На дняпроўскім лузе

На дняпроyскiм лузе Мiхась Слiва Сучасная проза Беларусi У кнiгу празаiка Мiхася Слiвы yвайшлi апавяданнi, навелы, гумарэскi, мiнiяцюры. Асобны раздзел складаюць лiтаратуразнаyчыя i лiтаратурна-крытычныя артыкулы i рэцэнзii на кнiгi беларускiх пiсьменнiкаy. Большасць твораy прайшлi своеасаблiвую апрабацыю – друкавалiся y часопiсах «Полымя», «Нёман», «Беларуская думка», «Вожык», «Вясёлка», у газетах «Лiтаратура i мастацтва», «Звязда», «Чырвоная змена», у калектыyных зборнiках, альманахах. Кнiга, як чатырохгранны iзумруд, складаецца з чатырох раздзелаy, кожны з якiх будзе па-свойму цiкавым. Мiхась Слiва На дняпроyскiм лузе Кнiга прозы © Слiва М., 2019 © ТДА «Выдавецтва “Чатыры чвэрцi”», 2019 Мiхась Слiва Аyтар шматлiкiх кнiг прозы «Усмешка Джаконды», «Прыгожыя караблi», «Запрашаю yсмiхнуцца», «Ход канём», «Сустрэлiся кум з кумой», «Вiртуальнае каханне», «Радасць жыцця», «Клюква по знакомству», «Жыццё на Парнасе», «…І мора па калена»; кнiг для дзяцей «Кот Матрос», «Як кнiгi дзяyчынку выхавалi»; зборнiкаy лiтаратуразнаyчых i лiтаратурна-крытычных артыкулаy i рэцэнзiй «Найвышэйшае i светлае» i «Лiк, якi выратоyвае»; публiкацый у калектыyных зборнiках, альманахах, часопiсах, газетах. Уганараваны рэспублiканскай лiтаратурнай прэмiяй «Залаты Купiдон». Лаyрэат абласных лiтаратурных прэмiй iмя К. Тураyскага i А. Капусцiна, лаyрэат конкурсу Беларускага саюза журналiстаy «Залатое пяро». Член Саюза пiсьменнiкаy Беларусi i Беларускага саюза журналiстаy. Прыгожыя караблi Прыгожыя караблi На невялiкай чыгуначнай станцыi сустрэлiся два цягнiкi. На некалькi хвiлiн спынiлiся. У адным з вагонаy, гледзячы y акно, сядзеy мужчына сярэднiх год з прыемным, дабрадушным тварам. У вагоне насупраць у асветленым акне, бы y зарамленай карцiне, застыла сiмпатычная жанчына. Яна паглядала на мужчыну. Той таксама глянуy на яе. Іх позiркi сышлiся. «Якi светлы твар, – падумала жанчына. – Вiдаць, што чалавек добры. Магчыма, з iм была б шчаслiвая. Шчасце… Многiя мне зайздросцяць: кватэра, машына, дача, муж добра зарабляе, у педкалектыве карыстаюся аyтарытэтам, дзецi дарослыя. Але на сэрцы радасцi няма. Бо муж заняты толькi сабой. Яго праца, яго захапленнi, яго справы. Вечна надзьмуты, вечна хмуры. Цяжка yспомнiць ужо, калi проста размаyлялi як людзi. Ідзе з дому раненька, вяртаецца позна. Можа, у яго ёсць хто? Спрабавала па-шчырасцi пагутарыць, але дзе там. Тут жа знаходзiць тэрмiновую справу, i толькi яго бачыла! І зноy адна… Машына, дача. За букет кветак, за прыемную yсмешку аддала б усё гэта!» «Якiм шчаслiвым я мог бы быць з ёю! – думаy мужчына. – Такiя добрыя, прыгожыя вочы не могуць быць у дрэннага чалавека. Як хочацца клопату, увагi, спагады, жаночай ласкi… А яе няма, бо y жонкi y галаве зусiм iншае. У яе, адчуваецца, гарыць сэрца па суседу, высокаму, стройнаму таксiсту. Яго амаль нiколi няма дома, але калi ён з’яyляецца y двары або калi жонка заyважыць яго праз акно, яна адразу мяняецца. Замыкаецца y сабе, становiцца нервовай, злой. І тут ужо не дапамогуць нi твая yвага, нi тое, што ты гадзiнамi тупаеш на кухнi. А не стрымаешся, заyважыць, што раyнуеш, – яшчэ горш будзе». …Цягнiк, у якiм ехала жанчына, крануyся з месца i пачаy набiраць хуткасць. Крануyся i той, у якiм сядзеy мужчына. «Прыгожымi здаюцца заyсёды тыя караблi, якiя праходзяць мiма», – успомнiy ён нечыя словы i цяжка yздыхнуy. Перасяленне Разбудзiy яго тэлефонны званок. «Вось яны, “перавагi” прагрэсу, – незадаволена паморшчыyся Максiм. – А не было б тэлефона – хоць бы выспаyся…» Званок быy з працы. Сакратарка Света паведамiла, што патэлефанавалi з вобласцi, i яму, як галоyнаму архiтэктару, трэба ехаць узгаднiць дакументы. – А намеснiк мой навошта! – усклiкнуy Максiм. – Скажыце Дзянiсу Пятровiчу, хай зоймецца. А я – у адпачынку, мяне – няма, шаноyная Святлана Іванаyна! Даyно yжо ён марыy, што пойдзе y водпуск, зоймецца любiмай справай – маляваннем. У Максiма добра атрымлiвалiся пейзажныя эцюды, асаблiва з малюнкамi ваколiц вёскi Белыя Берагi, адкуль родам яго жонка Марына. Зараз, пакуль яна y сталiцы на курсах павышэння квалiфiкацыi iнжынера-праграмiста, ён рашыy паехаць у вёску i адвесцi душу любiмым заняткам. Белыя Берагi… Палюбiy Максiм гэтую вёсачку моцна. «Гэта таму, што ты мяне кахаеш», – жартавала Марына. «А ты мяне?» – задаваy ёй сустрэчнае пытанне Максiм. «О, калi б ты кахаy мяне так, як я – цябе, я была б самай шчаслiвай жанчынай на свеце!» – адказвала жонка. Максiм паклаy трубку на апарат, задумаyся. Успомнiлася апошняя паездка y вёску… – Глядзi, свежая магiлка! – усклiкнула Марына, паказваючы на край сцяжыны. – Можа, памёр стары Макар з Цiхага Кута, – няпэyна адгукнуyся Максiм. Яны не былi y вёсцы yжо больш трох тыдняy, сёння прыехалi з горада i адразу завiталi на могiлкi, нiкога не сустрэyшы з вяскоyцаy. Дый каго сустрэнеш, калi y вёсцы засталося yсяго шэсць хат «жывых» – у дзвюх жывуць дзядулi з бабулямi, у адной – стары дзядзька з двума сынамi-халасцякамi, яшчэ y адной – удава-пенсiянерка, а летам на yскраi вёскi y малюсенькай хатцы, якая засталася ад бацькоy-нябожчыкаy, пасяляецца дачнiк з горада. Вось i yвесь сучасны «кантынгент» гэтай вёскi, якая, здаецца, зусiм нядаyна яшчэ была вялiкай, шматлюднай, шумнай, вясёлай, а стала неперспектыyнай… Большасць яе жыхароy перасялiлiся yжо на могiлкi, знайшлi спачын у маладым бярэзнiку. Могiлкi размяшчалiся на значнай адлегласцi ад вёскi, на мяжы двух раёнаy. Хавалi нябожчыкаy тут з усёй ваколiцы – вёсак Белыя Берагi, Прырэчча i пасёлка Цiхi Кут. І з суседняга раёна на стары могiльнiк, дзе знаходзiцца прах колiшнiх паноy, падкладвалi нябожчыкаy. Перасяленне апошнiм часам iшло актыyна… Наведванне вясковых могiлак, дзе пахаваны iх родныя i блiзкiя, стала yжо для Максiма i Марыны Новiкавых сямейнай традыцыяй. Абое – i муж, i жонка – адчувалi yнутраную патрэбу як мага часцей бываць у гэтай цiхай мясцiне, дзе знайшлi вечны прытулак Марынiны бацька, мацi, старэйшы брат, дзед, прадзед, бабулi i прабабулi, стрыечныя родзiчы, сваякi. – Я ж як пабуду тут, дык быццам сустрэнуся з усiмi, – казала Марына. Аднавяскоyцы, большасць з якiх даyно yжо