?labilirsiniz. ERGEN ?OCU?UNUZ BA?ARISIZ OLDU?UNDA NE YAPMALI? Ergeniniz ba?ar?s?z oldu?unda (ve ba?ar?s?z olacakt?r da) neler olup bitti?ini anlamaya ?ok kafa yorman?z gerekir: Bu ister kimya s?nav?, ister kom?unun posta kutusuna ?arpmak, isterse de bir partiden eve sarho? d?nmek olsun. Ergen ?ocu?unuzla birlikte oturup, “Bundan ne ??rendik?” sorusunu sordu?unuzda i?te ?unlar olur: • “Biz” kelimesini kullanmak deste?e i?aret eder, bu i?te birlikte oldu?unuzu g?sterir. Ne olursa olsun. Bu durumu yumu?at?r ??nk? ergenler her ba?ar?s?zl?ktan sonra gruptan d??lan?p cezaland?r?lmaktan korkar. Eylemlerinin sonu?lar?n?n olmas? muhtemeldir ama konuya giri? bi?iminiz bir ortakl?k i?inde bulundu?unuz mesaj?n? vermelidir mutlaka. Pozitif Disiplin[23 - Jane Nelson, Pozitif Disiplin, ?ev. Rumeysa Nur Ercan, Pegasus, 2019. (?.n.)] dizisinin yazarlar?ndan Dr. Jane Nelsen ?unun ?nemini vurgular: “Cezaland?rmadan ?nce ba?lant? kurma.” Bu kritik ?neme sahip, ??nk? ergeninizin sava? ya da ka? halinden ??k?p ??renmesine imk?n tan?r. • ??renmenin, ba?ar?s?zl?k ile hayat?n bir par?as? oldu?una ve bunun da normalli?ine vurgu yapar. Bu hem sa?l?kl? hem de ge?erlidir. • Dikkati, az ?nce ya?anan ?eyden ?t?r? hemen hissedilen ba?ar?s?zl?k hissinden (ge?mi?) daha sonra ba?ar?l? olmak i?in gereken geli?meye (gelecek) kayd?r?r. Bu daha yararl?d?r ??nk? zamanda (hen?z!) geri gidip ge?mi?i de?i?tiremeyiz. • Sizin ve ergen ?ocu?unuzun, neyin iyi gitti?ini ve neden iyi gitti?ini anlaman?za yard?m eder. Bunlar? anlamak ergeninize ?zg? g??l? yanlarla ilgili ikinize de fikir verir. • Sizin ve ergen ?ocu?unuzun neyin k?t? gitti?ini ve neden k?t? gitti?ini anlaman?za yard?m eder. Bunlar? anlamak ergeninize ?zg? zay?f yanlarla ilgili ikinize de fikir verir. • Planlad???n?z kadar iyi gitmeyen sonu?lar? iyile?tirmek i?in gereken sim?lasyonlar? ve al??t?rmalar? art?k daha kolay tespit etmenize yard?m eder. E?er bir ko?san?z kay?plarla ba?a ??kman?z gerekecek. Ama harika bir ko? olmak demek bu kay?plar? ele alma bi?iminizin ?nem ta??d??? anlam?na gelir. Ayr?ca kayb? ele alma bi?iminiz sadece size ba?l? de?ildir – ergen ?ocu?unuza bu kay?plara nas?l yakla?mas? gerekti?ini ??retmeye de ba?l?d?r. Yeti?kin olarak sizin, ergeninizin eri?emedi?i ?ok ?nemli iki ?eye eri?iminiz var: 1. Bak?? a??s?: Ergeniniz bir sorunun ne kadar b?y?k ya da k???k oldu?unu bilmez, bu y?zden a??r? tepkiler vermeyin. Kelimelerinizi ?ok dikkatle se?in ve ba?ar?s?zl???n neden ya?and???na –ve bunun b?y?k resimde ne anlama geldi?ine– dair te?hisiniz konusunda net ve d???nceli olun. 2. Cesaretlendirme: Bir ko?un sporcular?na verebilece?i en ?nemli hediyeler, motivasyon ve cesaretlendirmedir. Bu onlar i?in hava gibidir – b?yle zamanlarda onlar?n oksijene ihtiyac? olacakt?r. Dr. Martin Luther King’in s?yledi?i gibi: “Bir insan?n ger?ek de?erini, rahatl?k ve g?ven anlar?nda nas?l davrand??? de?il, ?at??ma ve zorlu?un ya?and??? zamanlarda nas?l bir duru? sergiledi?i g?sterir.” Kay?plarla kar??la?t???nda ergen ?ocu?unuzun bunlar? akl?nda bulundurmas?na yard?m ederseniz, hayat ma??nda harika bir ko? olarak g?revinizi yerine getirmi? olursunuz. Ya kontrol? ya geli?meyi sa?layabilirsiniz. Ama ikisi birden olmaz. D???NCE YAPISI 3 Yard?m ?steyeceksiniz ve Buna ?htiyac?n?z Olacak Oyunu ilk kez televizyonda ESPN kanal?nda izledim ve b?y?lendim. Bu sadece basit bir ?ans oyunu de?ildi. Psikolojik hilelerle rakibinizi d?md?zlak b?rakabilece?iniz zihinsel bir oyundu. Bir de oyuncular: Bunlar on binlerce dolar? riske atarak rekabet eden, g?z al?c? sporculard?. Texas Hold’em’den[24 - Profesyonel pokercilerin oynad???, ?ok say?da ki?iyle oynanabilen bir poker t?r?. (?.n.)] bahsediyorum elbette. Bu aksiyonun bir par?as? olmak istiyordum, bu y?zden internetten oynamaya karar verdim. Jargonunu ??renmi?tim: Final table. Bad beat. River. Flux capacitor. Nifty banjo. Peki peki, son ikisi uydurmayd?. Pokerde gayet iyi oldu?um ortaya ??kt?. Para kazanmaya ba?lad?m. A??r? rekabet?i olmakla kalm?yordum, ayr?ca poker gibi stratejik oyunlar beni cezbediyordu. Adrenalini seviyordum. Gel g?r ki, ba?ka herhangi bir ba??ml?l?k gibi bu da sinsi y?k?c?l???n? g?sterdi. ?nternetten oynanan poker beni yava? yava? t?ketmeye ba?lad?. Uykuya dalarken elimdeki kartlar? nas?l farkl? bi?imde oynayabilece?imi d???n?yordum. Nas?l kazanabilece?imi. Bu, d???ncelerimin ve ya?am?m?n en hararetli merkezi haline geldi ve beni yaln?zla?t?rmaya ba?lad?. Kendimi ?al??ma odama kilitliyor, ?al???yormu? gibi yaparak g?nde d?rt-be? saat oynuyordum. Aileye ya da arkada?lara zaman ay?rm?yordum, ay?rd???m zamanlardaysa d?n?p birka? el oynaman?n hayalini kuruyordum. Bir g?n yak?n dostum Jason benimle bir haberi payla?mak i?in evimize geldi. Aylarca denedikten sonra kar?s? nihayet ilk ?ocuklar?na hamile kalm??t?. ??te Jason ?al??ma odam?n kap?s?nda durmu? bana