Hekay?l?r

Hekay?l?r Redyard Kiplinq Hekay? ustalar? Redyard Kiplinqin se?m? hekay?l?rinin topland??? bu kitab? oxuduqca ?z?n?z? ?srar?ngiz bir d?nyada hiss ed?c?k, bir-birind?n maraql? xarakterl? qar??la?acaqs?n?z. Redyard Kiplinq Se?m? hekay?l?r K?LS?N?N XEY?R-DUASI OLMADAN I – Bird?n q?z oldu? – Allah r?hmlidir, bu ola bilm?z! M?n gec?l?r o q?d?r dua etmi??m, ?eyx B?dlin mehrab?na o q?d?r n?zir-niyaz g?nd?rmi??m ki, bilir?m: Allah biz? bir o?lan u?a?? b?x? ed?c?k, o da b?y?y?b ki?i olacaq. Bu haqda fikirl?? v? sevin. M?n g?c y??ana kimi anam ona anal?q ed?c?k; Patan m?scidinin mollas? is? onun ulduz fal?na baxacaq, – Allah el?sin, balam xo? saatda d?nyaya g?lmi? olsun! – bax onda bu sadiq qulun he? vaxt s?ni bezdirm?z! – Ey ba??m?n tac?, n? vaxtdan m?n? qul olmusan? – Lap el? ?vv?ld?n – ba??ma s?ad?t qu?u qonanad?k. Pulla sat?n al?nd???m? bil?-bil? s?nin m?h?bb?tin? nec? ?min olayd?m ax?? – Bu, adi ba?l?q idi. S?nin anana verdim. – O da pulu gizl?tdi. ?ndi d? b?t?n g?n? q?rt toyuq kimi ?st?nd?n d??m?r. ??i, ba?l?q s?hb?tini ortaya atma. M?ni u?aq kimi yox, Lakhnau r?qqas?si kimi alm??d?n. – S?n d? pe?mansan buna? – Pe?man idim; amma bu g?n ?adam. ?nd?n bel? s?nin m?h?bb?tin he? vaxt soyumayacaq, el?dir? Cavab ver, m?nim h?kmdar?m. – He? vaxt… He? vaxt! – H?tta hans?sa mem-loq – qan? qan?ndan olan a?d?rili qad?n s?ni sevs? d?? Yad?nda saxla, onlar? m?n d? g?rm???m – ax?amlar g?zm?y? ??xanda; ?ox g?z?ldirl?r. – M?ns? yaln?z hava ?arlar?n? g?r?rd?m, y?zl?rc? ?ar vard? g?y ?z?nd?. Sonra da ay ??xd?, ?arlar g?r?nm?z oldu. ?mir? ?l ?al?b ?r?kd?n g?ld?. – ?ox g?z?l s?zl?rin var, – dedi. Sonra h?kmran bir g?rk?m al?b ?lav? etdi: – B?sdir. S?n? icaz? verir?m ged?s?n – ?g?r k?nl?nd?n ke?irs?. Qad?n yerind?n t?rp?nm?di. O, b?z?yi yaln?z yerd?ki a?-mavi m???nb?, iki-?? xal? v? ?st-?st? qalaqlanm?? ne?? d?st bal??dan ibar?t otaqdak? pardaqlanm?? al?aq taxtda ?yl??mi?di. Ki?inin aya??n?n alt?nda onun g?zl?rind? bir d?nya d?y?ri olan on alt? ya?l? qad?n oturmu?du. B?t?n ?d?b-?rkan qaydalar?na g?r?, bu bel? olmamal? idi, ax? ki?i ingilis, qad?n is? iki il qabaq ?ri ?l?nd?n sonra t?k qald???ndan ?mir?ni babat pul vers?, lap ?eytan?n ?z?n? d? satma?a haz?r olan anas?ndan sat?n al?nm??d?. Al??-satq? m?qavil?sini ?ox d???nm?d?n imzalam??d?lar; amma bu q?z h?l? yetkinl??m?mi?d?n ?z varl??? il? Con Holdenin h?yat?n?n b?y?k bir hiss?sini doldura bilmi?di. Bu qad?nla onun cadug?r anas? ???n ki?ik bir ev kiray? etmi?di – oradan ??h?ri ?z?k qa?? kimi d?vr?y? alm?? q?rm?z? qala divarlar? g?r?n?rd?. H?y?td?ki f?vvar?nin yan?nda g?l?mbahar ?i??kl?y?nd?n, ?mir? rahatl?q bar?d? d???nc?l?rin? uy?un yerb?yer olandan v? anas? m?tb?xd?ki narahatl?qdan, bazardan ?ox uzaq olduqlar?ndan v? ?mumiyy?tl?, b?t?n ev i?l?rind?n deyinm?yin? son qoyandan b?ri ki?i ?z? ???n k??f etmi?di ki, bu ev onun ???n art?q do?mala??b. Onun subay daxmas?na kim ist?s? gec?-g?nd?z ba? ??k? bil?rdi v? orada ya?ad??? h?yat?n el? bir d?y?ri yox idi. ??h?rd?ki evind? is? h?y?td?n qad?nlar ya?ayan otaqlara yaln?z ?z? daxil ola bil?rdi v? iri darvaza onun dal?nca taqq?lt?yla ba?lananda o ?z ?razisinin ?ah?na, ?mir? is? ?ahbanusuna ?evrilirdi. ?ndi is? bu s?lt?n?t? ???nc?, daha bir v?cud g?l?c?kdi ki, Holden bundan he? m?mnun deyildi. Onun ucbat?ndan ki?i ?z?n? tam xo?b?xt hiss ed? bilmirdi; evind?ki h?zur v? d?z?n pozulurdu… Lakin ?mir? v? anas? ?a?a bar?d? d???n?nd? sevincl?rind?n u?ma?a qanad g?zirdil?r. Ki?inin, x?susil? d? a?d?rili ki?inin m?h?bb?ti s?bats?z olur, amma sevgini tutub saxlamaq da olar – k?rp? ?ll?riyl? saxlamaq – bu qad?nlar bel? fikirl??irdil?r. – Bax onda, – ?mir? el? hey deyirdi, – ?rim daha mem-loqlar bar?d? d???nm?y?c?k. M?n onlar?n ham?s?na nifr?t edir?m, ham?s?na! – Vaxt g?l?c?k, o, xalq?n?n i?in? qay?dacaq, – anas? bel? deyirdi, – amma Allaha ??k?r ki, o zamana h?l? ?ox var. Holden taxt?n ?st?nd? oturub g?l?c?k haqda d???n?rd? v? d???nc?l?ri he? d? xo?ag?l?n deyildi. ?r-arvad h?yat?n?n narahat m?qamlar? ?oxdur. T?rslikd?n “qay??ke?” h?kum?t d? onu daimi yerind?n iki h?ft?liy? ay?r?rd? – x?st? arvad?n?n yata?? yan?ndan ??kilm?y?n ba?qa bir m?murun yerin? yollay?rd?lar. Bu d?yi?iklik bar?d? ?ifahi x?b?rdarl?q bel? bir zarafatla m??ayi?t olunurdu ki, Holden buna sevinm?lidir, ??nki subayd?r – h?l? azadl???n? itirm?yib. O g?lmi?di ki, ?mir?y? bu x?b?ri yetirsin. – He? yax?? olmad?, – qad?n astaca dill?ndi, – amma bir o q?d?r pis d? deyil. Anam burada, yan?mdad?r v? ba??ma pis he? n? g?l?si deyil – ?lb?tt?, sevinc?k olub ?lm?kd?n ba?qa. Ayr?l???m?z ba?a ?atandan sonran? deyir?m. Bu m?dd?t ba?a ?atanda el? bilir?m… yox, ?min?m buna! Bax onda ver?c?y?m onu s?nin quca??na v? s?n d? m?ni ?b?di sev?c?ks?n. Qatar bu gec? yola d???r, el? deyil? Di qalx, yol?u yolda g?r?k. M?n? g?r? narahat olma. Amma l?ngim?zs?n, y?qin. Yolda mem-loqlarla s?hb?tl??m?k ???n ayaq saxlamazsan, h?? Tez qay?t yan?ma, m?nim h?yat?m! Doqqaz?n a?z?nda ba?lanm?? at?na minm?k ???n h?y?td?n ke??rk?n a?ba?, qoca qarovul?u il? dan??d?. Tap??rd? ki, ehtiyac yaranarsa, ona teleqram vursun v? bunun ???n qabaqcadan doldurdu?u teleqram blank?n? ona verdi. N? etm?k m?mk?n idis? ham?s?n? el?y?nd?n sonra ?z?n? ?z d?fnind? i?tirak etmi? adam kimi hiss el?y?n Holden gec? qatar?na oturub q?rb?t? yolland?. G?nd?zl?r el? hey teleqram alaca??ndan narahat qal?rd?, gec?l?r is? daim ?mir?nin ?l?m? g?zl?ri ?n?nd? canlan?rd?. Bunun n?tic?sind? xidm?ti borcunu y?ks?k s?viyy?d? yerin? yetir?, i? yolda?lar?yla normal m?nasib?t yarada bilm?di. ?ki h?ft?sini evd?n bix?b?r v?ziyy?td? ke?irdi v? nigaran??l?qdan ?r?yi paralanan Holden qay?td? ki, hu?u ?z?nd? olmayan adam g?rk?miyl? m?v?qq?ti xidm?ti borcunu nec? pis yerin? yetirdiyini, i? yolda?lar?n?n onun bar?sind? n? d???nd?y?n? s?yl?y?n s?sl?r? qulaq asmaq ???n qiym?tli vaxt?ndan d?z iki saat?n? klubdak? nahara s?rf etsin. Sonra is? b?t?n gec?ni q?lbind? nigaran??l?q at ?apd?. Qap?n? bir-iki d?f? d?yd?, amma cavab g?lm?di dey? az qalm??d? at?n ba??n? ?evirib ?z?n? darvazaya ??rps?n ki, Pirxan peyda olub ?z?ngisini tutdu. – Bir hadis? olub? – Holden soru?du. – Ey yoxsullar?n hamisi, t?z? x?b?r m?nim dilimd?n s?sl?nm?m?lidir, amma… – ?ad x?b?r g?tirmi? adamlar kimi ?lini mu?tuluq almaq ???n ir?li uzatd?, Holden t?l?sik h?y?td?n ?td?. Yuxar? otaqda ??raq yan?rd?. At? darvazan?n a?z?nda ki?n?di v? o, t?k?rp?rdici, ?ikay?t dolu bir ????rt? e?itdi, bo?az?nda q?h?r yumru?a d?nd?. Bu, t?z? s?s idi, amma ?mir?nin sa? oldu?una d?lal?t etmirdi. – Kim var orada? – dar k?rpic pill?k?nin aya??ndan ????rd?. ?mir?nin heyranl?q dolu nidas?, sonra da anas?n?n qocal?qdan v? q?rurdan titr?y?n s?si e?idildi: – Bizik – iki qad?n v? bir ki?i, s?nin o?lun. Kandar?n a?z?nda Holden b?db?xtliyi qovmaq ???n q?n?ndan ??xar?l?b yer? qoyulmu? x?nc?ri tapdalad?. X?nc?rin q?bz?si h?vs?l?siz daban?n alt?nda s?nd?. – Allah b?y?kd?r! – ?mir? alaqaranl?qda dill?ndi. – S?n onun b?db?xtliyini ?z g?rd?nin? ??kdin. – De g?r?m, nec?s?n, h?yat?m?n h?yat? nec?dir? Ay qar?, nec?dir bu? – U?aq do?ulanda sevincind?n a?r?s?n? unutdu. Pis bir ?ey yoxdur; amma bir az yava? dan??, – ana dill?ndi. – ?z?m? tam yax?? hiss etm?yim ???n birc? s?nin yerin bo? idi, – ?mir? dedi. – Ey m?nim ?ah?m, g?r n? vaxtdan burada deyils?n. De g?r?m, m?n? n? h?diyy?l?r g?tirmis?n? A-a! Bu d?f? h?diyy? m?nd?ndir. Bura bax, can?m-g?z?m, bax! He? yer ?z?nd? bel? u?aq olub? Onu quca??ma alma?a bel? heyim yoxdur. – Sakit uzan, dan??ma. M?n buradayam, zavall?m. – Yax?? deyirl?r ki, indi bizim aram?zda he? k?sin q?ra bilm?y?c?yi tell?r var. Yax?? bax, b?lk?, el? alaqaranl?qda da g?r? bildin. Birc? d?n? xal? da yoxdur, t?n-d?r?st balad?r. Bel? o?lan u?a?? inanm?ram ki, n? vaxtsa yer ?z?n? g?lmi? ola. Ya Allah! O, elmli adam olacaq – pandit[1 - Pandit – Hindistanda sanskritc?ni v? hinduist kanon ?d?biyyat?n? yax?? bil?n br?hm?n alimin q?dim f?xri ad?], yox, lap krali?an?n ?sg?ri olacaq. S?n is?, h?yat?m, de g?r?m, indiki v?ziyy?tim?, yor?unlu?uma baxmayaraq, yen? d? ?vv?lki kimi sevirs?nmi m?ni? D?z?n? de. – H?. Sevir?m, ?vv?l sevdiyim kimi – b?t?n q?lbiml? sevir?m. Sakit uzan, m?nim mirvarim, uzan, dinc?l. – Onda getm?. Burada qal, m?nim yan?mda, bax bel?. Ana, bu evin sahibin? bal?? laz?md?r. Bal?? g?tir. – D?nyaya yenic? g?l?n, ?mir?nin quca??nda uzanm?? k?rp?nin b?d?ni zorla sezil?n bir t?rzd? t?rp?ndi. – Aha! – m?h?bb?td?n n?f?si k?sil?n qad?n dill?ndi. – O?land?r – anadan d?y???? do?ulub. B?yr?m? el? b?rk t?pikl?yir ki. S?n Allah, he? bel? u?aq g?rm?s?n! ?lini onun ba??na qoy, amma ehtiyatla, balacad?r h?l?, ki?il?rs? bel? i?l?rd? yaman y?nd?msiz olurlar. Holden barmaqlar?n? ?a?an?n nar?n t?kl? ?rt?l? x?rda ba??na lap ehtiyatla toxundurdu. – O bizim dind?ndir, – ?mir? dedi, – gec?l?r oyaq qal?b qula??na k?lmeyi-??had?tini p???ldam??am. ?n t??cc?bl?s? is? budur ki, m?nim kimi o da c?m? g?n? do?ulub. Ehtiyatl? ol, sevgilim; amma o art?q adam?n barmaqlar?ndan yap??a bilir. Holden barma??ndan yava?ca tutmu? z?if ?li ovcunda saxlam??d? v? bu toxunu?dan, bu t?masdan onun b?d?nind?n bir vicvic? ke?ib