абжылiся y гарадах, звычайна прыязджалi сюды на Радаyнiцу або перад ёй, як у каго атрымлiвалася. Частыя паходы Новiкавых на гэтае новае «паселiшча», якое з кожным годам пашыралася, можна было растлумачыць яшчэ i тым, што размяшчалася яно y невялiкiм гаёчку, дзе, акрамя прыгожых бяроз, раслi маладыя клёнiкi, лiпкi, рабiнкi, было тут i некалькi дубкоy. За восень вецер наносiy кучы лiсця. Таму Новiкавы yзялi за правiла позняй восенню вычышчаць лiсце i yсё смецце, якое накоплiвалася тут за лета. Бо вясной тады рады не дасi, таму што плошчы, якiя iм даводзiлася прыбiраць, немалыя: Максiм налiчыy ажно чатырнаццаць магiл. Штогод Новiкавы фарбавалi агароджы, наводзiлi парадак. Звычайна бралi з сабой i дзяцей – сына Алёшу i дачку Олю, калi тыя яшчэ былi школьнiкамi, а цяпер яны – студэнты, мелi менш часу для такiх паездак. – Звярнi yвагу, – працягвала Марына, – тут ужо адвялi месца i яшчэ аднаму чалавеку! – Нiчога дзiyнага, – адгукнуyся Максiм, – кожнаму хочацца быць побач са сваiмi. Я вось таксама… – Зноy ты заводзiш сваю «шарманку»! – сярдзiта перабiла яго Марына. – Знясi вось лепш лiсце! Дарэчы, цiкава, цi паедзе хоць сёлета Фёдар да бацькоy? Фёдар – яго сябар дзяцiнства. Часта вяртаецца думкамi y тую пару Максiм. А yспомнiцца дзяцiнства – усё быццам ускалыхнецца y душы, заные нейкiм светлым смуткам. Не, што нi кажы, колькi год не пройдзе, а часы дзяцiнства i юнацтва заyсёды y памяцi як самыя яркiя i, напэyна, самыя лепшыя i бесклапотныя y жыццi… Фёдар зараз таксама пры пасадзе – галоyны iнжынер буйнога вытворчага аб’яднання y вобласцi, мае магчымасць наведваць родныя мясцiны. Але ж ён нават дакладна не ведае магiлу свайго бацькi, бо няма на ёй нi агароджы, нi надпiсу на крыжы. Аднойчы яны yдвух зайшлi, доyга блукалi, але так дакладна i не вызначылi, дзе пахаваны бацька Фёдара. Ну, а пра дачок яго yжо i казаць не даводзiцца, бо нi разу бацькi не звазiлi на дзедаву магiлу.. – Эх, Федзя, Федзя, – з узрушэннем прашаптаy Максiм, успомнiyшы як не вельмi даyно да яго y кабiнет зайшоy пажылы мужчына, былы аднавясковец. Зайшоy з незвычайнай просьбай: каб Максiм пазванiy Фёдару i прысаромiy, бо вяскоyцы yжо yсе абураюцца – больш як дзесяць гадоy нi разу не глянуy на бацькаву i матчыну магiлы. Добра, што там, у iх роднай вёсцы Слаyнае, i людзi такiя ж – слаyныя: працавiтыя, гаспадарлiвыя, спагадлiвыя. Гэта ж можна толькi ганарыцца – да апошняга часу не было нiводнага п’янiцы! А y гады вайны вёска была партызанскай, за што фашысты i спалiлi яе разам з жыхарамi. Зараз тут шануюць памяць аб загiнуyшых у вайну i памерлых у мiрны час: штогод напярэдаднi Радаyнiцы yсе, хто яшчэ можа працаваць, прыходзяць на могiлкi i дружна, грамадою наводзяць парадак. Нават калi y кагосьцi не атрымлiваецца прыехаць здалёк, можна не хвалявацца – на могiлках заyсёды чыста. Нават больш таго – i навокал, за агульнай агароджай, парадак. Нездарма Максiм прывозiy сюды, у маляyнiчы сасоннiк на краю вёскi, некаторых раённых кiраyнiкоy, каб паказаць, як можна yтрымлiваць гэтае святое месца, нават калi y вёсцы засталося мала жыхароy… Дык вось зямляк i прасiy Максiма напомнiць Фёдару пра яго сыноyнi абавязак. Максiм тут жа набраy хатнi нумар сябра, але тэлефон не адказваy. Тады ён пазванiy яму на працу. «Фёдар Іванавiч у адпачынку. Званiце праз месяц», – пачуyся ветлiвы голас сакратаркi. Максiм яшчэ некалькi разоy спрабаваy патэлефанаваць Фёдару, але, напэyна, у таго змянiyся нумар. Аднойчы, ранняй вясной, будучы па справах у абласным цэнтры, зайшоy на кватэру да сябра дзяцiнства. Адчынiла яго жонка, Клава. Максiм ведаy яе яшчэ з маладосцi, калi Фёдар толькi пазнаёмiyся з ёй. Быy i на вяселлi y iх. Потым нярэдка сустракалiся. Клава yсё жыццё нiдзе не працавала, бо выхоyвала дзвюх дачок. Хаця, чаго крывiць душой, магчымасць iсцi працаваць была, ды яшчэ якая: Фёдар забраy сваю мацi да сябе, тая рыхтавала абеды, глядзела дзяyчынак. Але Клаве – па адукацыi тэхнiку-тэхнолагу хiмiчнай прамысловасцi – страшна было распачынаць сваю працоyную дзейнасць, i яна абiвала бакi, сноyдалася па кватэры. Балазе, кватэра чатырохпакаёвая, месца хапала. Клава, на выгляд цiхая, спакойная, хутка на Фёдара надзела аброць. Як кажуць, у цiхiм балоце чэрцi водзяцца… Фёдараy бацька памёр рана. А y мацi, якая хоць i стала жыць у сына бесклапотна, як у вёсцы казалi, у «шайнасцi», нечакана выявiлася невылечная хвароба. Тады y Клавы закруцiла y носе, паставiла Фёдару yмову: мне твая мацi не патрэбна, з бальнiцы да сябе y кватэру не пушчу, бо раптам заражуся! Фёдара выручыла стрыечная сястра Ганна, якая жыла y iншай вёсцы адна, была яшчэ пры сiле. Завёз Фёдар сваю мацi туды, хоць сэрца i шчымела. Максiм у той час жыy далёка ад родных мясцiн, не ведаy усiх падрабязнасцей. А калi нарэшце сустрэy Фёдара, той, на добрым падпiтку y гонар сустрэчы, па сакрэту сказаy: «Пастаyлю на ногi дачок – i скажу «Бывай!» сваёй Клаyдзii Анiсiмаyне за яе такiя адносiны». Хаyтуры справiла пляменнiца мацi Фёдара, Ганна. Прыехала i Клава. Спрабавала нават пусцiць слязу, але гэта выклiкала толькi прыкрасць i злосць у тых, хто быy побач. Час бяжыць хутка. Не стала на свеце i Ганны. Фёдара, як высветлiлася пазней, жонка на пахаванне стрыечнай сястры не пусцiла. …Пакуль Максiм распытваy у Клавы пра жыццё-быццё, запiсаy iх новы нумар тэлефона, вярнуyся з працы i Фёдар. Узялi па чарцы за сустрэчу. Высветлiлася, што дачок сваiх Фёдар «паставiy на ногi» – даy вышэйшую эканамiчную адукацыю, уладкаваy у яшчэ адзiн «вуз» – выдаy удала замуж, але Клаве «Бывай!» не сказаy. Прывык, вiдаць. Дый характар такi, як кажуць, цямця-лямця. І тут Максiм стаy здалёк падводзiць да таго, што нядобра так – не бываць на родных могiлках. – Хiба ты забыy, сябра, як над табой калацiлiся бацька з мацi? Як яны цябе любiлi i шкадавалi? Ты ж адзiны сын! Што з табой здарылася? Дажыyся, што чужыя людзi нават павязваюць на крыжах стужкi, прыбiраюць на могiлках вясной лiсце, шыгалку, пясочку падсыпаюць… Клава зацята маyчала, а Федзя згодна кiваy галавой i падтакваy: трэба, абавязкова трэба з’ездзiць. – Глядзiце ж, каб не сорамна было перад людзьмi! – сказаy тады на развiтанне