bu harika haberi anlat?yordu, ben diz?st? bilgisayar?m?n arkas?nda oturuyordum … bir poker oyununun tam ortas?nda. Aya?a kalkmad?m. Elini s?kmad?m. Uzun uzad?ya bir g?z temas? kurmad?m. Ona sar?lmad?m. Onu tebrik etmedim. Hi?bir ?ey yapmad?m. Alt katta evin kap?s?n?n kapanma sesi beni oldu?um yerde sars?p zihnimin bulan?kl???ndan ??kmam? sa?lad?. Az ?nce yapt???m ?eyi fark ettim ve internet kumar?na olan bu ba??ml?l???m?n hayat?m? nas?l etkiledi?i t?m a??rl??? ve ger?ekli?iyle ?st?me ??kt?. Ama fazlas? vard?. K???k bir evlatl?k ?ocuk oldu?umdan beri hayat?m?n pek ?ok alan?nda hi?bir kontrol?m?n olmay???ndan hep nefret etmi?tim. Bir ?eylerin asla kal?c? bi?imde benim olmay???ndan, s?rekli evden eve dola?maktan, insanlar?n hayat?ma girip ??kmas?ndan nefret ediyordum. Bu y?zden hayat?mda kontrol edebilece?im bir ?ey olursa, onu ger?ekten kontrol etti?imden emin olmak i?in durmaks?z?n ?abalad?m. Hayat? kontrol etmek istiyordum, b?ylece zarar g?rmezdim ya da hayal k?r?kl???na u?ramazd?m (imk?ns?z ama buraya nas?l geldi?imi anlayabilirsiniz). Bu internet kumar?n?n beni nas?l ele ge?irdi?ini fark etti?imde neredeyse yere ??kecek gibi oldu?umu hat?rl?yorum. Kontrol? elinde tutan oydu, ben de?il. Hepsinden de k?t?s?, onun ?r?mcek a??ndan kurtulup kurtulamayaca??m? bilmiyordum. Farkl? duygulardan olu?an bir dalga her yan?m? sard?. Korku. ??renti. Utan?. E?im, diz ??km?? a?lar halde buldu beni. Her ne kadar kendime ?ekid?zen vermi? gibi g?r?nsem de derinlerde bir yerde ben de ?o?umuz gibi kusurlu bir insand?m. KENDI BAH?EMDEKI TUZAKLAR Texas Hold’em’le ilgili ayd?nlanmam? ya?ad???m g?n, bir tuza?a d??m?? oldu?umu fark ettim. Kamufle olmu? ve fark edilemez hale gelmi?ti. Onu ay?rt edebilmem m?mk?n de?ildi. Ne de olsa kimse, “Bug?n ne yapaca??m biliyor musun? A??r a??r internet kumar?na ba??ml? hale gelece?im, hayat?mdaki en ?nemli ili?kilerimden kopup yaln?zla?aca??m ve hem kendimi hem de pek ?ok ba?ka insan? ?zece?im” demez. Kimse bunu yapmak istemez. Ama tuzak dedi?iniz b?yle bir ?eydir. G?zlerimizi a??k tutup y?r?d???m?z yere bakmaz ve neye dikkat etmemiz (has?r matlar!) gerekti?ini bilip maksatl? hareket etmezsek, her birimiz bir tuza?a d??ebiliriz. Ama beni en ?ok rahats?z eden ?ey, o tuza??n harici bir ?ey gibi g?r?nmemesiydi. D??ar?da beni hain niyetlerle ele ge?irmeye ?al??an kimse yoktu. Bu tuzak –ve buna benzer di?erleri– benim i?imden kaynaklan?yor gibiydi. Bu tuza??n karakterimle, ?eyler hakk?nda nas?l d???nd???mle, bir ?eylere yakla?ma bi?imimle ilgisi vard?. Bu tuza??n ge?mi?imle ve yeti?tirilme bi?imimle ilgisi vard?. Bu tuzak tam da… ??imden kabar?p a???a ??k?yor gibiydi. Ve bir k?r noktayd?. Kendimi ?ukurun en dibinde bulana dek onu ger?ekten g?rmemi?tim. ?nternet kumar? olay?ndan sonra ?unlar? d???nmekten kendimi alamad?m: • Bir tuza?a d??mekten korkuyorum. • Yetersizliklerim y?z?nden ?ocuklar?m?n zarar g?rmesinden korkuyorum. • Karakterimdeki zay?fl?klar?n sevdi?im insanlara zarar vermesini ?nleyecek kadar g??l? de?ilim. Bu beni ?ok rahats?z ediyordu ama art?k rol yapamazd?m. Dikkatli olmazsam kolayca bir tuza?a d??ebilece?imi anl?yordum. En ?ok de?er verdi?im insanlara istemeden zarar verme noktas?na gelebilirdim. Hepimiz kendi sorunlar?m?z? masaya yat?r?r?z ve bu sorunlar? ele alma bi?imimiz ger?ekten ?nemlidir. Kim oldu?unuz ?ocuklar?n?z? do?rudan etkiler ve iyi bir ebeveyn olma kabiliyetinize de do?rudan etkisi vard?r. Etraf?m?zdaki ergenler i?in daha iyi olabilelim diye kendi sorunlar?m?z konusunda yard?ma ihtiya? duyar?z. ??nk? sonu?ta armut dibine d??er. Bir mentorumun, Ken Van Meter’in bir zamanlar s?yledi?i ?eyi getiriyor bu akl?ma: “Ergenler s?ylediklerimizden az?c?k bir ?ey… yapt?klar?m?zdan biraz daha bir ?ey ??renir… ama en ?ok kim oldu?umuzdan ??renirler.” Oldu?umuz (ve d?n??t???m?z) ki?i konusuna d???nceli yakla?mal?y?z – sadece kendi iyili?imiz i?in de?il, bize g?venenlerin iyili?i i?in de. U?LARDA ?KI KELIME: KIBIR – TEVAZU Eski Yunanl?lar, bu iki kelimeden birinin tehlikeleri konusunda herkesi uyarmak i?in ona dair d?zinelerce didaktik hik?ye derleyip payla?t?. Bug?n bile ?ok sevdi?imiz hik?yelerden baz?lar? bu kelimeyi konu al?r. “Kibir” kelimesini. Kibir (hubris) Yunancadan gelir ve anlam?, a??r? gurur ya da ?zg?vendir. ?imdi, bunu duyup da ??yle d???nebilirsiniz: “Hey! ?zg?venin nesi yanl???” Ama kibir a??r? ?zg?venli oldu?unuz anlam?na gelir. ?i?irilmi? ?z-alg? ile ?ok daha m?tevaz? olan ger?eklik aras?nda bir u?urum vard?r. Kibir kendini pek ?ok bi?imde g?sterebilir. Edebiyatta genellikle bir karakterin trajik d?????ne yol a?an bask?n ki?ilik bozuklu?udur. Bu, antik Yunan edebiyat?n?n en yayg?n temalar?ndan biridir – Akhilleus, Odisseus, Arakne, ?karus ve Niobe, bunlar?n hepsi kibirleri y?z?nden felakete d??er. Benim en sevdi?im kibir ?rne?i, klasik Jurassic Park filminden: Orada bir grup