d?z ?r?yinin ba??nda dayand?. O anad?k Holdenin b?t?n fikri-zikri ?mir?d? idi. ?ndi is? anlama?a ba?lay?rd?: yer ?z?nd? daha kims? var, amma h?l? d? he? c?r t?s?vv?r ed? bilmirdi ki, bu onun ruhu, can? olan o?ludur. Yerind? oturub fikr? getdi. ?mir?ni m?rg? aparm??d?. – Sahib, get, – anas? p???lt?yla dedi. – Oyananda s?ni g?rs?, yax?? olmaz. Ona indi sakitlik laz?md?r. – M?n gedir?m, – Holden m?ti t?rzd? dedi. – Bu pullar? g?t?r. M?nim o?luma yax?? bax. N?y? ehtiyac? olsa, ?sirg?m?. G?m?? sikk?l?rin cingiltisi ?mir?ni oyatd?. – M?n onun anas?yam, pulla ?al??an xidm?t?i deyil?m, – z?if s?sl? dill?ndi. – Y?ni el? fikirl??irs?n ki, pula g?r? ?z balama daha yax?? baxaca?am! Ana, qaytar pullar?. M?n ?z a?ama o?ul b?x? etmi??m. M?hk?m yor?unlu?un n?tic?si olan d?rin yuxu onu apard?, s?z? a?z?nda qald?. Holden ?r?yind? bir y?ng?ll?kl? h?y?t? endi. Qoca g?z?t?i Pirxan sevincind?n g?l?rd?. – Art?q ev doludur, – fikrini izah etm?d?n dill?ndi v? ?ox qabaqlar, krall?q polisind? ?al??ark?n g?zdirdiyi q?l?nc?n q?bz?sini Holdenin ?lin? verdi. F?vvar?nin yan?ndan k?ndirl?nmi? ke?inin m?l?rtisi g?lirdi. – ?ki d?n?dir, – Pirxan dedi, – ?n yax?? ke?inin iki d?n?si. Onlar? m?n alm??am, ?z? d? xeyli pul verdim; amma qona??m?z yoxdur dey? heyvanlar?n ?ti ?z?m? qism?t olacaq. Var g?c?nl? vur, sahib! Bu q?l?nc yax?? tarazlanmay?b. G?zl?, qoy ot q?rpma?? qurtar?b ba?lar?n? qald?rs?nlar. – Bunlar? neynirdin? – Holden t??cc?bl? soru?du. – U?a??n g?li?in? qurbanl?qd?r. Nec? y?ni neynirdin? Qurban k?silm?s?, k?rp?nin b?xti olmaz, ?l?r. Yoxsullar?n hamisi dem?k laz?m olan s?zl?ri d? bilir. Holden bu duan?n s?zl?rini bir d?f? ?yr?nmi?di, amma onda he? d???nm?rd? ki, n? vaxtsa bu duan? etm?sin? ehtiyac olacaq. Q?l?nc?n buz kimi q?bz?si q?fl?t?n ona yuxar?dak? k?rp?nin x?rdaca ?linin t?mas?n? xat?rlatd? – h?min k?rp? onun o?luydu v? o?lunu itirm?k qorxusu ki?inin q?lbini ?ul?ad?. – Vur! – Pirxan dedi. – ?g?r bahas? ba?qa bir h?yatla ?d?nm?s?, d?nyada he? bir yeni h?yat yaranmaz. Bir bax, ke?il?r ba?lar?n? qald?rd?. ?ndi vur! Holden, dem?k olar, ??ursuz sur?td? doda??n?n alt?nda m?s?lman duas?n?n k?lm?l?rini dey?-dey? iki z?rb? endirdi: – Ey yerin-g?y?n sahibi. Bu o?lumun yerin? s?n? ba?qa qurban verir?m – h?yat?n? h?yat yerin?; qan?n? qan yerin?; ba??n? ba?, t?k?n? t?k, d?risini d?ri yerin?! Bir q?d?r aral? durmu? at Holdenin ??km?sin? s??rayan t?z? qan?n qoxusunu duydu, f?nx?raraq cilovunu dartd?. – Yax?? z?rb? idi! – Pirxan q?l?nc?n tiy?sini sil?-sil? dill?ndi. – S?nin simanda yax?? bir d?y???? itib. Get. Qoy ?r?yin? bir h?zur ??ks?n, ey Allah?n sevimlisi. M?n h?m s?nin, h?m d? o?lunun n?k?riy?m. Qoy a?am min il ?m?r s?rs?n, b?s… ?tin ham?s? m?nimdir? Pirxan birayl?q m?vacibi q?d?r varlanaraq getdi. Holden y?h?r? s??ray?b yer ?z?n? q?fil b?l?mi? ax?am duman?na ba? vurdu. O, indi i?ind?ki m?bh?m sevincini ?v?z ed?n, he? bir b?lli ?ey? aid olmayan q?rib? riqq?tin a?u?unda idi. O, ba??n? ??l??n at?n?n yalman?na sar? ?y?nd? riqq?td?n n?f?si k?silirdi. “M?n he? vaxt bel? bir hiss ya?amam??am, – d???nd?. – Kluba gedim, ?z?m? ?l? almal?yam”. Bilyard partiyas? ba?lan?rd?; otaqda ?ox adam vard?. ???rid?ki gur i???a v? t?nl?y? sevin?n Holden dilin? q?fil d???n bu mahn?n? ucadan oxuya-oxuya i??ri girdi: “Baltimorda g?z?rk?n bir xan?mla rastla?d?m…” – Do?rudan? – klubun katibi el? oturdu?u yerd?n soru?du. – B?s o xan?m dem?di ki, ??km?l?riniz ya?d?r? Aman Tanr?, bu ki qand?r! – Bo? ?eydir! – Holden bilyard kiyini ?lin? al?b cavab verdi. – M?n d? qo?ula bil?r?m? ?ehdir. Tarlan?n i?ind?n ke?irdim. L?n?t ?eytana! ??km?l?rim, do?rudan, yaman g?nd?dir ha! Q?z?m?z olarsa, ?r? ver?rik, O?lumuz olarsa, matros ed?rik. G?y g?d?kc? geyib x?nc?rin taxar, V?qarla meydanda ?trafa baxar. – Sar?, mavi; n?vb?ti oyun ya??l?nd?r, – marker yekn?s?q s?siyl? elan etdi. – “V?qarla meydanda ?trafa baxar…” Marker, m?n ya??lam? “Nec? ki bir zaman atam baxard?…” Eh! Axmaq z?rb? idi. – Bilmir?m n?y? sevinirsiniz, – cavan, ?al??qan m?mur s?rt ah?ngl? dill?ndi. – H?kum?t Sandersi ?v?z ed?rk?n g?st?rdiyiniz f?aliyy?td?n o q?d?r d? raz? qalmay?b. – Bu n?dir el?? M?nzil-q?rargahdan t?hm?t g?lib? – Holden dal??n t?b?ss?ml? dill?ndi. – M?n el? bilir?m ki, birt?h?r d?z?r?m buna. S?hb?t daim yeni olan bir m?s?l?d?n – buradak? insanlar?n h?r birinin ?m?k f?aliyy?tind?n gedirdi, – v? Holden h?l? a?as?n?n b?t?n i?l?rind?n x?b?rdar olan e?ika?as?n?n onu qar??lad??? qaranl?q, bo? daxmas?na ged?n?d?k sakitl??di. Holden gec?nin xeyli hiss?sini yatmam??d?, amma yuxular? ?irin idi. II – ?ndi n? boydad?r o? – Ya Allah!.. Ki?inin sual?na bax bir! C?mi alt?h?ft?likdir. ?mr?m-g?n?m, bu gec? s?ninl? dama ??x?b ulduzlar? sayaca?am. ??nki bu, xo?b?xtlik g?tirir. Anadan is? c?m? g?n? olub, G?n?? ni?an?si alt?nda. M?n? dedil?r ki, h?r ikimizd?n uzun ?m?r s?r?c?k v? xo?b?xt olacaq. Bundan art?q n? arzulaya bil?rik, sevgilim? – Bundan yax?? n? var ki… G?l dama ??xaq, s?n ulduzlar?n? say. Amma el? d? ?ox saya bilm?y?c?ks?n, hava buludludur. – Q??da ya??? daha gec ya??r, amma h?rd?n bivaxt ya?d??? da olur. Ulduzlar?n ham?s? yox olmam??dan qalxaq. G?z?l n?yim varsa yan?mdad?r indi. – ?n g?z?lini unutmusan. – H?, el?dir!.. H?yat?m?z?n ?n qiym?tli b?z?yi!.. O da biziml? dama qalxacaq. O h?l? ulduzlar? g?rm?yib. ?mir? yast? dama aparan dar pill?k?nl? yuxar? ??xd?. G?m?? sa?aql? h?l?kd?ki, ba??nda x?rdaca papa?? olan k?rp? onun sa? qolunun ?st?nd? q?m?ldanmadan uzanm??d?, g?zl?rini bel? q?rpm?rd?. ?mir? ?n qiym?tli n?yi varsa ?ynin? geymi?di. Burnundak? x?rda brilyant bizim avropal?lar?n qoyma xal?n? ?v?z edir, burun p?r?l?rinin qurulu?unu vur?ulay?rdi; ?z?rind? z?mr?d v? yaqut asmalar? olan q?z?l b?z?yi aln?nda parlay?rd?; a??r, d?ym? q?z?l boyunba??s? bo?az?n? inc?-inc? qucmu?du; ayaqlar?na taxd??? cingild?y?n, g?m?? halqalar is? ??hray? topuqlar?na enmi?di. H?r bir m?min m?s?lman?n q?z? kimi o, ya??l sariy? b?r?nm??d?; ?iynind?n dirs?yin? ??hray? ip?k sapa d?z?lm?? g?m?? halqalardan inc? z?ncirl?r enirdi; k?vr?k b?llur qolbaqlar qolun inc?liyini vur?ulayaraq bil?kl?rind?n s?r???rd?; yerli b?z?k ??yalar?ndan olmayan g?z?l b?nd?mli a??r q?z?l qolbaqlar is? ona Holdenin h?diyy?siydi dey? ?mir?ni lap heyran edirdi. Onlar dam?n al?aq s?rahisi ?z?rind? oturdular – buradan ??h?rin b?t?n i??qlar? g?r?n?rd?. Qad?n i??qlar? yanan evl?r? i?ar? edib dedi: – Onlar da orada xo?b?xtdirl?r, amma inanm?ram ki, bizim q?d?r b?xtiyar olalar. He? mem-loqlar?n da bu q?d?r xo?b?xt ola bil?c?yin? inanm?ram. B?s s?n nec? d???n?rs?n? – M?n bilir?m ki, onlar bizim q?d?r xo?b?xt ola bilm?zl?r. – Haradan bilirs?n? – Onlar u?aqlar?n? day?y? verirl?r. – M?n he? vaxt bel? bir ?ey g?rm?mi??m, – ?mir? k?ks ?t?r?b dill?ndi, – g?rm?k d? ist?mir?m. – Qad?n ba??n? Holdenin ?iynin? endirdi. – Q?rx d?n? ulduz say?b yoruldum. Bir balam?za bax, sevgilim, o da ulduzlar? say?r. U?aq gird? g?zl?ri il? s?man?n z?lm?tin? diqq?t k?silmi?di. ?mir? onu Holdenin quca??na verdi; k?rp? lap sakit, s?ssiz uzanm??d?, a?lay?b-el?mirdi. – ?z aram?zda onu nec? ?a??raca??q? – qad?n soru?du. – Ona bax! Adam da bu g?z?lliy? baxmaqdan usanar y?ni? G?zl?ri lap s?ninkidir. Amma a?z?… – S?ninkidir, m?nim ?zizim. Bunu m?nd?n yax?? kim bil?r ki… – Nec? z?rif, inc? a?z? var. ?z? d? lap bir tik?dir. Amma buna baxmayaraq ?r?yimi b?rk tutub saxlay?r. Onu m?n? ver. G?r n? vaxtdan s?nin quca??ndad?r. – Yox, qoy bir az da uzans?n, h?l? a?lamay?b. – A?layanda ver?c?ks?n, h?? ?sl ki?is?n! ?g?r a?lasa, m?nim ???n daha qiym?tli olard?. Yax??, b?s onun ad?n? n? qoyaca??q, h?yat?m? Z?rif v?cud indi Holdenin ?r?yinin ba??nda uzanm??d?. Lap k?m?ksiz, yum?aq idi. K?rp?ni ?z?c?yind?n qorxub sin?dolusu n?f?s alm?rd?. Yerli xalq?n ?ks?riyy?ti t?r?find?n qoruyucu ruhun da??y?c?s? kimi q?bul edil?n q?f?sd?ki ya??l tutuqu?u q?m?ldand? v? yuxulu-yuxulu qanadlar?n? t?rp?tdi. – Bu da cavab, – Holden dedi. – Mian Mittu onun ad?n? dedi. O, tutuqu?u olacaq. B?y?y?nd? ?ox dan??acaq, oyan-buyana ?ox y?y?r?c?k. Mian Mittu sizin m?s?lman dilind? tutuqu?u dem?kdir, el? deyil? – M?ni niy? bel? ?z?nd?n uzaqla?d?r?rsan? – ?mir? bir q?d?r ?s?bi t?rzd? dill?ndi. – Qoy ingilis ad?na b?nz?y?n bir ad olsun, amma tamam ingilis ad? yox. ??nki o h?m d? m?nimdir ax?. – Yax??, onda ad?n? Tota ?a??r, ingilis ad?na ham?s?ndan ?ox ox?ay?r. – H?, Tota olar, amma yen? d? tutuqu?u ad?d?r. M?ni ba???la, a?am – bir d?qiq? qabaq olanlara g?r? ba???la, amma o, Mian Mittu ad?n?n b?t?n a??rl???n? da??maq ???n h?l? ?ox balacad?r. O, Tota olacaq – bizim Tota. – Qad?n k?rp?nin yana??na toxundu; o oyan?b n?qq?ldadi; Holden m?cbur oldu u?a?? anas?na ver?. Ana is? k?rp?sini q?rib? bir mahn?yla sakitl??dirdi: Are koko! Care koko! Balam?z m?hk?m yat?b, ?ir?l?nir gaval? Ba??adak? a?acda. – Baba, gaval?n ne??? – Girv?nk?si bir penni! Amma qoymay?n se??!.. Gaval?n?n qiym?tini t?krar-t?krar xat?rladan mahn?, dey?s?n, k?rp?ni sakitl??dirdi. Tota anas?na s???n?b yuxuya getdi. H?y?td? a? r?ngli iki dana ax?am yem?kl?rini s?yl? g?v??yirdi. Pirxan polis q?l?nc?n? dizinin ?st?n? qoyub Holdenin at?n?n qaba??nda ??m?lmi?di, yuxulu g?rk?ml? su nasosunun d?st?yini bas?rd?. ?mir?nin anas? a?a?? eyvanda c?hr? arxas?nda oturmu?du; taxta darvazan?n c?ft?l?ri ??kilmi?di. Yax?nl?qdan ?t?n toy d?st?sinin ?ald??? musiqi ??h?rin z?if u?ultusunu ?st?l?y?r?k damda da e?idilirdi; g?y ?z?nd?ki buludlar ay?n ?z?n? ?rt?rd?. – Dua edirdim, – uzuns?r?n s?kutdan sonra ?mir? dill?ndi, – ?vv?la, ona g?r? ki, ?l?si olsan, s?nin yerin? ?l? bilim; ikincisi d? ona g?r? ki, balam?z?n yerin? ?l? bilim. Pey??mb?r? v? Bibi M?ry?m? dua edirdim. Nec? bilirs?n, onlardan hans?sa duam? e?id?c?k? – S?nin a?z?ndan, he? olmasa, bir s?z e?itm?yi kim ist?m?z ki?.. – M?n s?nd?n a??q cavab ist?dim, s?n is? ?irin-?irin s?zl?r deyirs?n. M?nim dualar?m? e?id?c?kl?r? – Buna m?n n? cavab ver? bil?r?m ki? Tanr? ?ox m?rh?m?tlidir. – M?n buna ?min deyil?m. E?it: ya m?n, ya da u?a??m?z ?ls?, s?nin taleyin nec? olacaq? Yen? d? a? ?ndaml? mem-loqlar?n yan?na d?n?c?ks?n, ??nki qan ?z s?z?n? ucadan deyir. – H?mi?? yox. – Qad?nlarda h?mi?? el?dir; ki?il?r f?rqli olur. G?l?c?kd?, amma el? bu h?yat?nda s?n ?z xalq?n?n i?in? qay?dacaqsan. Amma buna d?z? bil?c?y?m, ??nki art?q ?lm?? olaca?am, ?l?nd?n sonra da s?ni bizim ???n yad olan, tan?mad???m c?nn?t? aparacaqlar. – Y?ni c?nn?t olaca??na ?mins?n? – Y?qin ki! S?nin x?trin? kim d?y?r ki? Amma biz – u?a??mla m?n – ba?qa yerd? olaca??q. He? s?nin yan?na da g?l? bilm?y?c?yik, he? s?n d? g?l? bilm?y?c?ks?n… Qabaqlar, h?l? u?a??m?z olmam??dan, m?n he? bu bar?d? fikirl??mirdim, amma indi beynimd?n ??xara bilmir?m. Bunu etiraf etm?k ?ox ??tindir. – N? olacaqsa, qoy olsun. Sabahk? g?n?m?zd?n x?b?rimiz yoxdur; amma bu g?n?m?zd?n v? sevgimizd?n x?b?rdar?q! Biz indi birlikd? xo?b?xtik. – O q?d?r xo?b?xtik ki, bu xo?b?xtliyi qorumaq yax?? olard?. S?nin Bibi M?ry?min g?r?k m?ni e?itsin; ax? o da qad?nd?r. Amma yox, b?lk? d?, pax?ll???m? ??k?r! Ki?inin qad?n qar??s?nda ?yilm?si ay?bd?r. Holden ?mir?nin bu q?sqancl?q tutmas?na ucadan g?ld?. – Ay?bd?r? Yax??, onda b?s niy? m?ni qar??nda ?yilm?y? qoyursan? – S?n ?yilirs?n?! ?z? d? m?nim qar??mda? Ey m?nim ?ah?m, b?t?n ?irin s?zl?rin? baxmayaraq, m?n bilir?m ki, s?nin qulluq?un v? qulunam, ayaqlar?n?n tozuyam. Amma m?n he? ?z?m d? ist?m?zdim ki, ba?qa c?r olsun. Bax. – Holden onu dayand?rma?a macal tapmam?? ?yildi v? ki?inin ayaqlar?na toxundu; sonra y?ng?l g?l??l? qalx?b Totan? sin?sin? daha b?rk s?xd? v? az qala q?z?bl? dedi: – D?z deyirl?r ki, c?sur mem-loqlar bizd?n ?? d?f? uzun ?m?r s?r?rl?r? D?z deyirl?r ki, onlar ancaq qocalanda ?r? gedirl?r? – Onlar da dig?r qad?nlar kimi vaxt? ?atanda gedirl?r ?r?. – M?n bunu bilir?m, lakin deyirl?r ki, onlar iyirmi be? ya?lar? olanda ?r? gedirl?r. Bu h?qiq?tdir? – H?. – Ya Allah! ?yirmi be? ya??nda! ?yirmi be? demir?m, on s?kkiz ya?l? qad?nla ?zxo?una evl?n?n kimdir, g?r?s?n? Ax? bu ya?da qad?n saatbasaat qocal?r. ?yirmi be?! M?n o ya?da art?q qoca qar? olaca?am v?… Bu mem-loqlar h?mi?? cavan olurlar! El? nifr?t edir?m onlara! – Onlar?n biz? n? aidiyy?ti var ax?? – Bilmir?m. Birc? onu bilir?m ki, indi yer ?z?nd? m?nd?n on ya? b?y?k bir qad?n ya?ay?r v? h?min qad?n on ild?n sonra, art?q m?n qocalanda, sa?lar?m a?aranda, Totan?n day?sin? ?evril?nd? g?lib s?nin m?h?bb?tini aparacaq… Bu ?dal?tsizlikdir, yax?? i? deyil. Onlar da bizim kimi ?lm?lidirl?r. – Amma s?nin qocal???na baxmayaraq, h?l? d? u?aqsan. Buna g?r? d? s?ni indi quca??ma al?b pill?k?nl? a?a?? d???rm?liy?m. – Tota! Tota bar?d? d???n, m?nim a?am! S?n ist?nil?n u?aqdan he? d? a??ll? deyils?n! Holden ?mir?ni qollar?na al?b g?l?n qad?n? a?a?? d???rd?; anas?n?n ehtiyat ???n ba??n?n ?st?n? qald?rd??? Tota is? g?zl?rini a??b g?l?ms?nd? – lap m?l?k kimi. O, sakit u?aq idi. Holden onun varl???ndan duyuq d???n? kimi o?lan q?z?l? r?ngli, ki?ik ilahiy? ?evrildi v? evl?rinin yegan? despotu oldu. H?min zamanlar Holden v? ?mir?nin m?tl?q b?xtiyarl?q aylar? idi – yad g?zl?rd?n iraq, Pirxan?n qorudu?u taxta darvazalar arxas?nda gizl?nmi? b?xtiyarl?q. S?h?rl?r Holden ?z i?ini onun kimi xo?b?xt ola bilm?y?nl?rin ?v?zin? ac? t??ss?f hissi ke?irm?kl? yerin? yetirirdi: onun balaca u?aqlara sevgisi yerli y???ncaqlarda i?tirak ed?n analar? da heyran qoyur, ?yl?ndirirdi. Ax?am d???nd? o, ?mir?nin yan?na d?n?rd? – Totan?n g?n ?rzind? el?dikl?ri bar?d? maraql? s?hb?tl?ri olan ?mir?nin; Tota qollar?n? nec? b?k?r, barmaqlar?n? nec? t?rp?dir, al?aq ?arpay?s?ndan ?zba??na yer? nec? enir v? l?ng?r vuraraq iki aya?? ?st? ilk ?? add?m?n? nec? at?r: – M?nim ?r?yim heyranl?qdan d?z bir d?qiq? d?y?nm?di. Sonra Tota ?z oyunlar?na heyvanlar? da c?lb el?di – danalar?, balaca boz d?l?ni v? x?susil? d? Mian Mittunu – quyru?undan b?rk dartd??? tutuqu?unu. Mian Mittu d?z ?mir? il? Holden ona yax?nla?ana kimi s?sini ba??na at?b ????r?rd?. – Ay yaramaz! Qani??n! Damdak? qarda??nla bel? davran?rsan! Tobah, tobah! Fuy, fuy. Amma m?n el? tilsiml?r bilir?m ki, s?n S?leyman v? ?flatun kimi m?drik olacaqsan. Bax, – ?mir? dedi. O, ?st? tikm?li kis?d?n bir ovuc badam ??xard?. – Bax! Yeddiy?d?k say?r?q! Allah?n ad?yla!.. Qad?n q?z?bl?nmi?, k?kilini qabartm?? Mian Mittunu q?f?sinin ?st?n? oturtdu v? u?aqla qu?un aras?nda ?yl??ib badam d?n?sini qab?qdan t?mizl?di – i?i he? d? onun ?z di?l?rind?n a? deyildi. – H?yat?m m?nim, g?lm?, bu, ?sl tilsimdir. Bax: l?p?nin yar?s?n? tutuqu?una, yar?s?n? Totaya verir?m. – Mian Mittu dimdiyi il? ?mir?nin dodaqlar?ndan ?z pay?n? ehtiyatla aldi; dig?r yar?s?n? is? qad?n k?rp?nin dodaqlar?ndan ?p?rk?n onun a?z?na qoydu, u?aq da anas?na heyran g?zl?riyl? baxaraq badam d?n?sini t?l?sm?d?n yedi. – M?n bunu d?z yeddi g?n ed?c?y?m v? he? ??bh? yoxdur ki, o?lumuz c?sur, b?la??tli v? m?drik olacaq. Ey, Tota, m?nim sa?lar?m a?aranda, s?n is? ki?il???nd? kim olacaqsan? Tota q???ng ayaqlar?n? alt?na y???b im?kl?m?y? ba?lad?. ?m?kl?y? bilirdi, amma h?yat?n?n ?n g?z?l ?a?lar?n? faydas?z s?hb?tl?r? s?rf etm?k ?r?yind?n deyildi. ?ndi ist?yirdi ki, Mian Mittunun quyru?unu yen? darts?n. Bir az b?y?y?nd? g?m?? k?m?r taxmaq ??r?fin? nail oldu, – boynundan as?lan ?st? dual? g?m?? l?vh? v? el? h?min k?m?r Totan?n geyiminin ?sas qismi idi, – aya?? b?dr?y?-b?dr?y? ba??aya t?hl?k?li s?yah?t? ??xd? v? Pirxan?n yan?na g?ldi, n?n?si ar??nmal??larla s?hb?t ed?n? kimi Holdenin at?na minm?si m?qabilind? ?st-ba??ndak? b?t?n qiym?tli ??yalar? qocaya t?klif el?di. Pirxan a?lad? v? bu c?sur mac?ra h?v?skar?n?n t?cr?b?siz ayaqlar?n? ba??na qoydu – s?daq?t ?lam?ti olaraq. Sonra da o?lan? anas?n?n yan?na apard?. Pirxan and-aman el?yirdi ki, bu u?aq h?l? ?z?n? t?k ??xanad?k insanlara ba???l?q ed?c?k. ?sti ax?amlar?n birind? o, damda atas?yla anas?n?n aras?nda oturmu?du v? ??h?r u?aqlar?n?n u?urdu?u ??rp?l?ngl?rin bitib-t?k?nm?z davas?na tama?a edirdi. Xahi? etdi ki, ona da ??rp?l?ng d?z?ltsinl?r, Pirxan da onu havaya buraxs?n, ??nki ?z?nd?n b?y?k ??yalarla oynamaqdan qorxurdu. Holden ona frant dey?nd? is? u?aq aya?a qalx?b yenic? d?rk etdiyi f?rdiyy?tini m?dafi? etm?k ???n bel? dedi: – M?n frant deyil?m, ki?iy?m. Bu etiraz az qalm??d? Holdeni g?lm?kd?n bo?a v? o bel? q?rara g?ldi ki, Totan?n g?l?c?yi bar?d? ciddi d???ns?n. Lakin bu bar?d? nigaran??l?q ke?ir?si olmad?. Bu ?irin h?yat o q?d?r g?z?l idi ki, uzun s?r? bilm?zdi. El? buna g?r? d? ?ll?rind?n al?nd? bu h?yat – Hindistanda ?ox ?eyi bel?c? q?fil, x?b?rdarl?qs?z al?rlar. Pirxan?n diliyl? des?k, ki?ik a?a getdikc? daha q?ss?li g?r?nm?y?, qabaqlar a?r? haqda he? bir t?s?vv?r? olmasa da, a?r?lar?ndan ?ikay?tl?nm?y? ba?lad?. Qorxudan a?l?n? itirmi? ?mir? onun yata?? yan?nda s?h?r?d?k g?zl?rini yummad?, x?st?liyinin ikinci g?n?n?n s?h?ri a??landa is? o?lanlar?n?n h?yat?na adi pay?z q?zd?rmas? son qoydu. Adama el? g?lirdi ki, onun ?lm?si qeyri-m?mk?n bir ?eydir v? ?vv?lc? n? ?mir?, n? d? Holden ?arpay?da uzanan?n yaln?z c?s?d oldu?una inana bilmirdil?r. Sonra ?mir? ba??n? divara ??rpma?a ba?lad? v? ?g?r Holden onun qar??s?n? zorla k?sm?s?ydi, b?lk? d?, ?z?n? ba?dak? quyuya atacaqd?. M?rh?m?t Holden? nazil oldu. G?norta ?z d?ft?rxanas?na g?l?nd? h?dsiz d?r?c?d? ?ox t?z? m?ktub g?ldiyini g?rd? – onlar?n ?z?rind? i?l?m?k ???n b?y?k diqq?t v? xeyli vaxt g?r?k idi. Lakin o vaxt Holden bunun Tanr? m?rh?m?ti oldu?unu sonad?k d?rk etmirdi. III G?ll? yaras? adama ilk ?vv?l m?hk?m ?imdik kimi g?lir. X?sar?t alm?? b?d?n ?z?n?n etiraz?n? ruha on-on be? saniy?d?n sonra g?nd?rir. Holden d? ?z d?rdini yava?-yava? d?rk etdi – nec? ki qabaqlar xo?b?xtliyini d?rk etmi?di v? yen? d? onun h?r bir t?zah?r?n? gizl?tm?y? m?hk?m ehtiyac duyurdu. ?vv?lc? o yaln?z bunu hiss edirdi ki, n?s? bir itki ?z verib v? ?mir? ikiqat olub ba??n? dizl?rin? s?yk?yib oturark?n Mian Mittu damdan “Tota! Tota! Tota!” – dey? ????r?b onu diksindir?nd? t?skinliy? m?htacd?r. Sonralar onu ?hat? ed?n al?md?, g?nd?lik h?yat?nda olan n? varsa, sanki ?z?rin? yeriyirdi ki, ruhunu incitsin. Ax?amlar orkestrin ?traf?na topla?an u?aqlar?n ham?s?n?n sa?