Максiм. – Вунь Андрэй Яyменаy, ты ж ведаеш нашага земляка, пятнаццаць гадоy адсядзеy за забойства чалавека, i то кожны раз здалёк прыязджае, наведвае магiлу сваёй мацi. А вы нават нагой не ступаеце!.. Па даyнай завядзёнцы, на Радаyнiцу, Максiм з Марынай з’ездзiлi y Белыя Берагi, а y Слаyнае, дзе быy пахаваны Максiмаy бацька, завiталi на другi дзень. Толькi выйшлi з аyтобуса – насустрач iмчыць на веласiпедзе Іван Кузняцоy. Яму yжо за семдзесят гадоy, але ён тут зараз адзiн з самых моцных i актыyных жыхароy. Радасна павiтаyшыся, ён паведамiy: – А вы хiба не сустрэлi аyтамабiль? Фёдар жа прыязджаy на нейкай шыкоyнай iншамарцы. Казаy, пабыy на могiлках, а зараз заедзе да родзiчаy у Залессе. – Ах, як шкада, што не засталi, – засмуцiлiся Новiкавы. Яны тады наведалi yсе магiлы землякоy, аддалi данiну павагi, успомнiлi добрым словам. І звярнулi yвагу, што на магiлах Фёдаравых бацькоy не было нi кветачкi.. Праз некалькi дзён Максiм пазванiy Фёдару: – Слухай, сябра, шкада, што мы размiнулiся. А ты y Залессе заязджаy? – Ды я… – адчувалася, што Фёдар нечакана збянтэжыyся. А y тэлефоннай трубцы пачуyся i голас Клавы, якая, вiдаць, была побач з мужам. – Я нiкуды не ездзiy, – нейкiм драyляным голасам прамовiy Фёдар. – Дык Іван жа Кузняцоy казаy, што бачыyся i размаyляy з табой! – не адступаy Максiм. – Нiкуды я не ездзiy, – паyтарыy Фёдар i стаy развiтвацца. – Значыць, ездзiy потайкам ад сваёй Анiсiмаyны! – «вылiчыла» тады Марына. – Але чаму хоць кветачку якую не паклаy? …Адарваyшыся ад думак, Максiм рашыy неадкладна ехаць у Белыя Берагi. Сабраy усе неабходныя рэчы, сёе-тое з харчоy (а там прыедзе аyталаyка – можна будзе дакупiць!) i паiмчаy на аyтавакзал. Больш як тыдзень ён пражыy у хаце нябожчыка-цесця, зрабiy шмат малюнкаy i накiдаy, а самае галоyнае – цудоyна адпачыy. Вярнуyся дадому – i адразу да паштовай скрынi. Там набiлася столькi рознай карэспандэнцыi, што нават не yмяшчалася, бо Максiм, нягледзячы на дарагавiзну, выпiсваy процьму газет i часопiсаy. Максiм стаy разбiраць. Вылецела з газеты i ластаyкай паляцела долу тэлеграма. Максiм падхапiy яе. Тэлеграма была ад Клавы. Яна паведамляла, што нечакана памёр Федзя. Здарылася гэта, мяркуючы па даце адпраyкi тэлеграмы, якраз тыдзень таму. Максiм кiнуyся да тэлефона. Трубку падняла Клава. Маркотным голасам яна расказала пра раптоyную хваробу – iнфаркт мiякарда сэрца – i адыход з жыцця яго сябра, стала плакаць, як жа ёй жыць, бо да пенсii яшчэ далёка… – А дзе вы яго пахавалi? – не вытрымаy Максiм. – Ведаеш, зараз так цяжка i дорага з пахаваннем. Дык мы Федзю крэмiравалi… Максiм раптоyна кiнуy трубку i выйшаy на балкон курыць. Душа яго была не на месцы… Бумеранг Пераехаyшы жыць у iншы раён горада, Вiктар стаy часта сустракаць там гэтага мужчыну. Той прыцягваy увагу сваёй знешнасцю: на лбе быy вялiкi шрам, заyсёды падрапаны твар, а пад вачамi i на руках часта былi сiнякi i раны. Увогуле выгляд быy замучанага чалавека, якi нiколi не глядзеy сустрэчнаму y вочы. І амаль заyсёды ён быy нецвярозы, у зашмальцаванай вопратцы, на якой не хапала гузiкаy. Вiктар доyга прыглядаyся да мужчыны i нiяк не мог зразумець, адкуль ён яго ведае. Ён быy такiм знаёмым – i не пазнавальным! Аднойчы Вiктар не вытрымаy i, сустрэyшы на пустыннай вулiцы, спынiy мужчыну: – Прабачце, калi ласка, вы не вучылiся y Белабярэжскай школе? – Вучыyся, – ахвотна адказаy мужчына. – І вас памятаю, – заблiшчалi y яго вочы. – Вы ж таксама там вучылiся… – Вы мяне ведаеце? – здзiвiyся Вiктар. – Так, я на тры класы iшоy пазней вас. Памятаю, як вы паказвалi рэкорды y лёгкай атлетыцы, мы тады yсе бралi з вас прыклад. – Дык гэта ж прайшло амаль трыццаць гадоy!.. – Вас завуць Вiктар Кандраценя. – Так. А вас? – А я Аркадзь, сын дырэктара школы Пятра Тарасавiча. Вiктар шырока раскрыy вочы ад здзiyлення. «Божа мой, няyжо гэта той сiмпатычны хлапчук, якi добра вучыyся i падабаyся настаyнiкам i вучням?..» – І чым ты зараз займаешся? – перайшоy на «ты» Вiктар. – Пасля заканчэння полiтэхнiчнага працаваy на аyтазаводзе, а зараз пакуль што не працую, – Аркадзь крыху знiякавеy i стаy развiтвацца. – А жанаты на Веры? – не yтрымаyся Вiктар. Вера была дачкой завуча школы, да яе заляцалiся многiя мясцовыя хлопцы, але яна аддавала перавагу сыну дырэктара. Аб гэтым Вiктар даведаyся ад сваiх бацькоy, калi y час вучобы y сельскагаспадарчай акадэмii прыязджаy дадому на канiкулы. Жыy ён у аддаленай вёсцы, таму з дырэктаравым сынам сустракацца не даводзiлася. – На Веры, – чамусьцi yсмiхнуyся Аркадзь i пайшоy сваёй дарогай. Вiктара яшчэ больш заiнтрыгавала тое, што сын дырэктара школы, па спецыяльнасцi iнжынер, мае такое аблiчча. Але ж не будзеш лезцi y душу чалавека, дапытвацца, як жыве, чаму дакацiyся да такога стану… І вось аднойчы Вiктару пашанцавала – у магазiне нечакана yбачыy Веру. Пазнаy яе адразу, бо i яму падабалася яна y школьныя гады. Была яна па-ранейшаму прывабнай на выгляд, усё такiмi ж былi прыгожыя ад прыроды рысы твару, невысокая зграбная постаць. А вось у вачах быy бязмежны сум. – Вiктар?!. – радасна yсклiкнула яна. – Цэлую вечнасць не бачылiся! Як ты жывеш? – Нармальна. Вось памяняy кватэру, з большай на меншую, атрымаy даплату ды дапамог сыну кватэру пабудаваць. Я раней жыy у Чыжоyцы, а зараз вось у вашым мiкрараёне… – А-а-а… А я думаю, за столькi гадоy нi разу не сустрэлiся… – Раскажы пра сябе! – Вiктар уважлiва глядзеy у Верыны вочы, поyныя смутку. – Я сустрэy з месяц таму твайго мужа… – Аркадзя? – неяк загадкава yсмiхнулася Вера. – Даyно yжо ён мне не муж, хоць i жывём у адной кватэры. Прыватызавалi калiсьцi, а зараз вось пакутуем. Развялiся, а кватэру – двухпакаёвую «хрушчоyку» размяняць нiяк не можам. Вера памаyчала. Вiдаць было, што сямейнае жыццё яе не песцiла, хвалiцца няма чым. – А пачалося yсё з-за дробязi, – працягвала Вера, цярэбячы гузiкi на сваiм старым палiто. – Стаy Аркадзь прыходзiць з працы крыху выпiyшым. Калi я yшчувала яго, маyляy, лепш бы дзецям цукерак купiy, Аркадзь тлумачыy, што нельга было адмовiцца, дый наогул, што тут такога, зняy стрэс пасля работы… І вось такое зняцце стрэсаy працягвалася год, другi, трэцi… А потым пачалася наогул