biliminsan? devasa dinozorlarla dolu bir park yarat?r, insan zek?s?n?n herhangi bir tersli?in ya?anmas?na m?ni olaca??na inan?yorlard?r. ?nsanl???n do?ay? kontrol etme yetene?ini ?ok abart?rlar,[25 - Jurassic Park’tan en sevdi?im replik, Jeff Goldblum’un canland?rd??? ka??k matematik?i Ian Malcolm’a aittir, ??yle der: “Siz biliminsanlar? bir ?eyi yap?p yapamayaca??n?zla o kadar me?guld?n?z ki yapmal? m? yoksa yapmamal? m? diye durup d???nmediniz.”] bu da sonunda bir avukat?n tuvalete saklanmas?na ve ard?ndan bir T-rex taraf?ndan yenmesine neden olur. Ayr?ca baz? k?t? ?eyler de ya?an?r. ?u ?na dek neler d???nd???n?z? biliyorum. “Ama Josh, yak?n zamanda genetik modifikasyon kullanarak apeks alfa y?rt?c?lar yaratmay? d???nm?yorum. Bunun benimle ne alakas? var?” Eh, hepimizin bir se?ene?i vard?r. Ve bu gayet ikili bir se?enektir. Kibri se?ebiliriz. Veya kibrin panzehrini, tam z?dd?n? tercih edebiliriz. Bu kelime, kendimizi trajik bi?imde abartmak yerine, makul ve do?ru bir ?zde?erlendirmeyi tan?mlar. Bu kelime “tevazu”dur. Bizim tercihimizdir. “Tevazu” kelimesiyle ilgili ?ok fazla kafa kar???kl??? s?z konusu. Baz? insanlar bunun, asl?nda bir i?te iyiyken ?yle de?ilmi? gibi yapmak oldu?unu san?r. Ama tevazu asl?nda bir ?ey do?ru iken ?yle de?ilmi? gibi yapmak demek de?ildir. Tevazu, “ki?inin kendisine ve ?nemine dair m?tevaz? ve do?ru bir bak??a sahip olmas?” anlam?na gelir. Baz? konularda iyi olsam da bunun beni ba?ka insanlardan daha iyi ya da daha ?nemli k?lmad???n? anlamakt?r. Kendisinin ba?kalar?ndan daha iyi oldu?una inanan ve varl?klar?n?n, fikirlerinin ve tercihlerinin ba?ka herkesinkinden daha ?nemli oldu?unu d???nen insanlarla hepimiz kar??la?m???zd?r.[26 - Alternatif olarak sadece internette yorum b?l?mlerine baksan?z da olur.] Onlar?n yak?n?nda olmak e?lenceli midir? ??kran G?n?’n?n daha ne?eli ge?mesini sa?larlar m?? Hay?r. Hay?r, sa?lamazlar. Tevazu ?ok b?y?k cesaret gerektirir. ?nsan?n kendini t?m ??plakl???yla g?rmesi ?rk?t?c?d?r – kim oldu?unuzun ve kim olmad???n?z?n do?ru bi?imde fark?na varmak anlam?na gelir. Ger?ek g??l? yanlar?n?z? ?i?inmeden kabul etmek kadar zay?fl?klar?n?z?n ve eksikliklerinizin listesini dinleyecek kadar cesur olmak demektir. Tevazu gergin cambaz telinde y?r?mektir. Ama ?nemseyen, ilgili bir yeti?kin olman?n ?nemli bir par?as?d?r. BUNUN BIZIM I?IN ANLAMI NE? Ebeveynler ve ilgili yeti?kinler olarak, bir se?ene?imiz var. Bu e?siz g?revimizi ifa ederken kibri ya da tevazuyu se?ebiliriz. Siz ve ben hangisini se?ersek se?elim, bu karar?n ergen ?ocu?umuz ?st?nde ger?ek bir etkisi olacak. ??te, se?eneklerimiz ?unlara benzer. A SE?ENE??: Kibir sahtelikte ya?amak demektir “?nsan olarak sonlu ve s?n?rl?y?m, bu da normal bir ?ey de?il.” ??nk?: • O kadar da kusurlu de?ilim. • Sadece daha fazla ?al??aca??m. • ?ki kat ?aba sarf edece?im. • Dinleyece?im tek ses benimki olacak. Bu y?zden: Bunu tamamen kendi ba??ma yapabilirim. Bu ergeninizi nas?l etkiler: Evde bir korku ve utan? k?lt?r? olu?turur. B SE?ENE??: Tevazu bir ger?e?e uygun ya?amak demektir “?nsan olarak sonlu ve s?n?rl?y?m, bu da normal bir ?ey.” ??nk?: • K?r noktalar?m var. • Zay?fl?klar?m var. • Zaaflar?m var. • Benmerkezci olabilirim. Bu y?zden: Biraz yard?m almak i?ime yarayabilir. Bu ergeninizi nas?l etkiler: Evde bir g?ven ve ileti?im k?lt?r? olu?turur. Tevazuyu se?mek, yenilgiyi se?mek anlam?na gelmez. Yard?m almak istedi?iniz ve buna ihtiyac?n?z oldu?u anlam?ndad?r. Bir T-rex taraf?ndan yenmeyi istemedi?inizi g?sterir. Ama sizi zay?flatmaz. Bunun yerine, cesaret kazanman?z? sa?lar. Tevazu ergen ?ocu?unuzun g?venini ve inanc?n? kazanman?n yoludur. D?RT ANA EBEVEYN TUZA?I Ebeveynler ve ?nemseyen, ilgili yeti?kinler olarak d??t???m?z d?rt ana tuzak vard?r: Konfor tuza??, onay tuza??, kontrol tuza?? ve performans tuza??. Bu tuzaklar?n genellikle sadece bir g??l? yan?n yanl?? kullan?m? olmas? ilgin? olmakla birlikte mant?kl? da ??nk? her olumlu karakter ?zelli?inin karanl?k bir taraf? vard?r. ?rne?in, detaylara ?nem veren insanlar ?ok dikkatli olmad?klar?nda bu g?c? saplant?l? bir tak?nt?ya ve m?kemmeliyet?ili?e d?n??t?rebilirler. Yanl?? kullan?ld???nda ya da a??r? bir noktaya ta??nd???nda her bir g??l? yan?n olumsuz bir taraf? a???a ??kar. D?rt ana tuzakla ilgili detaylar? a?a??da a??klad?m ve bunlarla ba?ar?yla ba?a ??km??lar ile bu tuzaklara d??m?? ger?ek ebeveynlerden kar??la?t?rmal? ?rnekler verdim. ?simler de?i?tirilmi? olsa da bunlar ger?ek ?rnekler. Buradaki amac?m iki y?nl?. Birincisi, bu tuzaklar?n kendini nas?l belli etti?ini a??k se?ik g?stermek istedim. Bu vakalar normatif olmasa da ciddi uyar?lar olmaya hizmet ediyor. Ve ikinci olarak, bu ebeveynlerin se?ti?i d?r?st ve m?tevaz? yolu g?rmenin size ergen ?ocu?unuzla g??l? bir ili?ki kurmak i?in umut vermesini ve bir yol haritas? sa?lamas?n? umuyorum. Bu d?rt tuzaktan sadece birinin size anlaml? gelmesi m?mk?n. Ki?isel olarak hangisine meyletti?inizi g?rmek i?in l?tfen bunlar?n her birini a??k g?r??l?l?kle okumaya ?al???n. Ebeveynler olarak kendi zaaflar?m?z? anlamak, bu ?nemli g?revi daha iyi yerine getirmemize yard?m edecek. 