-salamat olmas?, onun balas?n?nsa ?lm?si ona az qala t?hqir kimi g?lirdi. Bu u?aqlardan hans?sa t?sad?f?n ona toxunanda q?lbi daha ?ox a?r?y?r, mehriban atalar ?z balalar?n?n sonuncu igidlikl?rind?n onun yan?nda s?z a?anda q?lbinin d?rinlikl?rin? q?d?r sars?l?rd?. O ?z d?rdind?n dan??a bilmirdi. O, k?m?kd?n, t?s?llid?n m?hrum idi; h?r a??r g?n?n sonunda ?mir? onu ?vlad?n? itir?n v? bir az art?q qay?? g?st?rils?, onu xilas etm?yin m?mk?nl?y?n? inanan b?t?n insanlar?n m?hkum oldu?u c?h?nn?md?n ke?m?y? m?cbur edirdi. – B?lk? d?, – ?mir? deyirdi, – ona kifay?t q?d?r diqq?t yetirmirdim. G?r?s?n, el?dir? G?n?? ?ax?yark?n o, damda oynay?rd? – t?k-t?nha. M?n is? sa?lar?m? h?r?rd?m; b?lk?, el? balam?n q?zd?rmaya tutulmas?na g?n?? s?b?b olmu?du. Onu g?n??d?n qorusayd?m, ya?aya bil?rdi. H?yat?m, de d?. De ki, g?nah?m yoxdur! Ax? bilirs?n ki, onu h?yat?mdan ?ox ist?yirdim. De ki, g?nah?m yoxdur, yoxsa ?l?r?m… m?n d? ?l?r?m. – G?nah?n yoxdur, – Tanr? d?rgah?nda durubmu?am kimi deyir?m, – he? bir g?nah etm?mis?n. Bu, al?n yaz?s?, qism?tdirs?, onu xilas etm?k ???n n? yolumuz vard?? Olan oldu! Sevgilim, b?sdir daha. – ?zizim, o m?nim ???n h?r ?ey idi. ?g?r gec?l?r ?ll?rim m?n? onun yoxlu?unu deyirs?, bu fikirl?ri beynimd?n nec? ??xara bil?r?m? Vay-vay! Tota, qay?t yan?ma, qay?t – yen? ?vv?lki kimi birlikd? ya?ayaq! – Sakit, sakit! ?z?n? yaz???n g?lsin; sevirs?ns?, m?n? yaz???n g?lsin, sakitl??! – G?r?r?m ki, s?nin ???n f?rqi yoxdur; b?s nec? olmal?yd? ki? A? adamlar?n ?r?kl?ri da?, ruhlar? d?mir olur. Ka? m?n ?z xalq?mdan olan birisin? ?r? ged?ydim – lap qoy d?y?ydi m?ni – v? he? vaxt yad ??r?yi yem?y?ydim! – M?g?r m?n s?n? – o?lumun anas?na yadam? – B?s nec?, sahib?.. Uf, ba???la m?ni, ba???la! A?l?m ba??mdan ??x?b. S?n q?lbimin h?yat?, g?zl?rimin i????, gedib-g?l?n n?f?sims?n, m?ns? s?ni, bir anl?q da olsa, ?z?md?n ay?rd?m. ?g?r s?n gets?n, kimd?n k?m?k ist?y?c?y?m? Ac?qlanma! Vallah, dan??an m?n – s?nin sadiq qulun deyildi, d?rdim idi m?ni dan??d?ran. – Bilir?m, m?n bilir?m. ?ndi ?? n?f?r deyilik – ikimiz qalm???q. Ona g?r? daha s?x birl??m?liyik. Ad?tl?ri ?zr?, yen? damda oturmu?dular. Erk?n bahar?n isti gec?si idi; ?f?qd?ki ?im??k uzaqdan g?l?n g?y gurultusunun s?dalar? alt?nda ??l??n r?qsini edirdi. ?mir? Holdenin qoynunda yuva qurmu?du. – Cadar-cadar olmu? torpaq ya??? ???n in?k kimi b?y?r?r, m?n is? qorxuram. Ulduzlar? birlikd? sayanda m?n bel? deyildim. Amma m?ni el? ?vv?lki kimi sevirs?n, el?dir? Baxmayaraq ki bizi birl??dir?n m?xluq art?q ?limizd?n al?n?b? Cavab ver. – M?n s?ni ?vv?lkind?n d? ?ox sevir?m, ??nki aram?zda yeni rabit? yaran?b – bir yerd? ya?ad???m?z k?d?rin tell?ri. S?n d? bunu bilirs?n. – H?, m?n bilirdim bunu, – ?mir? astaca p???ldad?. – Amma s?nin ?z dilind?n e?itm?k ikiqat xo?dur, h?yat?m. S?n ki?ilik timsal?san. M?n daha u?aq olmayaca?am, qad?n?n olaca?am s?nin. Qulaq as. Sitar?m? m?n? ver, mahn? oxuyum. Qad?n y?ng?l, g?m??l? s?sl?nmi? sitar? ald? v? igid q?hr?man raca Rasalu haqda balladan? oxuma?a ba?lad?. Barmaqlar siml?rd? dondu, mahn? k?sildi v? b?m s?sd?n b?sit u?aq n??m?sin? ke?di: “Balam?z m?hk?m yat?b, ?ir?l?nir gaval? Ba??adak? a?acda. – Baba, gaval?n ne??? – Girv?nk?si bir penni! Amma qoymay?n se??!..” Dal?nca g?z ya?lar?, al?n yaz?s?na, qism?t? etiraz, ?ikay?t g?ldi v? ?mir?ni bu minvalla yuxu apard?. Yuxuda o, y?ng?lc? inild?yir, b?yr?nd?ki kimis? qoruyurmu? kimi sa? ?lini uzad?rd?. O gec?d?n sonra h?yat Holden ???n bir q?d?r y?ng?ll??di. Ya?ad??? itkinin daimi a?r?s? onu m?cbur edirdi ki, i?? can ats?n – yaln?z i?d? g?n?n doqquz-on saat?n? beyni tam i??al olunurdu. ?mir? evd? t?k oturub q?ss? yeyirdi, amma Holdenin bir q?d?r sakitl??diyini g?r?nd? b?t?n qad?nlar kimi ?z?n? azac?q xo?b?xt hiss etdi! Onlar b?xtiyarl?q adlanan nem?td?n bir d? dadd?lar, amma bu d?f? son d?r?c? ehtiyatla. – Tota ona g?r? ?ld? ki, h?ddind?n ?ox sevirdik onu. Tanr?n?n biz? pax?ll??? tuturdu, – ?mir? bel? deyirdi. – M?n p?nc?r?mizin qaba??ndan yek? qara kuz? asm??am ki, b?dn?z?r? g?lm?y?k. ?ndi biz m?mnunlu?umuzu g?st?rm?m?liyik, ulduzlar?n alt?nda sakit, s?ssiz dolanmal?y?q ki, Allah bizi tapa bilm?sin. O g?nd?n b?ri onlar sevincl?rini g?st?rmir, xo?lar?na g?l?n, m?mnun qald?qlan bir ?ey olanda “babatd?r” deyir v? ?mid edirdil?r ki, g?yl?r onlar? e?idir. G?yl?r is? b?t?n g?cl?rini ba?qa m?s?l?l?r? y?n?ltmi?di. Onlar otuz milyon insana d?rdillik bolluq b?x? etmi?dil?r, adamlar qar?ndolusu yem?k g?r?r, bol m?hsul toplay?rd?lar; ?halinin say? ild?n-il? arta-arta gedirdi; ?yal?tl?rd?n x?b?r g?lirdi ki, h?r kvadratmil m?hsuldar torpa?a doqquz y?zd?n iki min?d?k ?kin?i d???r; A?a?? Tutinqd?n olan, b?t?n Hindistan? ba??nda silindr, ?ynind? frak dola?an parlament ?zv? h?r yerd? Britaniya idar??iliyinin xeyirxah niyy?tind?n d?m vurur, b?t?n ??x?? yollar?n? d?zg?n se?ki sisteminin q?bulunda, nem?tl?rin b?l??d?r?lm?sind? g?r?rd?. Onun ?zabke? se?icil?ri is? mill?t v?kili g?z?l dxak a?ac? qar??s?nda ayaq saxlayaraq b?la??tli s?zl?rl? a?ac?n vaxt?ndan qabaq a?m?? qan kimi q?rm?z? ?i??kl?rinin g?l?c?k rifah?n ?lam?ti oldu?unu s?yl?y?nd? h?mi??kind?n daha ?ox g?l?ms?nm??d?l?r. Bir d?f? Holden yerli klubda Kot-Kumharsend?n olan komissar?n ba??soyuq s?hb?tini e?itdi v? az qald? damarlar?nda qan? dona. – O daha he? k?si bezdirm?y?c?k. H?r ?ey? bel? t??cc?b el?y?n adam? he? vaxt g?rm?mi??m. Yupiter? and olsun, fikirl??irdim ki, n?may?nd?l?r palatas?na bu m?nasib?tl? m?tl?q sor?u ?nvanlayacaq. G?mid? onunla yana?? nahar ed?n s?rni?in v?baya yoluxub on s?kkiz saatdan sonra ?lm??d?. G?lm?li he? n? yoxdur, qarda?lar. A?a?? Tutinqd?n olan deputat buna g?r? d?h??t q?z?bl?nmi?di, amma qorxusu q?z?bini d? ?st?l?yirdi. M?n el? fikirl??ir?m ki, o, Hindistan? ?z? kimi savadl? personadan azad ed?c?k. – Onu qovmaq ???n n? des?n ver?rdim. Bu onun kimil?rin? birba?a ?z i?iyl? m???ul olma?? ?yr?d?rdi. B?s v?ba nec? olsun? Sanki bunun ???n h?l? tezdir, – g?lir g?tirm?y?n duz m?d?nl?rinin n?zar?t?isi dill?ndi. – Bilmir?m… – komissar qay??l?-qay??l? dedi. – Bizd? ??yirtk? peyda olub. B?t?n ?imal sporadik v?badan ?ziyy?t ??kir – biz onu utand???m?zdan sporadik adland?r?r?q. Be? ?yal?td? yaz m?hsuldarl??? a?a??d?r v? g?r?n?r, kims? d?qiq bilmir ki, ya??? niy? ya?m?r. Marta az qal?b. M?n he? k?si qorxutmaq ist?mir?m, amma m?n? el? g?lir ki, bu il t?bi?t q?rm?z? q?l?mini ?lin? al?b biziml? haqq-hesab ??k?c?k. – ?z? d? d?z m?nim m?zuniyy?t g?t?rm?k ist?diyim zamanda, – kimins? uzaqdan s?si g?ldi. – Bu il m?zuniyy?tl?r ?ox olmayacaq, amma v?zif?si artanlar olacaq. G?lmi??m h?kum?ti inand?r?m ki, vacib sayd???m kanal m?s?l?sini q?tl?qla ?laq?dar t?dbirl?r siyah?s?na sals?nlar. El? bir b?d k?l?k yoxdur ki, xeyir g?tirm?sin. N?hay?t ki, bu kanal?n ba?a ?atd?r?lmas?na nail olaca?am. – Dem?li, k?hn? proqram q?vv?d? qal?r, – Holden dill?ndi. – Acl?q, q?zd?rma v? v?ba. – Yox, el? deyil. Yaln?z b?zi ?yal?tl?rd? m?hsul q?tl??? v? adi m?vs?mi x?st?likl?rin ?ox yay?lmas?. ?g?r g?l?n il? sa? ??xsan?z, b?t?n bunlar? raportlarda tapars?n?z. Siz xo?b?xtsiniz, ?zizim: b?ladan uzaqla?d?rmal? oldu?unuz arvad?n?z da yoxdur. Da?l?q ?razil?r bu il, y?qin ki, qad?nlarla dolacaq. – M?n? el? g?lir ki, siz bazarlarda dola?an s?hb?tl?rin ?h?miyy?tini ?i?irtm?y? meyillisiniz, – katiblikd?n olan g?nc m?mur dill?ndi. – M?n fikir verdim ki… – Raz?yam: fikir verdiniz, – komissar dill?ndi, – amma o?lum, h?yat?n?z boyu h?l? o q?d?r ?ey? fikir verm?li olacaqs?n?z ki. H?l?liks? sizinl? bir m?s?l?ni m?zakir? etm?k ist?yir?m. – Sonra o, cavan o?lan? bir k?nara ??kdi ki, ?r?yin? bu q?d?r yax?n olan kanal?n tikintisiyl? ?laq?dar m?s?l?l?ri onunla g?t?r-qoy etsin. Holden daxmas?na getdi v? art?q d?rk etm?y? ba?lad? ki, yer ?z?nd? t?k deyil v? o, ba?qas?n?n h?yat? ???n d? yaman qorxur. Bu qorxu is? insana b?lli olan qorxular?n ?n t?s?llivericisiydi. Komissar?n dediyi kimi, iki aydan sonra t?bi?t q?rm?z? q?l?mini g?t?r?b insanlarla haqq-hesab ??km?y? ba?lad?. Yaz m?vs?m?n?n m?hsul y???m?ndan d?rhal sonra ??r?k bar?d? qara-q??q?r?q d??d? v? birc? n?f?rin bel? ac?ndan ?lm?y?c?yi haqda q?rar vermi? h?kum?t tax?l yollad?. Sonra d?rd bir t?r?fd?n v?ba ke?di h?cuma. X?st?lik m?q?dd?s mehrab?n ?traf?na y????m?? yar?m milyon z?vvar?n aras?nda partlad?. ?oxlar? ?z tanr?lar?n?n ayaqlar? alt?nda ?ld?; dig?rl?ri ba?lar?n? g?t?r?b oradan qa?araq azar? b?t?n ?lk?y? yayd?lar. V?ba qala divarlar?yla ?z?k qa?? kimi d?vr?y? al?nm?? ??h?ri d? ba??na g?t?rd? v? g?nd? iki y?z n?f?ri ?ld?rm?y? ba?lad?. Xalq qatarlarda ?ziyy?t ??kir, qap?lar?ndan salla??r, b?z???r?k vaqonlar?n damlar?nda yerl??irdi, v?ba is? onlar? qarabaqara izl?yirdi dey? h?r stansiyada ?l?l?ri, can ver?nl?ri ??l? ??xar?rd?lar. Can ??ki??nl?r can?n? yollarda tap??r?rd?, ingilisl?rin atlar? is? g?y otun ?st?nd?ki meyitl?ri g?r?nd? ?rk?b qa??rd?. Ya??? ya?maq bilmirdi; torpaq da d?mir? d?nm??d? ki, kims? onun qoynunda ?l?md?n gizl?n? bilm?sin. ?ngilisl?r arvad-u?aqlar?n? da?lara yollay?b i?l?rin? davam edirdil?r, ?mr veril?nd? g?l?r?k d?y?? x?ttind? yaranm?? bo?luqlar? doldururdular. Yer ?z?n?n onun ???n ?n qiym?tli varl???n? itirm?kd?n qorxan Holden b?t?n imkanlar?ndan istifad? etdi ki, ?mir?ni anas?yla bir yerd? Himalaya getm?y? raz? sals?n. – Niy? gedim ax?? – qad?n bir ax?am dedi. – Burada x?st?lik var, camaat q?r?l?r; mem-loqlar?n da ham?s? art?q ??x?b gedib. – Ham?s?? – H?, ham?s?. Bilmir?m, b?lk? d?, ?rinin ?s?bl?riyl? oynamaq ???n ?z?n? ?l?m t?hl?k?sin? m?ruz qoyan hans?sa ?rk?y?n qar? burada qal?b h?l?. – Yox; burada qalanlar m?nim bac?lar?md?r, s?n d? onlar bar?d? pis dan??mamal?san, ??nki m?n d? el? ?rk?y?nl?rd?n olaca?am. ?adam ki, diriba? mem-loqlar?n ham?s? ??x?b gedib. – M?n kiminl? dan???ram – qad?nla, yoxsa u?aqla? Da?lara yola d??, m?n d? el? ed?c?y?m ki, s?nin bu s?f?rin ?ahan? olsun. Bir d???n, ?zizim, iki?k?zl?, q?rm?z?, par-par yanan, di?l?sind? mis tovuzqu?ular, q?rm?z? mahuddan p?rd?l?ri olan arabada ged?c?ks?n. ?ki d?n? buyruq?u da yollayaca?am, s?ni qorusun… – Dan??ma! Bax s?n ?sl u?aq kimi dan???rsan. Bu oyun-oyuncaq m?nim n?yim? g?r?kdir? U?aq oynayard? onlarla – ?k?zl?ri s??allayar, qotazlarla m?z?l?n?rdi. B?lk?, onun x?trin?, – dey?s?n, m?nd?n d? ax?rda ingilis xan?m? d?z?ltdin, – ged?rdim. ?ndi is? ist?mir?m. Qoy mem-loqlar qa?s?n buradan. – Sevgilim, onlar? ?rl?ri g?nd?rir. – ?ox g?z?l. S?n n? vaxtdan ?rim olmusan, m?n? ?mr verm?k haqq? qazanm?san? S?nin ???n o?lan do?andan. S?n yaln?z ruhumun ist?yis?n m?nim??n. Ba??na ?n ki?ik, lap x?rda d?rna??m boyda b?la g?ls?, lap c?nn?td? olsam bel?, bundan x?b?r tutaca??m? bil?