катарга. З работы турнулi, а быy жа iнжынерам! Стаy простым рабочым, а затым перабiваyся выпадковымi заробкамi. А дзецi – сын i дачка – падрасталi, трэба ж было кармiць, апранаць, потым сын у тэхнiкум паступiy, а дачка – у медвучылiшча. А што я зраблю з адной сваёй зарплаты? Аркадзь жа, замест таго, каб дамоy прыносiць грошы, стаy выносiць з дому, прычым не толькi грошы, але i рэчы. Ён i не заyважыy, як захварэy на алкагалiзм. А потым спахапiyся, але было yжо позна. Ён разумеy, што робiць няправiльна, дрэнна, што ап’яненне – гэта добраахвотнае вар’яцтва чалавека. Аднойчы y час прасвятлення y яго нават верш нарадзiyся: Начинается снова запой, Начинаются снова страдания Для меня и моей дорогой, Что грозилась сказать «До свиданья…» А як ён пакутваy! Спачатку тыдзень-два беспрабудна п’е, а потым – хварэе. Вiно яму помсцiла. Я настаяла, каб закадзiраваyся. Сябры дапамаглi, завялi да yрача. Амаль год гэта быy зусiм iншы чалавек: i з дзецьмi стаy займацца, i па гаспадарцы дапамагаць. Але аднойчы выпiy пiва. Потым уцягнуyся – пойдзе y летнi павiльён, надзене акуляры ад сонца i сядзiць з пiвам цэлы дзень. Калi станеш сарамацiць, ён пачынае лаяцца, кiдацца з кулакамi да мяне i дзяцей. Як усё роyна падмянiлi чалавека! Зрабiyся нейкiм ненармальным. А потым звязаyся з такiмi ж п’янтосамi з нашага двара i дапiyся да таго, што стаy начаваць пад плотам, галаву хтосьцi разбiy яму… Неyзабаве yчастковы iнспектар аформiy дакументы – i загрымеy мой Аркадзь у лячэбна-працоyны прафiлакторый. Мы yжо к гэтаму часу былi разведзеныя. Мне сорамна было нават прызнацца, што гэта быy мой муж… На вачах у Веры з’явiлiся слёзы. Вiктар бачыy, што ёй цяжка было гаварыць. Ён узяy яе за рукi, пацiснуy iх i прамовiy: – Не хвалюйся, Вера, у цябе ж цудоyныя дзецi, усё будзе добра. Жанчына слаба yсмiхнулася, удзячнасцю засвяцiлiся яе прыгожыя вочы… Вiктар развiтаyся i шпарка пакрочыy па вулiцы y супрацьлеглы бок. Нечакана з’явiлася нейкая думка – згадка пра школьныя гады. І раптам – як азарэнне: «Дык вось яно што! Хто б мог падумаць! Як кажуць: не судзiце iншага». Вiктар успомнiy Аркадзевага бацьку, дырэктара школы Пятра Тарасавiча. Ён выкладаy гiсторыю. Але yрокi яго праходзiлi незвычайна: адразу задаваy дамашняе заданне, маyляy, падрыхтуйцеся самастойна, а большую частку адведзенага часу прысвячаy… «натацыям» дзецям, чые бацькi вялi сябе недастаткова прыстойна. Асаблiва даставалася тым вучням, бацькi якiх часта выпiвалi, дрэнна паводзiлi сябе y людзях i дома. Вiктар i яго аднакласнiкi не ведалi i не маглi тады адказаць Пятру Тарасавiчу знакамiтымi словамi: «Дзецi за бацькоy не адказваюць». Пятро Тарасавiч быy сакратаром мясцовай партячэйкi, народным дружыннiкам, дэпутатам сельскага Савета i яшчэ немаведама кiм. Адным словам, актывiст на yсе сто. «Да yсiх бочак шпунт», – казалi пра яго аднавяскоyцы. Але нiчога не зробiш – дырэктар школы, настаyнiк. Вучнi, хоць у iх i сэрцы сцiскалiся, а y некаторых нават слёзы на вачах з’яyлялiся, цярплiва слухалi яго «лекцыi» пра сваiх няyдалых бацькоy i y нейкай меры зайздросцiлi Аркадзю, сыну Пятра Тарасавiча. Бо Аркадзеy бацька выстаyляy сябе yзорам для yсiх вясковых мужчын. І сыну, як кажуць, было з каго прыклад браць… Пятра Тарасавiча даyно yжо няма на свеце. Застаyся адзiны яго сын, Аркадзь, якi пераyзышоy самых няyдалых вясковых мужчын. «Цiкава, што зараз сказаy бы сваiм вучням Пятро Тарасавiч?» – з горыччу падумаy Вiктар. Двое y дарозе Васiль любiць гэтую дарогу. Паабапал шляху стаiць густы задуменны, крыху нават таямнiчы лес. Зiхацяць-пералiваюцца промнi сонца y вершалiнах магутных соснаy. Як дзяyчынкi y карункавых сукенках, расселiся маладыя елачкi. Па гэтай дарозе Васiль ездзiць ужо больш як год. Дастаyляе малако з калгаса на маслазавод. Машына яму дасталася ад старога вопытнага шафёра Макаравiча. Той гадоy дваццаць працаваy на ёй, шанаваy надзвычай. Ідучы на пенсiю, даверыy яе Васiлю. Бачыy, што хлопец любiць тэхнiку, i y яго руках гэтая, як жартавалi таварышы, «старая калымага» яшчэ паслужыць. Вось i знаёмы паварот з галоyнай магiстралi на дарогу y райцэнтр. Тут часта галасуюць пасажыры, якiя прыходзяць сюды з лясной вёсачкi. Васiль заyсёды падвозiць. Асаблiва цiкава ехаць, калi цётка цi дзядзька трапяцца гаваркiя. Якiх толькi гiсторый не наслухаешся! Адно матай на вус. На мiнулым тыднi яго спынiла тут жанчына. Напрамiлы Бог прасiла заехаць у вёску, забраць яе малога y бальнiцу. Васiль на момант задумаyся: часу затрацiць шмат, а сонца пячэ – малако можа сагрэцца. Але жанчына ледзь не плакала. І Васiль згадзiyся. Як на бяду, на вузкай лясной дарозе машына загрузла y вялiзнай лужыне. Добра-такi павазiyся Васiль, пакуль выбраyся. Хворае дзiця ён завёз у бальнiцу, i жанчына адразу кiнулася шукаць урача. Калi Васiль прыехаy на завод, малако сапраyды сагрэлася. І вось учора на агульным заводскiм прафсаюзным сходзе пасля вырашэння розных пытанняy зачапiлi i яго, Васiля. Асаблiва гарачыyся шафёр Аyраменка Пятро. – Едзе iншы, варон ловiць, а нам гэта бокам вылазiць! З-за розных недацёп квартальная прэмiя накрыецца! – чым больш гаварыy Пятро, тым больш гнеyным рабiyся яго голас. Пятра не перабiвалi, многiя згодна кiвалi галовамi. Яго падтрымаy галоyны iнжынер: – Можа, яшчэ да дзяyчат куды заехаy! Бяры прыклад з Аyраменкi: нi разу за пяць гадоy не спазнiyся. Ад крыyды y Васiля да горла падкацiy камяк. Памкнуyся yстаць, расказаць усё, але не паспеy: паклiкалi да тэлефона. Званiy брат з суседняга горада, дзялiyся радасцю: нарадзiyся сын. Пасля размовы на сход вяртацца Васiль не захацеy. …Сёння на павароце пасажыраy не было. Яно i зразумела: самы разгар лета, усе y полi ды на агародзе, раз’язджаць асаблiва няма калi. Да гарадка заставалася тры кiламетры, калi Васiлю не пашанцавала. Заклiнiла матор. «Вось i зноy будзе Аyраменку нагода палаяць мяне, – у роспачы падумаy Васiль. – Цяпер ужо малако скiсне, факт». Толькi падумаy гэтак Васiль, як паказалася машына Пятра Аyраменкi. Хоць i думаy Васiль пра яго няпрыязна, але yзрадаваyся. Свой чалавек не пакiне на дарозе, возьме на буксiр. З вiнаватай усмешкай ён выйшаy з-за паднятага капота насустрач