1. EBEVEYN TUZA?I: KONFOR TUZA?I Zahmetli ya da zor herhangi bir ?ey yap?lmak istenmez. Ba?ar?s?z olma korkusu y?z?nden denemekten korkulur. Yanl?? ?fade: “Ba??mdan b?y?k i?lere kalkt?m. Buna uygun de?ilim.” Hareket Tarz?: G?z ard? etme ve ili?kiyi kesme. Ergenlere ?stenmeden Verilen Mesaj: “Yeti?kinler g?venilir de?ildir” ve “Zaman?ma ve enerjime de?mezsin”. Panzehir: Nas?l yard?m edebilece?inizi anlamak i?in kendi bilgisizlik ve korku alanlar?n?za t?m g?c?n?zle dal?n. K?B?R VAKA ANAL?Z? Frank ve e?iyle ilk tan??t???mda, k?zlar? Jamie ortaokulda pek fena bir ortama girmi?ti. ?e?itli uyu?turucular? etkin bi?imde kullan?yor, kendini kesiyor ve yirmi ya??nda birisiyle aktif bir cinsellik ya??yordu. T?m bunlar, her ?eyden habersiz Frank i?in tam bir s?rpriz olmu?tu. Ama bunun sebebi b?y?k oranda Frank’in bilmek istememesiydi. Jamie’nin davran??lar? konusunda yo?un bir ink?r halindeydi. Frank’in e?inin ?nceki evlili?inden bir o?luyla bir k?z? vard? ve evliliklerinin ?st?nden iki y?l ge?tikten sonra Jamie’yi d?nyaya getirmi?ti. Ba?larda baba olmak Frank’in ho?una gitmi?ti. Bebekler ona kolay geliyordu, bal yanakl?, uysal k?z? gibi. Ama ergenler? Pek o kadar de?il. Sosyal dinamikler, tav?rlar, kafa kar??t?r?c? duygular matrisi. Ergenler ?ok fazla emek gerektiriyordu, bu y?zden Frank ili?kisini kesmeye ba?lad?. Eve gelip televizyon kar??s?ndaki yatar koltu?una ??k?yordu. Frank aileyle birlikte masada yemek bile yemiyordu. Taba??n? al?p oturma odas?nda, televizyonun kar??s?nda yiyordu. ??yerinde daha fazla zaman ge?irmeye, eve gittik?e daha ge? gelmeye ba?lad?. Frank, Jamie’nin ya?am?na girmek i?in ?aba g?stermeye isteksizdi. K?z?yla s?k? ba?lar kurmak i?in hangi ad?mlar? atabilece?ini sordu?umda omuz silkiyordu. Ben ?srar etti?imde Frank, bu sorunu d???nmek ona fazla geliyormu? gibi konuyu de?i?tiriyordu. Ayr?ca Frank, Jamie’yi sevdi?ini s?ylese de (ve ona inan?yordum), k?z?n?n ya?am?n?n her y?n?yle ili?kisini koparmak i?in kasten yapt??? ?eyler bariz bi?imde bunun aksini g?steriyordu. Jamie profesyonel yard?m almay? se?ti. Annesi de k?z?n? destekleyip ona duygusal destek ve sevgi g?stererek tam bir kahraman oldu. Frank b?yle yapmad?. Kendini daha bile fazla geri ?ekti. Sonu? olarak Frank’in ?? ?ocukla da i?levsiz bir ili?kisi var. Jamie’ye babas?n?n onu sevip sevmedi?ini sordu?umda, “Belki. Ama ben bunu hi? hissetmedim,” dedi. Di?er iki ?ocu?a (art?k yeti?kindiler) ?vey babalar?n? sordu?umda, Frank’in hayatlar?ndaki rol?n? tarif edecek en iyi ifadenin “i?e yaramaz” oldu?unu s?ylediler. TEVAZU VAKA ANAL?Z? Michael’?n biyolojik anne babas?n?n her ikisi de kristal meth (metamfetamin) ba??ml?s?yd?. Bazen o kadar fena kafay? bulurlard? ki a?layan bebeklerinin sesi bile onlar? uyand?ramazd?. Sorgu m?fetti?leri, Michael’?n nas?l hayatta kalabildi?ini h?l? anlayam?yor. Kesinlikle ger?ek olan ?u: Michael bir bebek olarak asla kuca?a al?nmad?. Bebekli?inin b?y?k k?sm?n? yapayaln?z ve haftalarca tek ba??na ge?irdi. A?lamalar? hep kulak ard? edildi. Bunun Michael’?n geli?iminde y?k?c? bir etkisi oldu. Michael sekiz ya??ndayken anne babas?n?n evinde bir misafirin cinsel istismar?na u?rad?. Bu istismar devam etti ve sonunda Michael’?n ebeveynleri onu uyu?turucu paras? i?in satmaya ba?lad?. Olup bitenler polise bildirilince, onu arka odada vah?i bir hayvan gibi saklanm?? buldular. Michael ba??rsak hareketlerini kontrol etmeyi ??renmi?ti ve e?er birisi ?ok yakla?acak olursa, onlar? i?rendirmek i?in kokarca gibi d??k?s?n? p?sk?rt?yordu. B?lge psikologlar? Michael’a tepkisel ba?lanma bozuklu?u te?hisi koydu; bu bir ?ocu?un ebeveynlerle ya da bak?c?larla sa?l?kl? ba?lar kurmamas? anlam?na gelir. California eyaleti Michael’?n ya?ayan en yak?n akrabas?n?n izini s?rd? – k???k karde?iyle neredeyse on y?ld?r hi?bir ba?lant?s? olmayan amcas? Steven’?n. Steven Joy’la evliydi, hi? kendi ?ocuklar? olmam??t? ve hayatlar?ndaki d?zeni, rahatl??? seviyorlard?. Ama Michael’a yap?lanlar? duyduklar?nda g?zya?lar?na bo?uldular. Michael’? yanlar?na almaya karar verdiler. Steven’la, o ve Joy bu karar? sindirmeye ?al???rlarken tan??t?m. Bu Steven’?n biyolojik ?ocu?u de?ildi ve hayat?nda daha ?nce hi? baba olmam??t?. Kald? ki zaman zaman klinik psikologlar? bile ?a?k?na ?eviren ciddi duygusal sorunlar? olan bir ?ocu?un ebeveyni olmak… Bu hayat?n? ve g?nlerinin dengesini tamamen alt?st edecekti. Ama Steven’la Joy bu i?e d?rt elle sar?ld?. Michael’la ilerleme kaydetmek Steven’la Joy’un yedi y?l?n? ald? – Michael’?n deh?et verici hayat?n?n ilk on y?l?ndan kalma hasarlar? tamir etmeye ba?lamak… Ama yapt?lar. Yedi y?l