-bil? nec? ged? bil?r?m buradan? Burada is? s?n el? bu bahar ?l? bil?rs?n v? ?l?rk?n bir a?d?rili qad?n ?a??racaqlar s?n? qulluq etm?y?. O qad?n da m?nim ?limd?n s?nin sonuncu m?h?bb?t anlar?n? alacaq. – Lakin m?h?bb?t bir anda do?ulmur, ?z? d? harada-harada – ?l?m yata??nda! – S?n ax? m?h?bb?t bar?d? n? bilirs?n, ay q?lbida?? He? olmasa, sonuncu minn?tdarl???n? o qad?n q?bul ed?c?k v? Allaha, pey??mb?r?, s?nin pey??mb?rinin anas? Bibi M?ry?m? and i?ir?m ki, buna tab g?tir? bilm?r?m. Ey m?nim a?am v? m?h?bb?tim, bu m?nas?z s?f?r s?hb?ti qoy aram?zda bir daha olmas?n. S?n haradasansa, m?n d? orada olaca?am. B?sdir. Qad?n bir qoluyla onun boynunu qucaqlad?, dig?riyl? is? a?z?n? qapad?. Taleyin Damokl q?l?nc?n?n alt?ndan o?urlanan anlar q?d?r m?tl?q xo?b?xtlik d?qiq?l?ri insan h?yat?nda nadir hallarda olur. Onlar oturub bir-birini c?rb?c?r mehriban adlarla ?a??raraq el? g?l?rd?l?r ki, Tanr?n?n q?z?bin? g?l? bil?rdil?r. ??h?r ?z d?rdini divarlar? arxas?nda gizl?mi?di. Yanan k?k?rd?n ??l?si k???l?ri a?u?una alm??d?; hind m?b?dl?rind?ki bal?qqula??lar ona g?r? bel? ucadan nal? ??kirdi ki, Tanr? h?min g?nl?r insanlara qar?? ?ox bigan? idi. B?y?k m?s?lman m?scidind? namaz vaxt? idi, minar?l?rd?n is? aras?k?silm?d?n azan verilirdi. Onlar ?l?s? d??m?? evl?rd?n ?ikay?tli a?lamaq s?sl?ri e?idirdil?r; bir d?f? is? ?vlad?n? itir?n v? indi d? onun qay?tmas? ???n yalvaran anan?n nal?l?ri yeti?di qulaqlar?na. S?bh ?a??n?n boz duman?nda g?rd?l?r ki, ??h?r darvazalar?ndan meyitl?r ??xar?l?r; h?r tabutun yan?nda c?mi bir ne?? n?f?r m??ayi?t?i vard?. Bu yerd? onlar ?p??d?l?r v? v?cudlar?ndan bir ???tm? ke?di. T?bi?t haqq-hesab?n? b?y?k q?rm?z? q?l?ml? ??kirdi. ?lk? ?ox x?st? idi v? he? olmasa, ki?ik bir fasil?y? ehtiyac vard? ki, qiym?td?n d??m?? h?yat?n yeni dal?as? onu suvars?n. Yetkinl??m?mi? atalar?n, b?y?m?mi? analar?n ?vladlar? he? bir m?qavim?t g?st?rmirdil?r. Onlar sars?lm??d?lar v? m?tic?sin? g?zl?yirdil?r ki, q?l?nc yenid?n q?n?na girsin – ?g?r qism?t olsa, noyabrda ba? ver?c?kdi bu. ?ngilisl?r aras?nda da itkil?r oldu, amma bu itkil?rin yerini tez doldurdular. Acl?q ??k?nl?r? yard?mlar, v?bal? x?st?l?rin qald??? baraklara n?zar?t, d?rmanlar?n paylan?lmas? v? h?yata ke?irilm?si m?mk?n olan sanitar t?dbirl?r ?z qaydas?nda davam edirdi. Holden? tap??r?lm??d? ki, birinci ??xsin m?avini yata?a d???n kimi onu ?v?zl?m?y? ba?las?n. H?r g?n d?z on iki saat ?rzind? ?mir?ni g?r? bilmirdi, o is? ??c? saata ?l? bil?rdi. Fikirl??irdi ki, onu ?? ay g?rm?s?, yaman ??tin olar, amma qad?n? g?zl?rinin qaba??nda ?ls?ydi, daha d?z?lm?z olard?. Tam ?min idi ki, onun ?l?m? lab?dd?r. O q?d?r ?min idi ki, g?zl?rini qar??s?ndak? teleqramdan ay?rark?n qap?n?n a?z?nda durmu? Pirxan? g?r?nd? ucadan g?ld?: – H??.. – soru?du. – Gec?l?r ????rt? e?idil?nd? v? n?f?s bo?azda donanda kim sa?alda bil?r azar?n?? Tez ol, ey Tanr?n?n sevimlisi! Bu, qara v?bad?r. Holden ?aparaq ?z?n? evl?rin? yetirdi. G?y ?z? a??r buludlar?n ?lind? ?sir idi, ??nki n? vaxtdan b?ri g?zl?nil?n ya??? yax?nla??rd? v? isti art?q adam? bo?urdu. ?mir?nin anas? onu h?y?td? ?ikay?tli h??q?r?qlarla qar??lad?. – O ?l?r. Can?n? tap??rma?a haz?rla??r. Dem?k olar ki, ?l?b art?q. M?n ba??ma haran?n da??n? t?k?c?y?m, sahib? ?mir? Totan? do?du?u otaqda uzanm??d?. Holden i??ri gir?nd? he? bir h?yat ni?an?si g?st?rm?di, ??nki insan ruhu son d?r?c? t?nha olur, b?d?ni t?rk etm?y? haz?rla?anda is? bu d?nya il? o d?nyan?n s?rh?dind?ki dumanl? diyarda gizl?nir v? ora diril?rd?n he? kim q?d?m basa bilm?z. Qara v?ba ?z i?ini sakitc?, izahats?z g?r?r. ?mir? bu d?nyadan el? it?l?nirdi, sanki ?l?m m?l?yi ?z? ona sahib ??xm??d?. K?sik-k?sik n?f?si ya i?ind?ki qorxuya, ya da a?r?ya d?lal?t edirdi, amma n? g?zl?ri, n? a?z? Holdenin ?p??l?rin? cavab verirdi. N? bir ?ey etm?k, n? d? bir s?z dem?k m?mk?n idi. Holden? yaln?z g?zl?m?k v? ?zab ??km?k qal?rd?. Ya????n ilk damlalar? dam? d?y?cl?m?y? ba?lad? v? susuzlu?un haldan sald??? ??h?rd?n sevinc?k nidalar ucald?. Ruh qay?td? v? dodaqlar? t?rp?nm?y? ba?lad?. Holden ?yilib onu dinl?m?y? ba?lad?. – ?z?n? m?nd?n qalan he? n? saxlama, – ?mir? dedi. – Ba??m?n t?k?nd?n d? g?t?rm?. Arvad?n m?cbur ed?c?k ki, yand?rasan t?k?m?. Onda m?n bu alovu duyaca?am. A?a??! Bir az da a?a?? ?yil! Birc? bunu unutma ki, m?n s?nin olmu?am v? s?nin??n o?lan do?mu?am. H?tta sabah a?d?rili bir qad?nla evl?ns?n d?, ilk ?vlad?n? quca??na almaq l?zz?tini h?mi??lik itirmis?n art?q. S?nin ad?n? ham?n?n qar??s?nda a?kar da??ya bil?c?k o?lun do?ulanda m?ni yada sal. Qoy onun b?t?n b?lalar? m?nim ba??ma ya?s?n. M?n ?ahid?m ki… – onun dodaqlar? s?zl?ri d?z qula??n?n dibind? deyirdi. – ?ahid?m ki… s?nd?n ba?qa ilahi yoxdur, sevgilim! Sonra o ?ld?. Holden sakit oturmu?du; d???nm?k bacar???n? tam itirmi?di. ?mir?nin anas? p?rd?l?ri qald?r?b ota?a gir?nd? ?z?n? g?ldi. – Sahib, o ?ld?? – ?ld?. – Onda a?lay?m onun ???n. Sonra bu evin ??yalar?n?n siyah?s?n? tutaca?am. Ax? ev m?nim olacaq. Y?qin, sahib evi m?nd?n almaz, el? deyil? ?ox balaca evdir, lap balaca. M?n d? qoca arvadam. Yum?aq yerd? yatmaq ist?yir?m. – S?n Allah?n, sus bir az. Get, el? yerd? a?la ki, s?sin qulaqlar?ma d?ym?sin. – Sahib, onu d?rd saatdan sonra basd?racaqlar. – Ad?tl?ri bilir?m. Onu aparmam??dan ged?c?y?m. Bu i?l?r s?nin ?hd?n? d???r. Diqq?t yetir ki, ?arpay?… onun uzand??? ?arpay?… – H?! ?la ?arpay?d?r. ?oxdan ist?yirdim. – Bu ?arpay? el? yerind?c?, ?l vurulmam?? qalacaq – m?n? qalacaq. Evd?ki qalan ?eyl?r is? s?nindir. Araba tut, h?r ?eyi g?t?r, buradan get. Dan yeri s?k?l?n?d?k bu evd? ?l vurma?? qada?an etdiyim ?eyd?n ba?qa he? n? qalmamal?d?r. – M?n qoca qar?yam. ?st?rdim ki, he? olmasa, yas m?dd?tind? burada qal?m. Ya???lar da t?z? ba?lay?b. Hara ged?c?y?m? – Bunun m?n? d?xli var? S?n? ?mr edir?m ki, buradan ged?s?n. Evin ??yalar? min rupi edir, ax?am is? k?m?k?im s?n? daha y?z rupi g?tir?c?k. – Bu ?ox azd?r. El? araba kiray?l?m?k bir al?m pul aparacaq. – Buradan t?cili getm?s?n, he? bunu da almayacaqsan. Ay arvad, r?dd ol v? imkan ver m?rhumla qal?m. Ana ayaqlar?n? s?r?y?-s?r?y? pill?l?ri endi v? fikri-zikri b?t?n ??yalar? toplamaqda qald???ndan q?z?n? a?lama?? da unutdu. Holden ?mir?nin yata?? yan?nda qald?, ya??? is? dam?n t?n?k?sini d?y?cl?yirdi. Bu s?sin ucbat?ndan o, fikirl?rini bir sapa d?z? bilmirdi, baxmayaraq ki onlarda bir sahman yaratma?a yaman ?al???rd?. Sonra ya? ?ar?aba b?r?nm?? d?rd kabus sivi?ib ota?a girdi v? ?rt?kl?rin alt?ndan ona d?rd c?t g?z zill?ndi. Onlar m?rhum?ni yuma?a g?lmi?dil?r. Holden otaqdan ??x?b at?na sar? y?n?ldi. O bu ?l?, bo?ucu s?kuta topu?una ??xan tozun i?iyl? g?lmi?di. ?ndi is? tozlu h?y?tin yerin? ?z?rin? ya??? ya?an, qurba?alarla dolu g?lm??? g?r?rd?; sapsar? sel darvazan?n alt?ndan ax?rd?, d?li k?l?k is? a??r damc?lar? gil divarlara taran kimi ??rp?rd?. Pirxan darvazan?n a?z?ndak? ki?ik daxmas?nda tir-tir ?sir, at is? suyun i?ind? narahat ??kild? aya??n?n birini g?t?r?r, o birisini qoyurdu. – M?n? sahibin ?mrini yetirdil?r, – Pirxan dill?ndi. – Yax?? oldu. ?ndi bu ev bo?alacaq. M?n d? gedir?m, ??nki meymun sif?tim ham?ya ke?mi?i xat?rladacaq. O ki qald? ?arpay?ya, sabah s?h?r onu eviniz? g?tir?c?y?m; amma sahib, unutma ki, bu s?nin ???n t?z? yaran?n i?ind? burulan b??aq olacaq. M?n ziyar?t? yollan?ram, sizd?n pul almayaca?am. C?nab?n?z?n himay?si alt?nda yaman k?k?lmi??m. At?n?n ?z?ngisini sonuncu d?f? tuturam… O, iki ?liyl? Holdenin ayaqlar?na toxundu v? at c?r?ldayan bambuk g?vd?l?rinin s?maya ??rp?ld???, qurba?alar?nsa ??n-??n quruldad??? yola s??rad?. Ya??? Holdenin sif?tin? el? ??rp?l?rd? ki, he? n? g?r? bilmirdi. ?ll?riyl? ?z?n? tutub donquldand?: – Ay heyvand?r ha! ?sl heyvan! K?d?rli x?b?r art?q onun bunqalosuna da yeti?mi?di. O bunu e?ika?as? ?hm?dxan?n ?z?nd?n oxudu – ?am yem?yini g?tir?nd?; ki?i ilk v? sonuncu d?f? ?lini a?as?n?n ?iynin? qoyaraq dedi: – Ye, sahib, ye. ?t k?d?rin ?n yax?? d?rman?d?r. M?n d? ya?am??am bunu. Bir d? ki k?lg?l?r g?lir-gedir, sahib; k?lg?l?r g?lir-gedir. Bax bu da paxla sousuyla yumurtad?r, ye. Holden n? yey? bilirdi, n? d? yata bilirdi. G?yl?r gec?y? ya??? g?nd?rmi?di – yer ?z?n? s?kkiz d?ym qal?nl???nda suyla ?rt?n, h?r t?r?fi t?rt?miz yuyan ya???. Sell?r divarlar? y?xd?, yollar? apard? v? m?s?lman q?biristan?ndak? dayaz m?zarlar? a?d?. Ya??? ert?si g?n?n ax?am?nad?k ya?d? v? Holden q?ss? i?ind? evind? oturmu?du. ???nc? g?n?n s?h?ri bir teleqram ald?. Teleqramda deyilirdi: “Rikkets, Mindoni. ?l?r. Holden ?v?z edir. T?cili”. Onda yola d??m?mi?d?n sahibi v? a?as? oldu?u evin? bir d? n?z?r salmaq ist?di. Hava bir az a??lm??d?; ya? torpaqdan buxar qalx?rd?. G?rd? ki, leysan darvazan?n gil dir?kl?rini u?urub, bir zamanlar onun h?yat? say?lan n?sn?ni qorumu? a??r a?ac doqqaz is? t?k r?z?d?n t?nb?l-t?nb?l sallan?r. H?y?tin otu ?? d?ym qalxm??d?; Pirxan?n daxmas? bo? idi v? ya? saman tirl?rin aras?ndan sallan?rd?. Boz d?l? eyvan? i??al etmi?di, el? bil bu ev ?? g?n yox, otuz il idi yiy?siz qalm??d?. ?mir?nin anas? k?hn? h?sirl?rd?n savay? h?r ?eyi aparm??d?. D???m?d? qa???an x?rda ?qr?bl?rin t?k-t?k? evd?ki yegan? s?s idi. ?mir?nin ota?? v? Totan?n ya?ad??? otaq n?m iyi verirdi, dama aparan ensiz pill?k?n is? pal??q i?ind?ydi. Holden b?t?n bunlara n?z?r sal?b evd?n ??xd?; k???d? evin sahibi Durqa Dass il? rastla?d?. ?i?man, n?zak?tli, a? par?aya b?r?nm?? ki?i ressorlu kabrioletd? idi. – E?itdim ki, sizin art?q bu ev? ehtiyac?n?z yoxdur, sahib? – N? etm?k ist?yirsiniz? – B?lk?, yen? kiray?y? verdim. – Onda burada olmad???m m?dd?td? qoy ev m?nim ixtiyar?mda qals?n. Durqa Dass bir m?dd?t susdu. – H?r ?eyi ?r?yiniz? bel? salmay?n, sahib, – dedi. – Cavan olanda m?n d?… ?ndi is? b?l?diyy? ?zv?y?m. Qu?lar u?ub ged?nd?n sonra yuvalar?n? saxlama??n n? m?nas?… ?mr ed?c?y?m s?ks?nl?r onu – taxtas? yax?? pula ged?r. Ev s?k?l?c?k v? b?l?diyy? buradan ?oxdan arzulad??? kimi ??h?r? yolu el? ??k?c?k ki, kims? bu evin yerini bel? tapa bilm?y?c?k. TANRILARIN PULU ?ubara Dhuini Bhaqatada[2 - ?ubara Dhuini Bhaqata – Hindistan?n ?imal?nda monast?r] ?am yem?yi bitdi v? qoca kahinl?r indi ya t?nb?ki ??kir, ya da t?sbeh ?evirirdil?r. A?z? geni? a??lm??, bir ?lind? ki?ik g?l?mbahar d?st?si, dig?rind? is? bir ba?lama qurudulmu? t?t?n olan balaca, yar?m??lpaq o?lan ??xd?. O, dizi ?st? durub Qobind? ba? ?ym?k ist?di, amma ?ox k?k oldu?undan ir?li, q?rx?lm?? k?ll?si ?st? d???r?k ?apalaya-?apalaya, n?f?si k?sil?-k?sil? bir k?nara d???rland?, ?z? d? ?lind?ki ?i??k d?st?si bir, t?t?n ba?lamas? is? dig?r t?r?f? d??d?. Qobind g?l?r?k o?lan? ayaq ?st? qald?rd? v? t?t?n? q?bul edib g?l ??l?ngin? xeyir-dua verdi. – M?nim atamdand?r, – u?aq dedi. – O, q?zd?rmaya tutulub, bura g?l? bilmir. Onun ???n dua ed?rs?n? – ?lb?tt?, balaca; lakin yer ?z?n? duman al?b, havada is? gec?nin soyu?u var – pay?zda ??lpaq g?zm?k he? yax?? deyil. – M?nim paltar?m yoxdur, – u?aq dedi, – bu g?n s?h?r bazara ara verm?d?n t?z?k da??y?rd?m. ?ox isti idi dey? yaman yoruldum. Y?ng?lc? titr?di, ??nki soyuq idi. Qobind yek?, k?hn?, r?ngb?r?ng ?rt?y?n?n alt?ndan ?lini uzatd? v? b?yr?nd?c? balaca, rahat bir yuva d?z?ltdi. U?aq sivi?ib ?rt?y?n alt?na girdi. Qobind ?z?n?n mis i?l?m?li d?ri ?ubu?unu t?z? t?t?nl? doldurdu. M?n ?ubaraya g?l?nd? t?p?sind? bir ??ng? t?k olan q?rx?lm?? ba?? v? muncu?a ox?ayan qara g?zl?ri ?rt?y?n q?r??lar? aras?ndan g?r?n?rd? – eyn?n yuvas?ndan baxan d?l? kimi. U?aq onun saqqal?n? qar??d?randa Qobind g?l?ms?n?rd?. M?n ona n?s? mehriban s?zl?r dem?k ist?yirdim, amma vaxt?nda xat?rlad?m ki, i?dir-?ay?d u?aq azarlasa, dey?c?kl?r ki, m?nim g?z?m d?ydi. G?z? pis olmaq is? he? yax?? ?ey deyildi. – Sakit otur, ay ?uluq, – u?aq aya?a durub qa?maq ist?y?nd? dill?ndim. – S?nin yaz? taxtan han?? Niy? m??llimin k???d? biz yoxsullar? qorumaq ???n polis olmad??? halda s?nin kimi qulduru bay?ra burax?b? S?n damdan ??rp?l?ng buraxanda harada boynunu s?nd?rma?a c?hd g?st?rirs?n? – Yox, sahib, yox, – ?z?n? Qobindin saqqal?nda gizl?tm?y? ?al??an v? yerind? narahat-narahat qurcalanan u?aq dedi. – Bu g?n m?kt?bd? bayramd?r v? m?n h?mi?? ??rp?l?ng u?urmuram ki… M?n d? ham? kimi kerliket oynay?ram. Kriket P?ncab u?aqlar?n?n a??q havada oynad??? milli oyundur: onu ham? oynay?r – k?hn? kerosin qutusundan qap? kimi istifad? ed?n ??lpaq u?aqlardan ta ?empion olma?a can atan universitet t?l?b?l?rin?d?k. – Ah, s?ns?n kerliket oynayan! ?z?n is? qap?dan iki d?f? ki?iks?n, – dedim. O?lan q?tiyy?tl? ba??n? t?rp?tdi. – H?, oynay?ram. M?n h?r ?eyi bilir?m, – dey? kriket oyununda istifad? olunan terminl?rin qol-qab?r?as?n? q?raraq sadalama?a giri?di. – Amma buna baxmayaraq ilahil?r? nec? laz?md?r dua etm?yi d? yaddan ??xarmamal?san, – kriketi v? Q?rbd?n g?l?n dig?r yenilikl?ri o q?d?r d? d?st?kl?m?y?n Qobind dill?ndi. – M?n yaddan ??xarm?ram, – u?aq astaca dedi. – Bir d? m??llimin? h?rm?tl? yana?ma??, – Qobindin s?si yum?ald?, – m?q?dd?sl?rin saqqal?ndan dartmama??, ay od par?as?… H??? U?a??n sif?ti iri, ?al saqqal?n i?ind? lap itdi; o a?lams?nd?. Qobind is? onu sakitl??dirdi – b?t?n yer ?z?nd? u?aqlar? nec? sakitl??dirirl?rs?, el?c? – s?z verdi ki, ona na??l dan??acaq. – S?ni qorxutmaq ist?mirdim, ay sarsaq bala. Bir bax, g?r he? hirsl?nmi??m? Are, are, are! B?lk?, m?n d? a?lay?m? Onda g?z ya?lar?m?zdan b?y?k g?l ?m?l? g?l?r, ikimizi d? bat?rar v? onda s?nin atan da he? vaxt sa?almaz, ??nki yerin g?r?n?c?k, saqqal?n? qar??d?rma?a he? k?si olmayacaq. Sakit ol, sakitl??; s?n? tanr?lardan dan??aca?am. S?n ?ox hekay?t e?itmis?n? – Lap ?ox, m?q?dd?s ata. – Onda s?n? bir t?z?sini dan???m, e?itm?diyini. Q?dim zamanlarda, h?l? tanr?lar adamlar?n aras?nda g?zib-dola?anda, – ?slind?, indi d? el?dir, amma bizim iman?m?z kamil deyil ki, bunu g?r? bil?k, – tanr?lar?n ?n b?y?y? ?iva v? onun arvad? Parbati bir m?b?din ba??as?nda g?zirdil?r. – Hans? m?b?din? Nandqaon m?h?ll?sind?ki m?b?din? – u?aq dedi. – Yox, lap uzaqda. B?lk?, Trimbaked?, ya da b?y?y?nd? ziyar?t? ged?c?yin Xurdvarda. Ba?dak? a?aclar?n alt?nda q?rx ild?n art?q ?ivaya sitayi? etmi? bir dil?n?i oturmu?du. O, imanl? insanlar?n n?zir-niyaz?yla dolan?r, b?t?n g?n?n? saf d???nc?l?rd? ke?irirdi. – M?q?dd?s ata, h?min dil?n?i s?n idin? – g?zl?rini geni? a?araq ona baxan u?aq dill?ndi. – Yox, m?n dedim ax? – bu ?hvalat q?dim zamanlarda olub, ?z? d? h?min dil?n?inin arvad? vard?… – Onu ?i??kl?rl? b?z?dilmi? at?n belin? oturdaraq gec?ni yatma?? qada?an etdil?r? M?nim toyumda da bel? el?mi?dil?r, – bir ne?? ay qabaq evl?ndirilmi? u?aq dedi. – B?s s?n neynirdin? – A?lay?rd?m, onlar da m?ni s?y?rd?; onda m?n d? bir d?n? ili?dirdim q?za, ba?lad?q bir yerd? a?lama?a. – Dil?n?i bunu etmirdi, – Qobind dedi, – ??nki ?ox m?q?dd?s, yoxsul adam idi. Parbati onu z?vvarlar?n ke?ib-getdiyi m?b?d pill?l?rinin ?st?nd? ??lpaq oturmu? g?rd? v? ?ivaya dedi: “Tanr?lar ki ?z sitayi?karlar?na bel? yuxar?dan a?a?? bax?rlar, insanlar onlar bar?d? n? d???n?rl?r? Bu insan biz? q?rx il dua edib, indi d? qaba??nda bir ne?? d?y? d?n?si v? q?r?q kaurid?n[3 - Kauri – pul kimi istifad? edil?n bal?qqula??] ba?qa he? n? yoxdur. Bu, adamlar?n q?lbini s?rtl??dir?r”. ?iva dedi: “Buna diqq?t ed?rl?r, – v? o ?z o?lu, fil ba?l? Qane?in m?b?dind? q??q?rd?: – O?lum, m?b?din yan?nda yoxsul bir dil?n?i oturub. Onun ???n n? ed?c?ks?n?” Onda fil ba?l? b?y?k ilahi z?lm?td? oyan?b cavab verdi: “?st?yirs?ns?, ?? g?nd?n sonra onun bir lak rupisi olacaq”. Onda ?iva il? Parbati getdil?r. Lakin m?b?d ba??ndak? g?l-?i??yin aras?nda bir s?l?m?i vard?, – u?aq ?lind?ki, ?zilmi? ?i??kl?r? n?z?r sald?, – h?, sar? g?ll?rin aras?nda, – v? o, tanr?lar?n s?hb?tini e?itmi?di. Onda h?min s?l?m?i dil?n?iy? yax?nla??b soru?du: “Qarda??m, imanl? insanlar h?r g?n s?n? n? q?d?r n?zir verirl?r?” Dil?n?i cavab verdi: “Dey? bilm?r?m. B?z?n bir az d?y?, t?r?v?z, ya da bir ne?? bal?qqula??; h?rd?n tur?uya qoyulmu? manqo meyv?si, p?rtd?nmi? bal?q g?tirdikl?ri d? olur”. – Dadl? ?eydir, – dodaqlar?n? yalayan u?aq dedi. – Onda s?l?m?i dedi: “M?n s?n? ?oxdan g?z qoyuram. Baxd?m v? s?nin s?brini, ?z?n? sevdim. Odur ki n?vb?ti ?? g?nd? alaca??n n?zirin yerin? s?n? be? rupi pul ver?c?y?m”. Lakin dil?n?i dedi: “S?n divan?s?n. M?n be? rupini he? iki ayda da qazanmaram”. Ax?am b?t?n ba? ver?nl?ri arvad?na dan??d?, o is? bel? dedi: “He? olub ki, s?l?m?i ?z?n? s?rf el?m?y?n i?? giri?sin? Canavar ova ona g?r? ??x?r ki, ?tli-canl? maral tutsun. Bizim taleyimiz tanr?lar?n ?lind?dir. Onunla raz?la?ma”. Dil?n?i qay?d?b s?l?m?iy? dedi ki, raz? deyil. Pis adam b?t?n g?n? onun yan?ndan ?l ??km?di, ??g?nl?k qazanc?na getdikc? daha y?ks?k qiym?t t?klif etdi. ?vv?lc? on, ?lli, y?z rupi; sonra is?, tanr?lar?n s?xav?tin? b?l?d oldu?undan, minl?rc? rupi t?klif etdi, ax?rda qiym?ti yar?m lakad?k y?ks?ltdi. Onda arvad? q?rar?n? d?yi?di; dil?n?i m?qavil?ni imzalad?, pul g?m?? ?sginaslarla verildi; onlar? bir c?t a? ?k?z qo?ulmu? arabada