Аyраменку. Той крыху пацiшыy ход, памахаy рукой, маyляy, спяшаюся i…паехаy. – Стой! – закрычаy Васiль. – Пачакай! Але Аyраменка yсё больш аддаляyся. «У такога малако не скiсне» – са злосцю падумаy Васiль. На яго шчасце неyзабаве пад’ехаy малады хлопец з аyтабазы, амаль равеснiк. – Не бядуй, браток, – супакоiy ён узрушанага Васiля, – свет не без добрых людзей. Зараз паiмчым! І палез па трос. Некалi Максiм вяртаyся з роднай вёскi. Не наведваyся туды больш як пяць гадоy. За гэты час разраслiся прысады, а хаты як быццам сталi меншымi, некаторыя нават i не пазнаць. Нi родных, нi сваякоy у Максiма там ужо няма. Але ёсць выдатныя суседзi, гасцiнныя аднавяскоyцы. Хто нi сустракаy на вулiцы, усе настойлiва запрашалi да сябе. Спынiyся Максiм у былога суседа, брыгадзiра Данiлы Антонавiча. Малады яшчэ мужчына, энергiчна i yдала гаспадарыць у роднай вёсцы Каменка. Ён i яго жонка Нiна, якая працуе y паляводчай брыгадзе, расказалi госцю yсе навiны… Ад хвалявання, уражанняy ад сустрэчы з аднавяскоyцамi y галаве быy сапраyдны калейдаскоп. І yвесь час не давала спакою, свiдравала адна думка: нешта забыy, не споyнiy, не зрабiy… Вырашыy выкарыстаць апрабаваны yжо спосаб – пераключыy думкi на iншае, на працу, сям’ю, калег. І yспомнiy! Гэта ж ён не зайшоy да старой Марылi, жонкi дзеда Мiкiты! Старой яе назваць i язык не паварочваyся, бо запомнiy яе адносна маладой. Яна разам з Мiкiтам, якi быy значна старэйшы за жонку, бавiла доyгiя зiмнiя вечары y хаце Максiмавага бацькi. Мужчыны yспамiналi баi на фронце y гады Вялiкай Айчыннай вайны. Марыля ж мела своеасаблiвы талент – пераyвасаблялася, капiравала мову, жэсты, мiмiку, характэрныя рысы таго, пра каго расказвала. Замуж яна прыйшла з суседняга мястэчка. Агульных знаёмых было шмат, i Марыля смяшыла yсiх. Расказвала пра розныя смешныя здарэннi, выпадкi, размовы. І так было весела вечарамi! І вось зараз зашчымела y Максiма сэрца, што не зайшоy, не павiтаyся, не пабачыyся. «Іншым разам адразу ж зайду да яе», – цвёрда вырашыy Максiм. «Іншым разам… А цi хутка гэта будзе? Цi атрымаецца так, як з любiмым настаyнiкам?» Максiма аж у холад кiнула ад такiх думак. Было y яго y свой час вялiкае жаданне – заехаць у суседнюю вёску, дзе заканчваy дзясяты клас, да Яyгена Фёдаравiча. Ветэран Вялiкай Айчыннай вайны, ён выкладаy родную мову i лiтаратуру. Якi гэта быy цудоyны чалавек, i якiя захапляючыя былi y яго yрокi! Максiм марыy купiць яму падарунак – якую-небудзь добрую кнiгу i зайсцi, пагутарыць, а галоyнае – сказаць «дзякуй». Але yсё было некалi. Усё неставала часу. Прайшлi гады. Нарэшце Максiм кiнуy усё i паехаy. Якое расчараванне i туга чакалi яго! Ужо два гады, як Яyген Фёдаравiч памёр. Словы yдзячнасцi, якiя Максiм сказаy яму над магiлаю, ён ужо не пачуy. Васiлькi У той дзень у Алеся было многа працы на месцы, але начальнiк распарадзiyся iнакш – паслаy яго y самую аддаленую гаспадарку, на край вобласцi. Алесю было не прывыкаць да такiх сiтуацый. Ён нават жартаваy сярод сяброy: «За што я люблю сваю працу, дык за тое, што не ведаю, дзе магу аказацца, бо планую з ранiцы адно, а даводзiцца займацца iншым». Алесь хутка зрабiy усё, што трэба было, звязанае з працай. Потым, падзякаваyшы старшынi за запрашэнне на абед, спытаy, дзе y iх найбольш урадзiла жыта. Высветлiлася, што поле гэтае недалёка ад магiстралi. Старшыня, пажылы, сур’ёзны чалавек, недаyменна паглядзеy на Алеся. Але растлумачыy вадзiцелю, як ехаць. І вось машына iмчыць па пыльнай дарозе, абапал якой раскiнулiся жытнёвыя палеткi. Неyзабаве Алесь убачыy шмат васiлькоy. – Стой! – гучней, чым трэба, крыкнуy ён вадзiцелю. – Спынiся! Выскачыy, стаy хуценька рваць. Назбiраyшы цэлы букет, ён загарнуy iх у газету, беражлiва паклаy на задняе сядзенне машыны. Пасля працы Алесь бягом кiнуyся да таго месца, дзе яго заyсёды чакала Ларыса. Сёння, ён ведаy, яе не будзе, бо yчора вельмi пакрыyдзiy каханую, i яна сказала, што больш не сустрэнуцца. Ён кахаy яе. Кахаy даyно, моцна, страсна… Не звяртаючы yвагi на прахожых, Алесь з васiлькамi y руцэ бег па вулiцы. Раптам ён заyважыy, што насустрач яму iдзе… Ларыса. Яна yбачыла яго, твар яе заззяy радасцю, як дзве зоркi, свяцiлiся яе незвычайныя вочы… Сюрпрыз Пераступiyшы парог сваёй хаты, Вера здзiyлена азiрнулася: вакол было чыста i yтульна. Свежавымытая падлога. Поyны парадак на кухнi, на стале вячэра. «Няyжо Таня прыехала? – мiльганула думка. – Дык наyрад жа, усяго два днi, як паехала з малым, рабочыя днi зараз, у адпачынку пабыла yжо…» Яшчэ больш здзiвiлася жанчына, калi y сенцах убачыла даёнку з малаком, а y хляве – карову i сытага парсюка, побач з iм было карыта з недаедзенай мешанню. І куры yжо зачынены y хлевушку. – Сапраyдная казка, – не yтрымалася Вера. – І як дарэчы. Сёння, як нiколi, Вера стамiлася, бо час быy гарачы – жнiво, працы на таку хоць адбаyляй. Яна yгаварыла сябровак – такiх жа жанчын перадпенсiйнага yзросту – папрацаваць у дзве змены. Зноy зайшла y хату, стала пераапранацца. Раптам дзверы расчынiлiся i са ззяючым тварам увайшоy Сцёпа, яе муж. У руках ён трымаy вялiзны букет кветак. – Ну, вiншую… – нiбы саромеючыся, прамовiy ён i падаy кветкi Веры. Задумаy гэта сумысна. – З чым? – ледзь не вырвалася y той, бо дзень яе нараджэння яшчэ не хутка, свята 8 Сакавiка – таксама. Але зiрнула на сцяну, дзе вiсеy каляндар. Ён паказваy дваццаць першае жнiyня – дзень яе нараджэння. Спачатку яна разгубiлася, але yспомнiла, што гэта yнук, якi быy у гасцях, потайкам ад дзеда адарваy лiшнiя лiсткi календара… Вера yзяла букет i моцна пацалавала Сцяпана. Сэрца яе напоyнiлася yдзячнасцю. Стары сшытак – Дык вось, – пачаy Андрэй Усцiнавiч, сядаючы блiжэй да гасцей. – Раскажу я вам гiсторыю пра свайго колiшняга начальнiка. Звалi яго Кузьма Ягоравiч. Быy ён строгi i пануры. Часта даваy разгон нам, сваiм падначаленым. Любiмым заняткам Кузьмы Ягоравiча было чытанне нейкага тоyстага сшытка. Гэта быy стары агульны сшытак у пацёртай карычневай вокладцы. Калi хто-небудзь заходзiy у кабiнет Кузьмы Ягоравiча, ён хуценька хаваy сшытак у сейф. А ключ ад сейфа насiy заyжды y кiшэнi. Зайшоy я неяк да яго па справе. Гляджу – Кузьма Ягоравiч чытае свой тоyсты