boyunca, haftada d?rt kez dan??manla g?r??t?ler. ?ki kez aile olarak Michael i?in, bir kez ?ift olarak ve bir kez de tek ba?lar?na. Bu Herk?l kuvveti isteyen bir ?abayd?. Ama ?imdi on yedi ya??nda olan Michael ?ok daha iyi. Beyzbol seviyor ve lise tak?m?n?n ikinci kalecisi. ?yi bir mizah duygusu ve iyi arkada?lar? var. Anne baba dedi?i ki?iler de Steven ile Joy. Michael’?n hayat?n?n denkleminde ne de?i?ti? Her ne kadar korksalar, tamamen boylar?n? a?an bir i?e kalk??salar ve fena halde ili?kileri olmas?n isteseler de ilerleme y?n?nde kendilerini zorlamaya karar veren Steven’la Joy. Onlar nas?l yard?m edebileceklerini ??zd?ler. 2. EBEVEYN TUZA?I: ONAY TUZA?I Herkes taraf?ndan sevilme ihtiyac?. Yanl?? ?fade: “E?er biri bana k?z?yorsa demek ki bende bir terslik var.” Hareket Tarz?: Y?zle?mekten ka??nma. S?n?r koymama. Ergenlere ?stenmeden Verilen Mesaj: “Kurallar? ben koymuyorum. Ne istersen yap.” Panzehir: Sevginin net s?n?rlar koymak oldu?unu anlamak ve sonu?lar?yla birlikte takip etmek. K?B?R VAKA ANAL?Z? Ergen o?lu Aaron’? kap??onlu bordo e?ofman?ndan tutmu? yan?nda resmen s?r?kleyerek kap?dan girerken, Bob’un bana s?yledi?i ilk kelimeleri asla unutmayaca??m. “?una beni dinlemesini s?yler misin?!” ??rendi?ime g?re, Aaron babas?na ?ok a??r laflar ediyordu. Ba??r?yor, ???l?k at?yor, kap?lar? ?arp?yor, evdeki e?yalara zarar veriyor ve ?ok b?y?k ?fke n?betleri ge?iriyordu; genellikle de sebebi kendi istedi?ini yapt?ramamas?yd?. Bu benim i?in ?a??rt?c? de?ildi: Ergenler duygusal varl?klard?r ve patlamaya meyillidirler. Onlardan sadece bula??k makinesini bo?altmay? istemek bazen ?yle g??l? bir diren?le kar??lan?r ki sanki Grand Central ?stasyonu’ndaki t?m tuvaletleri temizlemelerini istemi?sinizdir… hem de dilleriyle. ?a??rt?c? olan Bob’un tepkisiydi. Bob teslim oluyordu. Aaron istedi?i bir ?ey konusunda ?fke n?beti ge?irecek olursa, Bob o ?eyi ona ?n?nda al?yordu. E?er Aaron bir partiye gitmek istemi? de Bob hay?r demi?se, babas? gitmesine izin verene dek Aaron ba??r?p ?a??r?yordu. Mesele ?u ki Bob ger?ekten harika bir adamd?. ?ok e?lenceliydi, etraf?na ne?e sa?an biriydi, harika bir hik?yeciydi ve neredeyse herkes onu seviyordu. Sorun da buydu i?te. Bob ?ok fazla seviliyordu. Sevilmeyi o kadar ?ok istiyordu ki istemeden kolay lokmaya d?nm??t?. Bob’a s?n?rlar?n, ergenlerin otorite kavram?n? anlamas?na yard?m etmek ve onlardan a??k se?ik hangi davran??lar?n beklendi?ini, hangi davran??lar?n d?ped?z yanl?? oldu?unu ??renmelerini sa?lamak i?in oldu?unu a??klad?m. E?er Bob s?n?rlar koymay? reddetmeye devam ederse, Aaron’?n bunlar? zor yoldan ??renmesi gerekecekti. Bob ve ben birlikte, evin kurallar?n? ihlal edecek olursa Aaron’?n kar??la?aca?? net ve ayr?nt?l? sonu?lar? i?eren davran?? s?zle?melerini olu?turmak i?in beyin f?rt?nas? yapt?k. Ama biz meseleyi toparlarken Bob ??yle dedi: “Bu kurallara uymazsa ne yapaca??m?” “Konu?tu?umuz sonu?lar? uygula,” dedim. “Unutma… Ebeveyn olan sensin!” Bob, sonu?lar? uygulayacak ki?inin ben olup olamayaca??m? sordu. “Senden gelirse daha faydal? olur bence,” dedi. Ama Bob’un neyi kastetti?ini anlam??t?m. “Aaron bana k?zar diye korkuyorum, hem onu cezaland?ran sen olursan senden nefret eder, benden de?il,” demek istiyordu. Ayr?ca Bob bu ?ekilde d???n?p davranmaya devam ettik?e, Aaron’?n ger?ek bir s?k?nt? kayna?? olaca??n? da biliyordum. TEVAZU VAKA ANAL?Z? O?lu RJ ile ilgili ??z?m bulmas?na yard?mc? olmak i?in yap?lan bir m?dahale toplant?s?n?n par?as? olarak, ba?ka birka? arkada?? ve ailesiyle birlikte Sabrina’n?n salonunda oturuyordum. RJ lise son s?n?ftayd? ve zararl? ihtimallerle dolu bir yolda ilerliyordu. Okulu as?yor, k?z karde?lerinden para al?yor ve eski ?ete ?yelerinden olu?an bir grupla tak?l?yordu. Sabrina’y?, o?lu ?fkeyle kar??l?k verse ve belki onunla konu?masa bile RJ’e g?sterebilece?i en b?y?k sevginin net ve do?rudan s?n?rlar koymak oldu?una ikna etmeye ?al??t?k. Bu, on sekiz ya??ndaki o?lunu, b?yle davranmaya devam edecek olursa evden atmak anlam?na gelse bile. ?ocu?unu ?nemseyen, yaln?z ya?ayan bir anne olan Sabrina ne yapaca??n? bilemiyordu. “O benim o?lum!” dedi, a?l?yordu. “Onu seviyorum. Bunu yapmam m?mk?n de?il. Onu evden atamam.” Sabrina elbette RJ’i seviyordu. Onun kusurlar?yla y?k?c? davran??lar?n?n ?tesini, h?l? orada oldu?una inand??? iyili?i g?r?yordu. ?at??madan ?ekinen Sabrina gibi insanlar, ?zleri itibariyle uzla?mac?d?r. Ve bu harika bir ?eydir. Ama baz? ?eylerle uzla?amazs?n?z i?te. Bunun yerine onlarla y?zle?mek gerekir. Sabrina’n?n, sevginin bir insan?n yapt??? her ?eyi onaylamak anlam?na gelmedi?ini anlamas? gerekiyordu. RJ’in de se?imlerinin tehlikeli oldu?unu ve bu ?ekilde davranmaya devam edecek olursa Sabrina’n?n evinde yeri olmad???n? bilmesi gerekiyordu. B?ylece Sabrina s?k?nt?s?n? o?luna a?t?. Neler bekledi?ini anlatt?. Sonu?lar? a??klad?. Dinleyip