g?tirdil?r. Lakin dil?n?i bu pullardan ba?qa tanr?lardan he? n? almad? v? s?l?m?inin q?lbind? b?y?k narahatl?q ba? qald?rd?. Ona g?r? d? ???nc? g?n?n g?nortas? s?l?m?i m?b?d? g?ldi ki, tanr?lar?n m?sl?h?tin? gizlinc? qulaq ass?n v? dil?n?iy? m?kafatlar?n? nec? ver?c?kl?rind?n x?b?r tutsun. O, dua ed?nd? d???m?nin da?lar? yar?ld?, daban? h?min yar?qda p?r?im oldu. O, m?b?din qaranl???nda g?z?n tanr?lar?n s?sini e?itdi. ?iva o?lu Qane?? s?sl?ndi: “O?lum, dil?n?inin bir lak? nec? oldu?” Qane?, dey?s?n, yen? yuxudan oyand?, ??nki s?l?m?i a??lan xortumun k?t s?sini v? verdiyi cavab? e?itdi: “Ata, pulun yar?s? ?at?b, ikinc? yar?s?n? da ?d?y?c?k adam?n daban?ndan b?rk-b?rk yap??m??am, ver?n?d?k buraxan deyil?m”. U?aq g?lm?kd?n ?l?rd?. – S?l?m?i pulun qalan?n? da verdi? – soru?du. – ?lb?tt?: tanr?lar daban?ndan yap??an adam m?tl?q borcunun ham?s?n? verm?lidir. Pul el? h?min ax?am g?m?? sikk?l?rl? ?d?ndi v? yek? arabalarda g?tirildi. Qane? ?z i?ini bel? ba?a ?atd?rd?. – Natu! Ehey, Natu! Qaranl?qda doqqaz?n a?z?ndan bir qad?n ?a??r?rd?. U?aq narahat halda q?m?ldand?. – Anamd?r, – dedi. – Get, balaca, – Qobind dill?ndi, – amma dayan, bir saniy? ayaq saxla. Sonra s?xav?tli ?liyl? yamaql? ?rt?y?nd?n iri bir tik? qopar?b Natunun ?iyinl?rin? sald?. U?aq qa??b getdi. L?SPET O, da?l? Sonu il? arvad? Cadehin q?z?yd?. Bir il qar??dal?n?n m?hsulu pis oldu; onlar?n Kotqarx t?r?fd?, Setlec vadisind?n yuxar?da yerl???n yegan? xa?xa? tarlas?nda is? iki ay? gec?l?mi?di. Buna g?r? d? q??da Sonu il? arvad? xa?p?r?st oldular v? ?z q?zlar?n? xa? suyuna ??km?k ???n xa?p?r?st missiyas?na g?tirdil?r. Kotqarx?n ke?i?i q?z?n ad?n? Yelizaveta qoydu, ya da da?l? paxaril?rin ?a??rd??? kimi – Lispet. Bundan bir ne?? il sonra Kotqarx vadisin? v?ba ba? ??kdi, Sonu il? Cadehi apard?, Lispet is? Kotqarx ke?i?inin arvad? ???n yar?qulluq?u, yar?ortaq kimi bir ?ey oldu. Bu, Moraviya missionerl?rinin oralara sahibl?nm?sind?n sonra, amma Kotqarx?n “?imal da?lar?n?n sahibi” ??hr?tini itirm?sin?d?k ba? verdi. Bilmir?m Lispeti xristianl?qm? bel? t?kmill??dirmi?di, yoxsa ?lk?sinin ilahil?ri ona el? xarakter b?x? etmi?dil?r ki, b?y?y?b q???ng bir q?za ?evril?n kimi ist?nil?n ??raitd? ?z?n? b?ruz? verirdi. ?g?r da?l? q?z? g?z?ldirs?, ona baxmaq ???n ?lli mil da?-k?s?kli yoldan ?tm?y? d?y?r. Lispetin klassik yunan sif?ti vard? – insanlar?n tez-tez ??kdiyi, amma gec-gec g?rd?y? sif?tl?rd?n biri. ?z?n?n r?ngi fil di?i kimi sol?un idi v? q?z ?z q?bil?si ???n qeyri-adi, ?ox uca qam?t? malikiydi. Onun g?zl?ri d? ecazkar idi v? ?g?r missionerl?rin sevdiyi sarsaq ?it paltarlardan geym?s?ydi, siz onunla q?fl?t?n da?da qar??la?anda romal?lar?n ova ??xm?? Dianas? sanard?n?z. Lispet yax?? xristian idi v? b?y?y?nd?n sonra bir ?ox da?l? q?zlar?n etdiyi kimi, xristianl?qdan d?nm?di. Yerlil?rinin onu g?rm?y? g?z? yox idi, ??nki ?zl?rinin diliyl? des?k, “a?d?rili qad?n” olmu?du v? h?r g?n ?imirdi. Kapellan?n arvad? is? bilmirdi ki, onunla n? etsin. Be? fut on d?ym boyu olan m?k?mm?l ilah?y? qab-qa??q yudurda bilm?zs?n ax?. Lispet kapellan?n u?aqlar?yla oynay?r v? bazar g?nl?ri m?kt?bind? t?hsil al?rd?; evd? n? q?d?r kitab varsa, ham?s?n? d?f?l?rl? oxumu?du v? g?nb?g?n na??llardak? ?ah q?zlar? kimi g?z?ll??irdi. Kapellan?n arvad? deyirdi ki, Lispeti Simlada day? kimi, ya da ba?qa “s?viyy?li” yerd? i?? d?z?ltm?k laz?md?r. Lakin Lispet kim?s? qulluq etm?k ist?mirdi. O el? indi ya?ad??? yerd? d? xo?b?xt idi. S?yyahlar – h?min vaxt onlar?n say? el? d? ?ox deyildi – Kotqarxa g?l?nd? o, ad?t?n, ?z ota??na qapan?rd? – qorxurdu ki, onu Simlaya, yad adamlar?n yan?na apararlar. Bir d?f?, art?q on yeddi ya?? olanda Lispet g?zm?y? ??xm??d?. O, evd?n ingilis xan?mlar? kimi bir mil, mil yar?m uzaqla??b sonra da geriy? faytonda, ya da at belind? qay?tm?rd?. Lispetin ba?maqseyri Kotqarxla Narxund aras?ndak? iyirmi-otuz mil m?saf? idi – g?z?nd? bel? g?zirdi. Bu d?f? o art?q qa? qaralanda qay?td? – ?lind? n?s? a??r bir ?ey, dik yamacdan enirdi. Y?k?n a??rl???ndan ?ld?n d???n Lispet n?f?sini zorla d?r?r?k ayaqlar?ndan da? as?l?bm?? kimi i??ri gir?nd? ke?i?in arvad? qonaq ota??nda m?rg? d?y?rd?. O, y?k?n? mizin ?st?n? qoyub sakitc? dedi: – Bu m?nim ?rimdir. Onu Baqi yolunun ?st?nd? tapd?m. ?zilib. Sa?aldar?q onu, d?z?l?nd? sizin ?riniz k?binimizi k?s?r. ?lk d?f?ydi Lispet evlilik haqda fikirl?rini b?l???rd? v? kapellan?n arvad? d?h??td?n ????rd? da. Lakin h?r ?eyd?n ?vv?l divan?n ?st?nd? uzanm?? insanla m???ul olmaq laz?m idi. Bu, cavan bir ingilis idi – onun ba??nda a??q yara vard?, Lispet dedi ki, onu yamacda taparaq ev? g?tirib. O, ??tin n?f?s al?rd?, hu?u ?st?nd? deyildi. O?lan? yata?a uzatd?lar v? t?bab?td?n bir balaca ba?? ??xan ke?i? yaras?n? sar?d?, Lispet is? qap?n?n arxas?nda durmu?du ki, k?m?yin? ehtiyac yaransa, ?z?n? yetirsin. O, ke?i?? izah etdi ki, bu ??xs? ?r? getm?k niyy?tind?dir, ke?i?l? arvad? is? q?za bel? ?d?bsiz davran??la ba?l? moiz? d? s?yl?dil?r. Lispet onlar? sakitc? dinl?yib fikrinin q?ti oldu?unu s?yl?di. Bu c?r, m?s?l?n, ilk bax??dan vurulmaq kimi v?h?i ??rqli instinktl?rin? ?st?l?m?k ???n ?ox b?y?k miqdarda xristian hissiyyat? laz?md?r. Lispet onun sitayi?in? layiq bir adam tapm??d? v? indi anlam?rd? ki, ?z se?imini n?d?n gizl?tm?lidir. O h?m d? Kotqarxdan getm?k ist?mirdi. Bu ingilis? sa?alanad?k, onunla evl?nm?k hal?na ?atanad?k qulluq etm?k ist?yirdi. Onun proqram? bel? idi. Yaras?n?n iltihab?yla ba?l? ikih?ft?lik y?ng?l q?zd?rmadan sonra ingilisin hu?u ba??na qay?td? v? o g?st?rdikl?ri m?rh?m?t? g?r? kapellana, onun arvad?na v? Lispet? minn?tdarl???n? bildirdi. Dan??d? ki, ??rq? s?yah?t? ??x?bm?? – o vaxtlar “??rq g?mi?ilik ?irk?ti” h?l? t?z? yaranm??d?, g?misi az idi v? “qlobetrotter[4 - Qlobetrotter – s?yah?t?i, turist]” termini kims?y? tan?? deyildi – v? Dera Denadan Simla da?lar?na bitki v? k?p?n?k n?mun?l?ri y??ma?a g?libmi?. Ona el? g?lirdi ki, ??r?k a?ac?n g?vd?sind? bit?n, q?j?kimil?r f?sil?sind?n q?rib? bir n?mun?y? ?lini ?atd?rmaq ist?y?nd? qayadan d???b, y?k?n? da??yan n?k?rl?r is? onun baqaj?n? da ?zl?riyl? g?t?r?r?k aradan ??x?blar. Bir az sa?alandan sonra t?z?d?n Simlaya qay?tmaq niyy?tind?ydi, amma daha da?larda dola?maq ist?mirdi. ?ngilis getm?y? t?l?smir v? ?ox gec sa?al?rd?. Lispet ke?i?l? arvad?n?n n?sih?tl?rin? qulaq asmaq ist?mirdi dey? arvad ingilisl? dan???b Lispetin q?lbind?kil?ri ona a?d?. O, bir xeyli g?ld?. Deyirdi ki, bu, ?ox ?irin, romantik bir hisdir, amma onun evd? art?q ni?anl?s? var v? ?mid edir ki, h?r ?ey yax?? qurtaracaq v? t?bii ki, o ?z?n? son d?r?c? l?yaq?tli aparacaq. O?lan bu v?dini yerin? yetirdi. Lakin Lispetl? s?hb?tl?r onu ?yl?ndirirdi: tam sa?alaca?? vaxt?n intizar?nda qulaqlar?na g?z?l s?zl?r p???ldaya-p???ldaya, ona c?rb?c?r n?vazi?li adlar qoya-qoya bu q?zla g?zm?kd?n z?vq al?rd?. Onun ???n bunun he? bir ?h?miyy?ti yox idi, Lispet is? bunu ?sl h?yat say?rd?. H?min o iki h?ft? ?rzind? q?z ?z?n? n?hay?tsiz d?r?c?d? b?xtiyar say?rd?, ??nki sev? bildiyi bir insana rast g?lmi?di. Anadan v?h?i do?ulan bu q?z ?z hisl?rini gizl?tm?y? ?al??m?rd?, bu is? ingilisi ?yl?ndirirdi. Missiyan? t?rk ed?nd? Lispet onu Narxund da?lar?ndan ?t?rm?y? getdi; o, k?d?rli g?r?n?rd?. Ke?i?in arvad? m?rh?m?tli bir xristian, qalmaqal?n qoxusu bel? g?l?n yerd?n uzaq olma?a ?al??an adam kimi – Lispet art?q onun n?zar?tind?n tamam ??xm??d? – ingilisd?n xahi? etdi ki, q?za evl?nm?k ???n qay?dacag?n? s?yl?sin. – O h?l? lap u?aqd?r, – ke?i?in arvad? deyirdi, – v? m?n qorxuram ki, q?lb?n h?l? b?tp?r?st olaraq qal?b. Bel?likl?, da? yollar?yla ke?dikl?ri on iki mil boyunca ingilis bir ?liyl? Lispetin belini qucaqlay?b onu ?min etm?y? ?al???rd? ki, qay?d?b evl?n?c?k onunla; Lispet is? o?lan? bu ?irin s?zl?ri t?krar-t?krar s?yl?m?y? vadar edirdi. Q?z Narxund a??r?m?nda durdu v? ingilis Muttian ke?idind? g?zd?n it?n?d?k a?lad?. Sonra g?z ya?lar?n? qurudub Kotqarxa d?nd? v? ke?i?in arvad?na dedi: – O qay?d?b m?niml? evl?n?c?k. ?z?n?nk?l?rin yan?na getdi ki, bunu onlara s?yl?sin. Ke?i?in arvad? is? Lispeti sakitl??dirm?y? ?al???r, deyirdi: – Qay?dacaq, m?tl?q qay?dacaq… ?ki ay ke??nd? Lispet nigaran qalma?a ba?lad?, ona s?yl?dil?r ki, ingilis art?q d?nizl?rin o ?z?n? – ?ngilt?r?y? yola d???b. Q?z ?ngilt?r?nin harada oldu?unu bilirdi, ??nki co?rafiya ?zr? ibtidai kurs ke?mi?di, lakin ?sl da?lar q?z? kimi d?nizin n? oldu?unu t?s?vv?r?n? g?tir? bilmirdi. Evd?n yar?mk?r?l?rin k?hn? x?rit?si tap?ld?. Lispet h?l? u?aq ik?n bu x?rit?yl? oynama?? ?ox sevirdi. ?ndi is? h?min x?rit?y? yen? bax?r, ax?amlar qar??s?nda a?araq a?lay?r, sevgili ingilisinin harada oldu?unu t?s?vv?r?nd? canland?rma?a ?al???rd?. Lakin bu boyda m?saf?l?r v? g?mil?r haqda he? bir anlay??? olmad???ndan t?s?vv?r? son d?r?c? qar???q bir ?ey? ?evrilirdi. Ancaq bu t?s?vv?r lap d?qiq olsayd? bel?, b?y?k f?rq etm?zdi, ??nki ingilisin qay?d?b bu da?lar q?z?yla evl?nm?k fikri q?tiyy?n yox idi. O, Assamda k?p?n?k qovaraq q?z? tamamil? unutmu?du. Sonralar h?min o?lan ??rq s?yah?ti haqda kitab da yazd?, amma orada Lispetin ad?na rast g?lm?k m?mk?n deyil. ?? ay ke??nd?n