сшытак. І так зачытаyся, што мяне не заyважае. На твары шчаслiвая yсмешка, якую я нiколi раней у яго не бачыy. Вочы гараць нейкiм дзiyным агнём. Раптам следам за мной у кабiнет зазiрнуy мой калега. Вельмi гучна павiтаyся. Разгублены Кузьма Ягоравiч аж падскочыy са сшыткам у руках. Імгненна выраз яго твару змянiyся, стаy сярдзiтым. Не гледзячы на нас, ён хуценька засунуy сшытак у сейф… Аднойчы Кузьма Ягоравiч цяжка захварэy i трапiy у бальнiцу. А тут наляцела рэвiзiя са сталiцы. Тэрмiнова спатрэбiлася паглядзець нейкiя дакументы з сейфа. Мы звярнулiся да жонкi Кузьмы Ягоравiча. Тая прынесла ключ. І вось мы трымаем у руках запаветны сшытак. Той самы тоyсты сшытак, якi начальнiк чытаy потайкам шмат гадоy. Калiграфiчным почыркам у iм былi запiсаны yсе выпадкi, калi Кузьма Ягоравiч пакараy таго цi iншага свайго падначаленага… Рамантыка – Эх, Васiль, Васiль!.. – пакiвала галавой Аксана, калi муж вярнуyся з працы. – Я цябе не пазнаю… – А што здарылася? – Мне нават не верыцца, што той рамантычны хлопец, за якога я iшла замуж, i ты, практычны муж, – адзiн i той жа чалавек. Ты забыy ужо, што прыносiy мне мiлыя букецiкi кветак, рабiy нечаканыя прыемныя сюрпрызы, кранальныя падарункi! – разышлася жонка. – Ты хоць памятаеш, колькi разоy у год прыносiш мне кветкi? Васiль стаy успамiнаць… – Не моршчы лоб, я сама нагадаю: на мой дзень нараджэння ды восьмага сакавiка! Куды мы з табой хадзiлi, акрамя кiно! Дый то гады y рады, пасля маiх шматлiкiх просьбаy i грозьбаy. Божа, як з табой стала сумна i нудна! – Даражэнькая, – пачаy прасiцца Васiль, – я так стамiyся, што мне зараз зусiм не да рамантычных глупстваy. – Дык ты лiчыш, што гэта глупства!.. – залемантавала Аксана. На другi дзень на працы Васiль завёy размову на гэтую тэму з Наталляй Самсонаyнай, вядучым iнжынерам iх аддзела, жанчынай перадпенсiйнага yзросту, вельмi дасцiпнай i добразычлiвай. – Тваю бяду я рукамi развяду, – весела зашчабятала тая. – Ты, Васiль, да вяселля гэтую рамантыку, вiдаць, выкарыстоyваy, каб заваяваць каханне Аксаны. Але, даражэнькi, адносiны y сям’i трэба будаваць i yдасканальваць пастаянна. Інакш ты рызыкуеш страцiць тое, што стваралася не адзiн дзень: узаемныя пачуццi, душэyную блiзкасць, радасць зносiн… Васiль ажно рот разявiy, слухаючы калегу. А тая працягвала: – Ты, сябра, недаацэньваеш псiхалогiю жанчыны. Думаеш, калi прыносiш грошы дадому, дык усё будзе y парадку? Не забывай, што жонка чакае ад цябе y першую чаргу пяшчотных слоy, хоць ты яе i золатам абсыпаy. Ёсць жа куча мiлых дробязей, якiя амаль не патрабуюць часу. Напiшы ласкавую запiсачку i пакладзi яе жонцы y сумачку. Вось убачыш, тваё задавальненне ад уласнай фантазii будзе не меншым, чым радасць Аксаны… Васiль прыслухаyся да парады. На сваiм рабочым камп’ютары набраy, затым вывеy на прынтэры запiску, у якой прызнаваyся y каханнi Аксане, напрыдумваy камплiментаy, прапанаваy сустрэчу y гарадскiм парку y першы выхадны дзень, а падпiсаy прыдуманым iмем – Артур. Вечарам, калi жонка была y ваннай, цiхенька палажыy запiску y сумачку. Ідучы на працу ранiцай, Аксана yспамiнала словы сваёй сяброyкi Нiны: «Час праходзiць, мiлая. Іншы раз варта i па баках паглядзець!..» А на яе даyно заглядваюцца мужчыны не толькi з iх цэха, але i з iншых. Асаблiва старшы механiк Артур Краyцоy падоyгу затрымлiвае свой позiрк на яе твары, ласкава yсмiхаецца пры сустрэчах. «А можа, i сапраyды варта звярнуць увагу на паклоннiкаy?» – пранеслася y галаве Аксаны думка. На прахадной завода Аксана, дастаючы з сумачкi пропуск, заyважыла запiску. Але чытаць яе не было калi. Толькi y канцы працоyнага дня яна yспомнiла пра яе. Прачытала – i ахнула. Пра такое можна толькi марыць! Артур прызнаваyся y каханнi. А якiмi ласкавымi словамi ён яе называy!.. Аж сэрца закалацiлася. Назаyтра, а гэта yжо быy выхадны дзень, потайкам ад мужа Аксана купiла новую сукенку, схадзiла y цырульню i з хваляваннем накiравалася y гарадскi парк. Да прызначанага часу сустрэчы Аксана пахадзiла yдалечынi, а затым рашуча накiравалася да месца спаткання. Падышла – i аслупянела. Насустрач ёй з кветкамi y руках рухаyся… яе Васiль… «Вось табе i сюрпрыз, вось табе i рамантыка!» – падумала Аксана. Яна пачырванела i збянтэжылася. – Як ты даведаyся? – разгублена прамовiла яна. – А ты хiба чакала не мяне? – хiтра заyсмiхаyся Васiль. Усмешка Джаконды У ноч на мужчынскiя святы Святкавалi мы пад кiраyнiцтвам дырэктара нашай фiрмы «Перапрадай» Івана Мiкiтавiча y адзiн вечар адразу два мужчынскiя святы: 23 лютага i 8 Сакавiка. Няважна, што нiхто з нас не служыy. Выкруцiлiся: хто «пласкаступ», хто «блiзарукi»… А 8 Сакавiка?.. Дык мы ж усе жанчын кахаем. Якое ж без iх свята? Перш за yсё, яны выдатна зарэкамендавалi сябе пры пераносцы сумак з пiтвом i закуссю. Разгавелiся y мясцовым рэстаране – так бы давеку. На стале засталося yсяго столькi, што вялiкую рэшту ежы спакавалi жанчынам у сумкi. Пiтво – два партфелi – узяy у рукi пад сваю адказнасць сам Іван Мiкiтавiч. Ад рэстарана да мiкрараёна, дзе фiрма купiла шэфу двухпавярховы катэдж з басейнам, блiжэй за yсё праз чыгунку. Але не праз станцыю, а цераз ускраiну. Вырашылi yсёй грамадой правесцi Івана Мiкiтавiча дадому: ёсць жа каго, а галоyнае, ёсць чым суправаджаць. Вядома, па дарозе некалькi разоy спынялiся, бралi чарку, жадалi здароyя Івану Мiкiтавiчу, шчасця яго сям’i i росквiту фiрме «Перапрадай». Яна ж нас у людзi вывела – у кожнага свой дамок, рахуначак у банку. Праyда, быy тост i за жанчын. Ужо ля чыгункi, калi пяты цi шосты раз чаркавалiся, шэф сказаy: «За жанчын! Каб квiтнелi вакол нас!..» Выпiлi i заyважылi, што чамусьцi наyкола цёмна, хоць мы каля чыгункi. І трэба ж – шлях перагароджвае грузавы састаy! Глядзiм налева – хоць вока выкалi… Направа – удалечынi ледзь свецяцца агеньчыкi. – Абыходзiць – няма дурных! – кажа шэфаy намеснiк, брат яго жонкi Пятро Пятровiч. – І чакаць не будзем, невядома калi цягнiк паедзе. Але yспомнiце маё слова – ранiцай (машынiсты таксама людзi, святкуюць) палезем пад вагон, мы яшчэ хлопцы – ого!.. Хто першы? (Што праyда, то праyда, старых у фiрме няма, мажных, не раyнуючы, як вяпрук, акрамя шэфа, – таксама. Дык