Sabrina’ya destek vermek i?in hepimiz de oradayd?k. RJ mutlu de?ildi. ?fkeyle ??k?p gitti ve sineklikli kap? sert?e ?arp?l?rken Sabrina g?zya?lar?na bo?uldu. “Kalbim ?ok k?r?ld?,” dedi. Ama RJ ak?ll? bir gen? adamd? ve nihayet eve d?nd?. S?n?rlar konusunda hemfikir oldu. Ko?ullar? kabul etti. Art?k iki i?te ?al???yor ve itfaiyeci olmak i?in okula gidiyor. Daha sonra RJ’le konu?tum, bana eve d?nmesinin nedenini anlatt?. ??yle dedi: “Yapt???m?n k?t? bir ?ey oldu?unu biliyordum ama kendi annem bana yapt?klar?m? g?rmektense evde olmamam? tercih etti?ini s?yleyene dek bunun ne kadar k?t? oldu?unu anlayamad?m galiba. Bu beni derinden etkiledi. Akl?m? ba??ma getiren de bu oldu ??nk? onun beni ko?ulsuz sevdi?ini biliyorum.” 3. EBEVEYN TUZA?I: KONTROL TUZA?I Her ?eyin istedi?iniz gibi gitmesi i?in her plan? bilmek ve her detay? kontrol etmek. Yanl?? ?fade: “Tetikte kalmazsan k?t? bir ?ey olur.” Hareket Tarz?: Buyurgan ve a??r? korumac?. Ergenlere ?stenmeden Verilen Mesaj: “Hayat? kendi ba??na idare edemezsin.” Panzehir: Siz olmadan sorumlu davranmalar? i?in gereken becerilerle onlar? haz?rlay?n. K?B?R VAKA ANAL?Z? Carol’?n ne kadar zeki oldu?unu hemen fark ettim, zihni p?r?l p?r?ld? ve dikkatliydi. On dokuz ya??ndayd?, liseden yeni mezun olmu?tu; harika notlar ve birden fazla AP dersi alm??t?. ?imdi ?niversiteye kaydolmu?tu. Fark etti?im ikinci ?ey, ona basit bir soru sordu?umda hep annesi Jennifer’a d?nmesiydi. Jennifer, k?z? gitti?i bu ?zel ve prestijli ?niversitede lise sonras? ya?ama uyum sa?lamakta zorluk ?ekti?i i?in bana gelmi?ti. “?niversite yurdunu neden sevmiyorsun?” diye sordum Carol’a. “Asl?nda bilmiyorum,” dedi Carol hafif?e. “Sadece ona ?ok bunalt?c? geliyor,” dedi annesi. “Ah. ?zellikle bunalt?c? gelen ne?” diye sordum Carol’a. Carol do?ru yan?t? ararm?? gibi annesine bakt?. “Pek ?ok ?ey var,” dedi annesi. Yeniden Carol’a, “Birini s?ylesene,” dedim. “Sadece fikrim olsun diye.” “?ey, ?ama??r meselesi var,” diye araya giriverdi annesi. “?ama??r meselesi mi?” diye sordum. “Carol, belki bunu bana sen anlatabilirsin,” dedim, annesinin soruyu k?z?n?n yan?tlamas?na izin vermesi gerekti?ine dair imada bulunmaya ?al??arak. “Sadece ?ok ke?meke? i?inde,” dedi imay? anlamayan annesi. “Carol, nas?l ?ama??r y?kanaca?? sana hi? ??retildi mi?” diye sordum. Carol annesine bakt?. Annesi ba??n? sa?a sola sallad?. “Okulda iyi notlar almakla fazla me?guld?,” dedi asabi asabi g?lerek. Bir s?re sonra, Carol’la konu?mak i?in annesinin ayn? odada olmamas? gerekti?ini fark ettim. Annesi yan?m?zda yokken nihayet onu konu?turabilince anlad?m ki art?k ?niversiteye giden Carol karar verme konusunda tamamen felce u?ram??t?. “Karars?z” tabiri bunu anlatman?n k?y?s?ndan bile ge?miyordu. Carol en basit, en k???k karar? bile kendi ba??na veremiyordu. Sebebi de neydi biliyor musunuz? ??nk? karar vermesi hi? gerekmemi?ti. Annesi bunu her zaman onun yerine yapm??t?. Jennifer’? su?lam?yorum. K???k bir k?zken ailesi ?lkedeki istikrars?zl?k ve ?iddetten ka?m??, Vietnaml? bir g??mendi. Ve ailesinin t?m mal?n? m?lk?n? nas?l kaybetti?ini, San Francisco K?rfez B?lgesi gibi verimli bir f?rsatlar vadisinde bile yeni bir hayat kurmak i?in ne kadar ?ok ?al??t???n? anlatmas?n? dinleyince Jennifer’?n korkular?yla empati kurdum. Jennifer k?t? bir ?ey ya?anmas?n diye aile ya?am?n?n her y?n?n? kontrol etmeye ?al???yordu. Bunu on sekiz y?l yapmak da (ve gayet iyi yapt???n? ekleyebilirim) derin ve istenmeyen sonu?lara sebep olmu?tu. K?z? Carol sorun ??zmekten ya da en basit ba?ar?s?zl?k duygusunu bile hazmetmekten acizdi. Bu koruma balonu Carol’?n anlayabildi?i tek ya?am alan?na d?n??m??t?. Ve ger?ek d?nya devreye girdi?inde –her zaman da girer– Carol haz?rl?ks?zd?. TEVAZU VAKA ANAL?Z? Alkolik anne babaya sahip pek ?ok yeti?kin gibi Erick de b?y?rken, hayat?n?n baz? k?s?mlar?n? elinden geldi?ince kontrol etmek i?in sava?may? ??renmi?ti. Bu onun savunma mekanizmas?yd?. Dolay?s?yla ?ocuklar? oldu?unda Erick’in, hi?bir ?eyin onlara zarar vermemesini garanti etmek i?in deli gibi sava?mas? gayet mant?kl?yd?. Bu onun kendi kendini atad??? bir g?revdi. On iki ya??ndaki k?z?na nadir bir kanser t?r? te?hisi konunca Erick ne yapaca??n? ?a??rd?. Her ne kadar k?z? tamamen iyile?mi? olsa da bu te?hisin kal?c? etkisi Erick’i derinden sarst?. Olup bitenleri anlama giri?imiyle dan??manl?k hizmeti ald? ve bunun onda ????r a??c? bir etkisi oldu. “Dan??man?m bir noktada, babam?n beni rahatlatt??? bir zaman? anlatmam? istedi,” dedi Erick bana. “Babam?n arabas?yla basketbol antrenmanlar?na ve arkada?lar?m?n evlerine g?t?rmesinden bahsetmeye ba?lad?m ve dan??man?m beni durdurup ??yle dedi: ‘Baban?n ihtiya?lar?n? kar??lad??? zamanlar? kastetmedim. Seni rahatlatt??? zaman? anlatman? istedim.’ ??te o zaman bunun hi? olmad???n? fark ettim. Bir kez bile. Sonra da tam olarak ayn? tuza?a d??t???m? anlad?m. ?ocuklar?m? korumakla ve sorunlar?n? ??zmekle o kadar me?guld?m ki onlar? hi? rahatlatmam?? ya da kay?plar?n?, ba?ar?s?zl?klar?n? ya da ac?lar?n? atlatmalar?na yard?m etmemi?tim.” Erick nihayet bu i?lev bozuklu?unun, her ne kadar g??l? bir ilgi ve derin bir ac?dan kaynaklansa da asl?nda amac?na zarar verdi?ini fark etti. Ona faydas? dokunan ?eyin, k?z?n?n ?niversite s?nav?na haz?rlanmas?na yard?m ederken okudu?u bir ?yk?deki benzetme oldu?unu s?yledi. “??inde bir t?rt?l olan b?y?k bir kavanozla dikkatli bi?imde ilgilenen bir ?ocu?un ?yk?s?yd?,” dedi Erick bana. “T?rt?l sonunda kozaya d?n???yor. ?ocuk her g?n kavanozu seyrediyor ama kelebek ortaya ??karken kozay? kavanozdan ??karm?yor, bu y?zden kelebek kanatlar?n? a?maya ?al??t???nda bunu yapam?yor. O zaman re?ine, kelebe?in deforme olmu? kanatlar?nda kat?la??p onun u?mas?n? imk?ns?z hale getiriyor.” Erick’in tevazuya olan yolculu?u, hayatta kendisinin ve ba?kalar?n?n kontrol edemeyece?i pek ?ok ?ey oldu?unu fark etmek anlam?na geliyordu. Bu, ba?kalar?n? ac?dan, ?st?raptan ya da ba?ar?s?zl?ktan koruyabilece?inizi sanman?n ger?ekd??? oldu?unu anlamak demekti. Ama Erick ?ocuklar?n? bu ?eylerle ba?a ??kmaya haz?rlayabilece?ini anlad? ve bunlar?n ya?and??? zor zamanlarda rahatlatan ki?i olarak yanlar?nda bulunabilirdi. Ve b?yle ?eyler daima ya?an?rd?. Bir ?ekilde, bu kadar?n? yapmak yeterlidir. 4. EBEVEYN TUZA?I: PERFORMANS TUZA?I En iyi olarak g?r?lme ihtiyac?. Kazanma ihtiyac?. Yanl?? ?fade: “Kazanan olmazsam, hi?bir k?ymetim kalmaz.” Hareket Tarz?: Performans g?sterme bask?s?. Ergenlere ?stenmeden Verilen Mesaj: “Asla yeterince iyi olamayacaks?n.” Panzehir: Ba?ar?lardan ba??ms?z te?vik ve ?vg?de bulunma. Ergen ?ocu?unuzu yapt??? ?eyler i?in de?il, oldu?u ki?i i?in takdir etme. K?B?R VAKA ANAL?Z? Be’anka ba?ar? seviyesi y?ksek bir lisede dan??man ve ko? olarak ?al???yordu. Bu mahalledeki emlak de?erleri son derece y?ksek oldu?undan varl?kl? ve ba?ar?l? aileleri ?ekiyordu – bu da akademik performans?n neredeyse her ?eyin ?st?nde tutulmas? anlam?na geliyordu. O g?n Be’anka k???k Emily ile annesinin kar??s?nda oturuyordu. Not d?k?m?ne bak?p Emily ve ??retmenleriyle konu?tuktan sonra Be’anka’n?n i?inden bir ses, Emily’nin ?niversiteye haz?rl?k derslerinin g??l???n?n onu olumsuz etkiledi?ini s?ylemeye ba?lam??t?. Emily fen derslerinde ?ok ba?ar?l?yd? ama AP edebiyat ve tarih dersleri performans?n? a?a?? ?ekiyordu. Be’anka ?nceden tasarlad??? plan?na Emily’yi biraz daha farkl? bir akademik y?ne te?vik etmekle ba?lad? ve nazik?e STEM[27 - STEM, ABD’de science, technology, engineering ve maths’in, yani bilim, teknoloji m?hendislik ve matemati?in k?saltmas? olarak kullan?l?r. Bir t?r kapsaml? matematik ve fen bilimleri e?itimidir. (?.n.)] derslerine yo?unla?mas?n?n, normal ?ngilizce ya da tarihten vazge?mesinin ona daha uygun olabilece?i ?nerisinde bulundu. Ama o ba?ka tek kelime edemeden Emily’nin annesi resmen sandalyesinden aya?a f?rlad?. K?z?na ??k???rken kelimeleri pe? pe?e d?k?ld?. “B?rakmak m? istiyorsun?! Geriye gitmek mi? S?radan ?ngilizce dersi al?rsan en iyi ?niversitelerin seni kabul edece?ini cidden d???n?yor musun? Bunun ne anlama geldi?i konusunda herhangi bir fikrin var m?? Gelece?in i?in? Dikkatli olmazsan sonunda… ??te, sonunda onun gibi olursun,” dedi do?rudan Be’anka’y? g?stererek. “?stedi?in bu mu?” K?sa s?re ?nce ABD’deki en zengin ve en y?ksek ba?ar? d?zeyi olan okul sistemlerinden birinde toplanm??, ?lkenin her yerinden gelen bir grup ebeveyni, okul y?neticisini, belediye ?al??an?n? ve uzman psikolo?u dinleme ?ans?m oldu. Bu yeti?kinlerin hepsinin kar??s?nda bir soru vard?: Ergenlerimizin kendilerini yakla?an banliy? trenlerinin ?n?ne atmas?na nas?l son verebiliriz? Ve bu yeti?kinler a??r? tepki g?stermiyordu. Son be? y?lda iki kez, birka? ay aral?kla ayn? banliy? treninin ?n?ne atlayan en az be? ergen dolay?s?yla bir intihar dalgas? ya?anm??t?. ?ntihar dalgalar? –k?sa zaman ya da co?rafi yak?nl?k i?inde, ?? ya da daha fazla intihardan olu?an bir grubu tan?mlayan, nadir g?r?len bir sosyal fenomen– ?ok nadir olsa da ya?anan bir ?eydi. Конец ознакомительного фрагмента. Текст предоставлен ООО «Литрес». Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию (https://www.litres.ru/chitat-onlayn/?art=69240160&lfrom=688855901) на Литрес. Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом. notes 1 Aileye bir bebe?in kat?lmas? size ?ok ho? bir fikir gibi g?r?nd? ama bir g?n bebe?in bir ergene d?n??ece?ini hesaba katmad?n?z. 2 Yedi ?ocu?u olan Avusturyal? George von Trapp 1927’de kendisinden yirmi be? ya? k???k ve ?? ?ocu?u olan Maria von Trapp’la evlendi. Her iki ailede de m?zik ?nemli bir yer tutuyordu. B?lge kilisesinde ailecek ilahiler s?ylerken, gen? bir rahibin te?vikiyle ilahilere halk ?ark?lar?, madrigaller ve baladlar da eklediler. 