sonra Lispet h?r g?n Narxunda getm?y? ba?lad? – bax?rd? ki, b?lk?, onun ingilisi yolda g?r?nd?. Bu onu sakitl??dirirdi, ke?i?in arvad? is? q?z?n keyfi a??ld???n? g?r?nd? fikirl??irdi ki, y?qin, “bu v?h?i v? qeyri-etik sarsaql???” art?q beynind?n silinib. Lakin art?q az sonra bu g?zintil?r bel? Lispet? rahatl?q g?tir? bilmirdi v? q?z ?s?bil??ir, ?z?nd?n ?ox tez ??x?rd?. Ke?i?in arvad? ?lveri?li bir m?qam tap?b ona ?sl h?qiq?ti a?maq ist?yirdi: ingilis yaln?z q?z?n q?lbini q?rmamaq ???n onu sev?c?yini s?yl?mi?di v? beynind? ba?qa he? n? yox idi. O ki qald? Lispetin y?ks?k irqin n?may?nd?sin?, ?st?lik d? ?z?n? bab birisiyl? art?q ni?anl? olan bir adama ?r? getm?k kimi sarsaq, h?tta t?rbiy?siz fikrin? – bu bar?d? he? dan??ma?a d?ym?zdi. Qad?n?n bu s?zl?rin? Lispet yaln?z onu dedi ki, bu ola bilm?z, ??nki ingilis t?z? ged?nd? onun ?z? q?z? inand?rd? ki, o?lan m?tl?q qay?dacaq. – Sizin v? onun dedikl?ri nec? yalan ola bil?r? – Lispet soru?urdu. – Biz bunu yaln?z s?ni sakitl??dirm?k ???n dedik, – ke?i?in arvad? cavab verirdi. – Dem?li, yalan s?yl?yirdiniz, – Lispet yekunla?d?rd?, – h?r ikiniz? Ke?i?in arvad? ba??n? a?a?? salaraq daha he? n? dem?di. Lispet bir m?dd?t susdu, sonra vadiy? yolland?. Qay?danda ?ynind? a?las??maz d?r?c?d? kirli da?l? paltar? vard?, lakin n? burnunda, n? d? qulaqlar?nda ?z?k g?z? d?ymirdi. Sa??n? qara ipl? ba?lad??? bir ne?? h?r?y? d?zm??d? – eyn?n da?l? q?zlar kimi. – M?n ?z xalq?m?n i?in? d?n?c?y?m, – dedi. – Siz Lispeti ?ld?rd?n?z. ?ndi qalan yaln?z Cadehin ke?mi? q?z?d?r – paxari v? Tarka Deviy? iman g?tir?n biri. Siz ingilisl?rin ham?s? yalan??d?r. Lispetin ?z anas?n?n inanc?na d?nm?si haqda b?yanat?ndan sars?lan kapellan arvad? ?z?n? g?l?nd? art?q q?z?n izi-tozu bel? qalmam??d? v? onu bir daha onlar?n ail?sind? g?r?n olmad?. O, nat?miz xalq?n? ehtirasla sevdi, sanki ondan ayr? ya?ad??? itirilmi? ill?rinin ?v?zini ??xmaq ist?yirdi v? bir m?dd?td?n sonra bir odun?uya ?r? getdi. H?min odun?u is? onu paxaril?rin ad?t-?n?n?sin? uy?un olaraq tez-tez d?y?rd? dey? qad?n?n b?nz?rsiz g?z?lliyi d? az sonra soldu… – El? bir qanun yoxdur ki, bu b?tp?r?stl?rin b?t?n divan?liyini qabaqcadan s?yl?m?y? imkan yarats?n, – ke?i?in arvad? deyirdi, – v? m?n ?min?m ki, Lispet q?lb?n h?mi?? b?tp?r?st olub. Lispetin anqlikan kils?sinin qoynuna be?h?ft?lik ik?n q?bul olundu?unu n?z?r? alsaq, el? bilir?m bel? b?yanat ruhani arvad?na he? d? ba?ucal??? g?tirmirdi. Lispet qocal?b qar?yandan sonra d?nyas?n? d?yi?di. O, ingilisc? h?mi?? ?la dan???rd? v? bir az vurandan sonra b?z?n ?z?n?n ilk m?h?bb?t tarix??sind?n dan??ma?a raz?l?q verirdi. Onda adam he? c?r t?s?vv?r?n? d? g?tir? bilmirdi ki, bu ikiqat olmu?, ?z? q?r??-q?r??, nimda? ?sgini xat?rladan m?xluq h?min o “Kotqarx missiyas?ndan olan Lispet”dir. M?KROB QIRICISI ?mumi qaydalara ?sas?n, m?murlar?n sizin ?v?ziniz? d?vl?t i?l?riyl? m???ul oldu?u ???n y?ks?k maa? ald??? bir ?lk?d? bu i?l?r? qar??maq q?tiyy?n olmaz. Bu hekay? h?min ?mumi qaydalara bir istisnad?r ki, axtarsan, onun izah?n? da taparsan. M?lum oldu?u kimi, biz h?r be? ild?n bir yeni vitse-kral?n g?li?ini g?zl?yirik, h?r vitse-kral is? ?z?n?n ?oxsayl? y?kl?ri aras?nda ??xsi katibini d? g?tirir. Biri vard?-biri yoxdu, bir vitse-kral vard? ki, ?z?yl? ?ox narahat bir katib g?tirmi?di – s?rt, eyni zamanda olduqca yum?aq xasiyy?ti, i?? h?dsiz d?r?c?d? h?v?si olan birisini. Bu katibin ad? Uonder, Con Uonder idi. Vitse-kral?n is? ad? yoxdu, ?v?zind? bir d?j?n r?tb?si, qrafl??? vard?. M?hr?m s?hb?tl?rind? deyirdi ki, ?z?n? q?z?l administrasiyan?n q?z?l suyuna ??kilmi? ba?? say?r v? Uonderin q?tiyy?n aidiyy?ti olmayan i?l?ri ?z ?lin? nec? almaq ist?diyin? altdan-altdan g?z qoyub ?yl?nir. – ?g?r biz ham?m?z m?laik? olsaq, – bir d?f? zati-alil?ri s?z? ba?lad?, – v? dostum Uonder ba? m?l?k C?bray?l?n l?l?kl?rini yolmaq, m?q?dd?s Pyotrun a?ar?n? o?urlamaq m?qs?dil? yaranm?? i?birliyinin ba??nda dursa, onu sataram. Baxmayaraq ki vitse-kral ?z katibinin q?z??nl???n? cilovlamaq ???n he? bir ?ey etmirdi, ba?qalar? onun bar?sind? yaman xo?ag?lm?z ?eyl?r dan???rd?lar. B?lk? d?, ilk dan??anlar ?ura ?zvl?ri idi, amma h?r nec? olsa, b?t?n Simlan?n yekdil r?yi bel? idi ki, bu idar??ilikd? Uonderin pay? h?ddind?n art?q, vitse-kral?nk? is? h?ddind?n azd?r. “Zati-alil?ri” ifad?si Uonderin el? bil dilind? bitmi?di. Zati-alil?ri oradan g?ldi, zati-alil?ri buradan getdi, zati-alil?ri dedi v? sair? v? ilax?r. Vitse-kral is? el? hey g?l?ms?n?r, amma bir s?z demirdi. H?min il Simlaya ba??nda yaln?z bir fikir olan cans?x?c? adamlardan biri g?lmi?di. Bu q?bild?n olan insanlar d?nyan? ir?li apar?rlar, amma onlarla s?hb?t h?mi?? xo?ag?l?n olmur. Bu ??xsin ad? Melli? idi. O, d?z on be? ilini ?z?n?n A?a?? Benqaliyadak? torpaqlar?nda ya?ayaraq v?ba x?st?liyini ara?d?rma?a s?rf etmi?di. Bel? hesab edirdi ki, v?ba r?tub?tli havada embrionlar?n? h?r t?r?f? yay?r v? bu embrionlar a?ac budaqlar?na lap mam?r kimi yap???r. – Embrionun inki?af?n? dayand?rmaq olar, – deyirdi, – bunun ???n ?n yax??s? m?nim icad etdiyim t?nd-b?n?v??yi tozun t?st?s?d?r. Bu el?-bel? ?ey deyil, on be? illik z?hm?timin b?hr?sidir, ser! Bu ixtira??lar?n, ?slind?, ham?s? bir-birin? b?nz?yir. Onlar m?tl?q ucadan dan???r – x?susil? d? “inhisar??lar?n i?birliyind?n” s?hb?t d???nd? yumruqlar?n? masaya ??rp?rlar, yanlar?nda da ?z k??fl?rind?n n?mun? olur. Melli? ?min edirdi: Simlada bir s?hiyy? “d?rn?yi” var ki, ona r?hb?rlik ed?n m?f?tti?, ?ox g?man, Avropan?n b?t?n hospitallar?n?n h?kiml?riyl? cinay?tkar ?laq?d?dir. Bunu nec? isbatlad??? art?q yad?mda deyil, amma fikri-zikri ?z k??fini “yuxar?lara ??xarmaq” idi – Melli? birba?a vitse-kral?n ?z?yl?, “?lyah?zr?tin birba?a n?may?nd?siyl?, ser!” ?laq?y? girm?k ist?yirdi. N?hay?t, Melli? art?q v?ba embrionlar?n? t?st?yl? bo?maq ???n haz?rlad??? ecazkar madd?sind?n q?rx s?kkiz funt a??rl?qda bir ba?lama d?z?ld?r?k Simlaya yollan?r ki, vitse-kral? ziyar?t etsin v? ?z k??finin b?t?n ?st?nl?kl?rini ??xs?n ona g?st?rsin. Lakin vitse-kral? g?rm?k onunla s?hb?t etm?kd?n qat-qat asand?r. T?bii ki, ?g?r siz M?dr?sd?n olan ba?qa bir Melli?e kimi m?h?m ??xs deyilsinizs?. H?min o ikinci Melli?e alt? min rupi m?vacib al?rd? v? o d?r?c?d? ?silzad? adam idi ki, q?zlar?na he? vaxt ?r? getm?k n?sib olmurdu – onlar yaln?z “izdivaca girirdil?r”. Onun ?z? maa? deyil, yaln?z ?d?m?l?r al?r, ?lk?d?ki g?zm?kl?ri is? “m??ahid? s?f?rl?ri” adlan?rd?. V?zif?si M?dr?sd?ki xalq? barma??n?n bir i?ar?si il? t?rp?tm?k idi. ?z? d? xalq ondan i?ar? alan kimi heyr?t? g?l?r?k bu s?zl?ri ????rmal?ydi: “Bax buna dey?r?m inki?af, buna dey?r?m maarifl?ndirm?! Bax?n, m?g?r g?z?l deyil?!” Bunun dal?nca da Melli?ey? heyk?ll?r qoyur, ??l?ngl?r t?qdim edir v? tez bir zamanda canlar?n?n ondan vitse-kralla m?sl?h?tl??m?l?rd?n sonra qurtaraca??na b?y?k ?mid b?sl?yirdil?r. Melli?e vitse-kralla m?sl?h?tl??m?k ???n Simlaya g?ldi. Bel? m?sl?h?tl??m?l?r onun ???n dolay? g?lir m?nb?l?rind?n biri idi. Vitse-kral m?dr?sli Melli?e bar?d? o q?d?r d? m?lumatl? deyildi. Bildiyi yaln?z bu idi ki, Melli?e orta?apl? dahil?rd?n biriydi. Onun m?vcudlu?u, g?r?n?r, bu burjuaziya c?nn?tind? ruhi m?vazin?t ???n z?ruri idi dey? M?dr?sd?ki b?t?n ictimai m??ssis?l?r onun ?liyl? canlan?r, onun t?r?find?n t?min edilirdi. Bu, isbat edir ki, dumanl? ??kild? olsa da, zati-alil?ri alt? min rupilik bu insan?n ?h?miyy?ti haqda az-?ox m?lumatl? idi. Benqall? Melli?in tam ad? E.Melli?, M?dr?sd?kinin is? Melli?e – E.S.Melli?e idi. Onlar?n h?r ikisi eyni hoteld? qal?rd? v? g?r?n?r, Hindistan imperiyas?n?n taleyin? yaz?l?bm?? ki, bu i?d? bir dola??ql?q yarans?n – katib Uonder m?dr?slinin ad?n?n ax?r?ndak? “e” h?rfini s?hv?n burax?r, vitse-kral?n kuryeri is? m?ktubu el? yaz?ld??? kimi d? ?nvan?na t?qdim edir: “Mikrob q?r?c?s?n?n ixtira??s? Melli??. ?ziz mister Melli?! Sabaha dig?r d?v?tl?rinizi t?xir? sal?b biziml? s?h?r yem?yi yey? bil?rsinizmi? Zati-alil?rinin siz? bu saatda vaxt ay?rmaq imkan? var”. ?xtira?? heyranl?qdan, q?rurdan az qald? ki, a?laya v? t?yin olunmu? saatda cibind? h?min tozla dolu b?y?k bir paket Peterqofa g?ldi. B?xti g?tirmi?di v? indi bu f?rs?td?n b?hr?l?nm?k niyy?tind?ydi. M?dr?sli Melli?e, ad?t?n, ?z g?r??l?rini el? d?bd?b?li ??raitd? ke?irirdi ki, Uonder d? onun ???n xudmani bir s?h?r yem?yi t?dar?k etmi?di v? orada n? zati-alil?rinin yav?ri olacaqd?, n? d? Uonderin ?z? – he? k?s. T?kc? vitse-kral v? qona??. H?r??nd ki zati-alil?ri m?dr?sli b?y?k Melli?e kimi az??n despotlarla t?kb?t?k qalmaqdan qorxaraq h?mi?? ?ikay?tl?nirdi. Конец ознакомительного фрагмента. Текст предоставлен ООО «ЛитРес». Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию (https://www.litres.ru/redyard-dzhozef-kipling-50341/hekay-l-r-68289382/?lfrom=688855901) на ЛитРес. Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом. notes 1 Pandit – Hindistanda sanskritc?ni v? hinduist kanon ?d?biyyat?n? yax?? bil?n br?hm?n alimin q?dim f?xri ad? 2 ?ubara Dhuini Bhaqata – Hindistan?n ?imal?nda monast?r 3 Kauri – pul kimi istifad? edil?n bal?qqula?? 4 Qlobetrotter – s?yah?t?i, turist