шэфу па пасадзе трэба быць важным. Ды яшчэ лысым. Зараз цi не кожны yлюбёны y сябе «круты» бiзнесмен такi.) – Я першым буду! – не раздумваючы, азваyся шэфаy рэферэнт невядома па якiх пытаннях, худзенькi цыбаты Толiк. Але ён такi: за шэфа – хоць у пельку. Будучы шэфаy зяць: усе ведаюць, што Толiк кахаецца з яго дачкой-банкiршай. – Давай! – дазваляе шэф. І Толiк ужо на тым баку чыгункi, вокамгненна пад вагон шуснуy. – Не бойцеся!! – крычыць адтуль Толiк. – Састаy стаiць. Калi будзе кранацца, абавязкова сiгнал дасць. – Ат, жывём адзiн раз! – раптам крыкнула наш эканамiст Аляyцiна Паyлаyна i з важка напакаванай сумкай кiнулася пад вагон. Якi yзрост яе – нiхто не ведае. Можа, трыццаць, калi не глядзець у пашпарт. Не y гэтым справа. Спартсменка. За кошт фiрмы наведвае спартзалу. Шэф заyсёды бярэ яе з сабой у камандзiроyкi. Кажа, для прадстаyнiцтва. Маyляy, зараз сапраyдныя бiзнесмены без прыгожага атачэння на людзi не паказваюцца. Калi yжо жанчына пад вагон нырнула, дык што застаецца рабiць нам, мужчынам? Шэф, трымаючы y кожнай руцэ па партфелю, не раyнуючы, як той герой, адчайна кiнуyся пад вагон, ажно глуха брэнкнулi бутэлькi. Але не разбiлiся. Памятаеце, я казаy, што Іван Мiкiтавiч мужчына мажны, як i належыць сапраyды важнай асобе, бiзнесмену. Ён i апрануты быy адпаведна: у скураным, да пят, палiто. І раптам з-пад вагона крычыць: – Гэй, там, наверсе! Хто мяне трымае? Ды нiхто… Эге, за нешта зачапiyся, значыць. Тым часам нечакана y галаве састава, можа, за паyкiламетра ад нас – гудок лакаматыва!.. Пранiзлiвы. Усё, папярэджанне, састаy адпраyляецца!.. – Цягнiце! – крычыць шэф не сваiм голасам. Мог бы i не лямантаваць: што трэба цягнуць у такой сiтуацыi, мы i без яго ведаем. З гэтага боку вагона yхапiyся за партфель я, а Толiк – за партфель з таго боку. Не ведаю, што y такi адказны для yсяго калектыву час думаy Толiк, а я меy, мяркую, правiльную думку: як самому не трапiць пад колы i yратаваць партфель! Шэф што? Фiрма без яго абыдзецца вельмi проста. Хаця мiльганула i iншая думка: у яго ж сям’я… Зноy гудок… – Ідыёты, – шэф ужо сiпiць, – мяне цягнiце. Паставiлi мы асцярожна партфелi побач з рэйкамi. Я са свайго боку штосiлы пацягнуy шэфа за рукаy – рукаy у мяне застаyся, Толiк – са свайго. – Дапамажыце!.. Мiлiцыя, мiлiцыя! Людцы!.. – вые, ну чыстая сiрэна, як у кiно y час авiяналёту, Аляyцiна Паyлаyна. Калегi вакол мiтусяцца. Шум, гам… Адтуль, дзе цьмянае святло, даносiцца тупат ног па прамерзлай зямлi, чуецца мiлiцэйскi свiсток. І тым жа часам – зноy гудок лакаматыва. Лязг буфераy… Усё, знясiлены, падаю на снег побач з вагонам. І раптам крыкi «Ура!» з таго боку вагона i – «Жывы, жывы…» Вось яно што, выратаваyся. Не паспеy усвядомiць усё, што здарылася, як нехта тыцкае мне y твар вострым святлом лiхтарыка: – У чым справа? Каго рабуюць? Ды не рабуюць, тлумачаць нашы, а, маyляy, так i так. Святло папаyзло па вагоне, мiлiцыянер кажа: – Ды гэта спiсаны вагон. Тут тупiк! Дзе ж вы бачылi састаy? А станцыя – там, – паказвае направа yдалечыню, дзе цьмяныя агнi. – Вас бы, шаноyныя, – аштрафаваць! Але амнiстыя вам ад мяне. Сёння ж, як вы сказалi, ноч двух мужчынскiх святаy. У каго пасля гэтага не адсохне язык, калi ён будзе на нашу мiлiцыю плявузгаць усялякае глупства? Мiлiцыянер, пасля нас суправаджаючы, строга сачыy, каб з намi больш нiчога не здарылася… Сяржант нават ад пачастунку адмовiyся: служба… А на развiтанне працытаваy, калi мы не ведалi, як яму аддзячыць: «Мая мiлiцыя мяне беражэ». Мы думалi, што сам датумкаy, але ён сказаy, што Маякоyскi: маyляy, бiзнесмены, як вы y школе i iнстытутах вучылiся?.. Рукаy ад шэфавага палiто, як экспанат-доказ бяспрыкладнай адвагi i мужнасцi Івана Мiкiтавiча, мы выставiлi y музеi фiрмы «Перапрадай». А што, хай клiенты-пастаyшчыкi рознага замежнага iм непатрэбнага рыззя ведаюць, хто кiруе фiрмай, i зайздросцяць нам. Незвычайная хвароба Іван Іванавiч Сiнiцын, начальнiк нашай арганiзацыi, нечакана захварэy. Дактары толькi рукамi разводзiлi, не маглi паставiць дыягназ: тэмпературы няма, а галава i yсё цела гарыць, кардыяграма выдатная, а сэрца – ледзь не выскачыць з грудзей… У гэты час наш iнжынер Антон Мяцёлкiн быy прызнаны лепшым рацыяналiзатарам у сiстэме мiнiстэрства, атрымаy салiдную прэмiю, стаy удзельнiкам выстаyкi дасягненняy народнай гаспадаркi. Падзея для yсяго калектыва прыемная i хвалюючая, вось толькi Іван Іванавiч з-за свайго недамагання не змог павiншаваць вiноyнiка радаснай падзеi. Праз некаторы час Івана Іванавiча зноy прыхапiла хвароба. Гэта супала якраз з тым, што Змiтрака Пятровiча, iнжынера-планавiка нашай канторы, нечакана для кiраyнiцтва запрасiлi на працу y мiнiстэрства… Зноy урачы думалi-гадалi, шукалi прычыну нечаканага абвастрэння хваробы нашага шаноyнага Івана Іванавiча. І калi y трэцi раз ён зноy захварэy, мы yсе i без дактароy вызначылi дыягназ. Бо y гэты час намеснiк начальнiка набыy новенькi «Мерседэс-600». Нядаyна адзiн наш калега выйграy у «Суперлато» трохпакаёвую кватэру y сталiцы. Іван Іванавiч аб гэтым яшчэ не ведае. Мы не паведамляем яму, таму што баiмся за яго жыццё… Вiртуальнае каханне Артур, як i многiя яго сябры-равеснiкi, ацанiy перавагi навукова-тзхнiчнага прагрэсу: не трэба бегчы на спатканне да дзяyчыны, каб сказаць ёй пяшчотныя словы, варта толькi нацiснуць на адпаведныя кнопкi на сотавым тэлефоне – i твая каханка атрымае пасланне. Артур стаy часта адпраyляць SMS-пасланнi адной сваёй знаёмай, прывабнай i загадкавай Юлii. Нумар яе тэлефона ён даведаyся ад сябра. І вось кожны вечар iдзе перапiска-тэлефанаванне. – Ты мне вельмi падабаешся, Юленька! – пiша на мабiльнiку дзяyчыны Артур, утульна yладкаваyшыся на канапе перад тэлевiзарам. – Ты мне – таксама, – адказвае Юлiя, нацiскаючы на кнопкi свайго мабiльнiка i адначасова займаючыся хатнiмi справамi. Праз некалькi тыдняy пасланнi iдуць яшчэ больш пяшчотныя, страсныя, гарачыя. – Я не магу без цябе, я згараю ад жадання! – А y мяне кружыцца галава ад уяyлення, як мне хораша з табой… – Ты – мая, – iдзе праз некаторы час новае SMS-пасланне. – Я замiраю ад слодычы! – iдзе адказ. – Ты – мой! У нас будзе цудоyны блакiтнавокi