1936’da kat?ld?klar? bir yar??mada ?d?l kazand?ktan sonra turnelere ??kt?lar, plaklar doldurdular. The Sound of Music m?zikali ve filmi bu ailenin hik?yesine dayan?r. (?.n.) 3 ?lgili tek bir yeti?kinin etkisini konu alan pek ?ok ola?an?st? ara?t?rma var. E?er bu t?r ?eyleri “didiklemeyi” seven biriyseniz (benim gibi), 297. sayfadaki notlara bak?n. 4 “Key Concepts: Resilience”, Harvard University Center on the Developing Child, eri?im: 8 Mart 2017, http://developingchild.harvard.edu/science/key–concepts/resilience/. 5 ?ki oyunculu bir masa oyunu. Oyuncular ?nce renk se?ip sonra s?rayla renkli diskleri i?i bo? s?tunlardan a?a?? atarlar. Ama? yatay, d??ey ya da ?apraz olarak ayn? hizada d?rt ayn? renk diski yan yana getirmektir. (?.n.) 6 ?zellikle arabalara tak?lan bebek koltuklar?nda g?r?len, iki omuz, iki bacak ve bir bel ba?lant?s?yla be? noktadan sabitlenmeyi sa?layan emniyet kemeri. (?.n.) 7 Global Strategy Group, “Talking With Teens: The YMCA Parent and Teen Survey Final Report”, eri?im: 8 Mart 2017, http://ncfy.acf.hhs.gov/library/2000/talking–teens–ymca–parent–and–teen–survey–final–report. 8 Young Men’s Christian Association’?n (Gen? H?ristiyan Erkekler Birli?i) k?saltmas?. 1844’te Londra’da kurulmu?tur. Mezhepsiz, ruhban s?n?f?na ba?l? olmayan, k?resel bir H?ristiyan hareketidir. ?e?itli etkinliklerle H?ristiyan kimli?inin geli?tirilmesi yolunda ?al??malar yapar. (?.n.) 9 “Talking With Teens: The YMCA Parent and Teen Survey Final Report”, The White House Conference on Teenagers, eri?im: 8 Mart 2017, http://clinton4.nara.gov/WH/EOP/First_Lady/html/teens/survey.html. 10 Cep telefonlar?ndan, Google’dan ve hatta NSync’ten ?nce. Biliyorum. Antika. 11 Bu ara?t?rma ?ok etkileyicidir. Detaylar?na girerek sizi s?kmak istemem ama e?er isterseniz, Search Institute’un internet sayfas?nda “40 Developmental Assets for Adolescents”? (Ergenler ??in 40 Geli?tirici Varl?k) arayarak, geli?imsel varl?klar?n k?rk?n?n birden bulundu?u listeye bakabilirsiniz: search-institute.org. 12 Asl?nda Search Institute’un uzun s?reli bir ara?t?rmas?nda, etnik az?nl??a tabi, tek ebeveynle ya?ayan, ??le yemeklerinde ?cretsiz ve d???k ?cretli ???nler yiyen ve otuz bir ila k?rk varl??a sahip ?ocuklar?n, orta ve ?st orta gelirli iki ebeveyni olan ama sadece on veya daha az varl??? olan beyaz bir ergenden daha iyi ilerleme kaydetti?i ortaya ??kt?. 13 Peter L. Benson, All Kids Are Our Kids: What Communities Must Do to Raise Caring and Responsible Children and Adolescents, San Francisco, Jossey–Bass, 1997, s. 157. 14 C.B. Lam, S.M. McHale ve A.C. Crouter, “Parent-Child Shared Time from Middle Childhood to Late Adolescence: Developmental Course and Adjustment Correlates”, Child Development 83, 2012, s. 2089. 15 Katolik teologlar hakl?yd?. Cehennem ile cennet aras?nda herkesin g?nahlar?n?n bedelini ?dedi?i bir yer vard?r ve oraya ortaokul denir. 16 DeLorean Motor ?irketi’nin (DMC) 1981-1983 aras?nda ABD piyasas? i?in ?retti?i spor otomobil. 1985’ten sonra Gelece?e D?n?? filminde kahramanlar?n zamanda yolculuk yapt??? arabad?r. (?.n.) 17 Bu konuyu daha fazla uzatmak istemiyorum ??nk? bu tart??ma gereksiz ihtilaflara neden olabilir, yine de ?unu s?ylememe izin verin: UCLA Tiyatro B?l?m?’nden mezun biriyle evlendim, dolay?s?yla belli ki Ginger’? tutuyorum. 18 Advanced Placement (AP): Lisedeyken ??rencilerin ?niversite seviyesinde dersler almas?n? ve ?niversitede bu derslerden muaf olmas?n? sa?layan ?zel bir program. (?.n.) 19 Matt’in, ona bir mentor ??retmen atayan, hatta emeklili?ini b?rak?p gelen ?st?n yetenekli bir ?ngilizce ??retmeniyle ileti?ime ge?mesini sa?layan harika bir m?d?rle ?al??t???n? s?ylemezsem eksik anlatm?? olurum. Bu daha deneyimli e?itmenlerin her ikisi de Matt’in yapmaya ?al??t??? ?eyi anlad? ve daha iyi bir ??retmen olabilmesi i?in onunla her hafta g?r??t?. 20 “How Not to Be Poor”, National Center for Policy Analysis, eri?im: 8 Mart 2017, http://www.ncpa.org/pub/ba428#sthash.3u5nIAMJ.dpuf. 21 Bunu size 3. K?s?m’da daha net a??klayaca??m. 22 J.R.R. Tolkien’in yaratt??? Orta D?nya evreninden bir karakter. Durin halk?ndan, uzun, g?r, k?z?l sakal? olan bir c?ce. (?.n.) 23 Jane Nelson, Pozitif Disiplin, ?ev. Rumeysa Nur Ercan, Pegasus, 2019. (?.n.) 24 Profesyonel pokercilerin oynad???, ?ok say?da ki?iyle oynanabilen bir poker t?r?. (?.n.) 25 Jurassic Park’tan en sevdi?im replik, Jeff Goldblum’un canland?rd??? ka??k matematik?i Ian Malcolm’a aittir, ??yle der: “Siz biliminsanlar? bir ?eyi yap?p yapamayaca??n?zla o kadar me?guld?n?z ki yapmal? m? yoksa yapmamal? m? diye durup d???nmediniz.” 26 Alternatif olarak sadece internette yorum b?l?mlerine baksan?z da olur. 27 STEM, ABD’de science, technology, engineering ve maths’in, yani bilim, teknoloji m?hendislik ve matemati?in k?saltmas? olarak kullan?l?r. Bir t?r kapsaml? matematik ve fen bilimleri e?itimidir. (?.n.)