хлопчык, назавём яго Ігарком! Ах… Тэлефанаванне працягвалася яшчэ дзевяць месяцаy. І вось у адзiн цёплы сонечны дзень Артур атрымаy на сваiм мабiльнiку паведамленне: – Любы мой Артур! Прыязджай тэрмiнова на адрас: вулiца Садовая, дом 18. Я буду сустракаць цябе з нашым сынам! Ён вельмi падобны на цябе! Я – шчаслiвая!.. Па прынцыпе «аднаго акна» Васiль Пятровiч даyно yжо збiраyся звярнуцца па дапамогу y гэтую арганiзацыю, але yсё не было часу. Аднак далей цярпець было yжо немагчыма, дый жонка, як кажуць, плеш пераела, таму сёння з ранiцы ён адпрасiyся y шэфа i паехаy у фiрму па санiтарна-тэхнiчнаму абсталяванню жылых памяшканняy «Жывiце багата!» Тут, згодна рэкламе, рабiлi yсе магчымыя i немагчымыя аперацыi па рамонту i замене сантэхнiкi на yзроyнi еyрастандартаy, прычым без валакiты, у сцiслыя тэрмiны. Васiль Пятровiч паставiy свайго «Жыгуля» на пляцоyку побач з шыкоyнымi iншамаркамi i бадзёра накiраваyся y кантору, над уваходам у якую вiсеy кiдкi плакат: «Мы працуем па прынцыпе «аднаго акна». Заглянуy у прыёмную дырэктара. Сiмпатычная дзяyчына y такой мiнiспаднiчцы, што y Васiля Пятровiча ажно дыханне перахапiла, ветлiва сказала, выслухаyшы наведвальнiка: – Звяртайцеся да нашага майстра Ягора Мiкалаевiча. Ён знаходзiцца y восьмым кабiнеце, гэта далей па калiдоры. Васiль Пятровiч рушыy туды. У кабiнеце за сталом сядзеy малады мужчына i разгадваy сканворд. Незадаволена адарваyся ад свайго цiкавага занятку i стаy слухаць наведвальнiка, якi пачаy выкладваць сваю просьбу пераабсталяваць сантэхнiку на кухнi i y ванным пакоi. Выслухаyшы да канца, ён прамовiy: – Ведаеце, з задавальненнем дапамог бы вам, але y нас, як кажуць, вузкая спецыялiзацыя. З вашай праблемай лепш звярнуцца да Анатоля Сiдаравiча, а ён будзе заyтра… Васiль Пятровiч ветлiва развiтаyся. На другi дзень ён яшчэ з ранiцы прыехаy у кантору, стаy шукаць Анатоля Сiдаравiча. Той, аказваецца, i сёння, як сказала сакратарка, будзе адсутнiчаць, бо yчора павёз жонку з дзецьмi да цешчы y вёску i яшчэ не вярнуyся. «Вось табе i маеш! – з прыкрасцю падумаy Васiль Пятровiч, накiроyваючыся y суседнi кабiнет, да дырэктара фiрмы. – Тут у iх дзейнiчае прынцып «трох дзвярэй», а не «аднаго акна»… Дырэктар, як высветлiлася, паехаy на нейкую тэрмiновую нараду. – Зайдзiце лепш заyтра, – пяшчотным голасам параiла сакратарка. На наступны дзень дырэктар, невысокi, кругленькi мужчына з пышнымi вусамi, быy на месцы. Уважлiва выслухаy Васiля Пятровiча i расплыyся ва yсмешцы: – Не хвалюйцеся, даражэнькi, мы вашаму гору мiгам дапаможам! Толькi давядзецца крыху пачакаць, бо адзiны майстар, якi займаецца менавiта гэтай аперацыяй, паехаy сёння y камандзiроyку на тыдзень. – А як жа яго завуць? – пацiкавiyся Васiль Пятровiч. – Ягор Мiкалаевiч, яго рабочы кабiнет нумар восем… «Згарэла» пуцёyка Адам Пятровiч Зазубрын штогод адпачываy у санаторыi. Быy ён яшчэ добры мацак, на спортпляцоyку заглядваy, асаблiва калi там было начальства, на здароyе не скардзiyся, але расслабiцца y час адпачынку любiy… Паехаy у прэстыжны санаторый Адам Пятровiч i на гэты раз. Падначаленыя яго таксама сталi пачуваць сябе крыху вальней: праца тая ж, нават лепш справы пайшлi, не чуеш скрыпучага голасу шэфа, не бачыш яго вечна пахмурнага позiрку, незадаволенага выгляду незалежна ад таго, добра ты працуеш, цi дрэнна. Тыдзень у канторы панаваy цудоyны настрой. А на наступным, у сераду, усе супрацоyнiкi, прыйшоyшы на працу, ахнулi: Адам Пятровiч сядзеy у сваiм крэсле i заyзята гартаy нейкiя дакументы. – Што здарылася, Адам Пятровiч? – першым кiнуyся да яго намеснiк, Сымон Вiтальевiч, якi якраз сёння паабяцаy цешчы даць дырэктарскую машыну, каб з’ездзiць да сястры y iншы горад. Цяпер давядзецца прасiць дазволу y Адама Пятровiча або даваць «адбой» цешчы, за што, зразумела, будзе страшэнны наганяй ад жонкi. Адам Пятровiч адарваy вочы ад папер, незадаволена прабурчаy: – Гэта ж прыдумалi, д’яблы, новаyвядзенне: хто тры разы запар пабудзе y санаторыi, таму аyтаматычна прызначаецца трэцяя група iнвалiднасцi i адпраyляюць на лёгкую працу. А я ж восьмы раз запар адпачываю y санаторыях, ды яшчэ y якiх!.. Дык кiнуy сваё лячэнне-адпачынак ды прымчаy за пяцьсот кiламетраy. Карацей кажучы, «згарэла» мая пуцёyка сiнiм полымем… – Як гэта? – здзiвiyся Сымон Вiтальевiч. Ён добра ведаy, што да пенсii шэфу яшчэ «грукаць» шэсць гадоy i калi перавядуць на iншую працу, то цяжка яму давядзецца, бо, як кажуць у народзе, языком мянташыць – не мяхi цягаць… – Адам Пятровiч! Што вы кажаце? Някiх жа дакументаy на гэты конт апошнiм часам не прымалася, я строга сачу… – Што? – знiякавеy дырэктар. – Няyжо мяне ашукалi? – А хто вам сказаy пра гэтае новаyвядзенне? – Ды знаёмы з суседняга санаторыя, калi 1 красавiка «бралi чарку» з жанчынамi перад танцамi. Кампанiя, скажу табе, сабралася – пальчыкi аблiжаш, не да газет ды радыё было… А ён, нягоднiк той, пажартаваy, значыць. Каб яму!.. Згарэла мая пуцёyка! – ажно пабялеy твар у Адама Пятровiча. Ён расшпiлiy каyнер у сарочцы i y роспачы выскачыy з кабiнета… Ажанiцца – не журыцца… (З дзённiка маладога мужчыны) Ранiцай устаy, пагалiyся, памыyся, заварыy сабе чаю, зрабiy бутэрброды. На працы дзень прайшоy хутка i весела, паабедалi з калегамi y сваёй фiрменнай сталоyцы. Вяртаючыся дадому, зайшоy у гастраном, купiy сёе-тое на вячэру. Занёс у пральню бялiзну. Глядзеy крыху тэлевiзар, а потым засеy за камп’ютар. Пазванiла мацi. Вельмi непакоiцца: як цяжка мне жыць аднаму, нежанатаму. Усё даводзiцца рабiць самому. І можа y соты раз параiла хутчэй ажанiцца. * * * Уступiy настойлiвым просьбам i патрабаванням мацi – ажанiyся. Для родных i блiзкiх радасць: ёсць цяпер у мяне надзейны «тыл», не буду, як раней, адзiн гараваць… * * * Ранiцай, пакуль галiyся i мыyся, закiпела вада y чайнiку. Прыгатаваy каву i бутэрброды на дваiх з жонкай. Па дарозе на працу занёс у кантэйнер пакет смецця, якое yчора па просьбе жонкi сабраy у кватэры. На працы дзень цягнуyся доyга: мучылi-вярэдзiлi думкi-перажываннi, дзе yзяць грошай на палiто i новыя боцiкi для жонкi, бо не за гарамi зiма. Вяртаючыся дадому, прастаяy у чэргах у краме больш як гадзiну, выконваючы жончын заказ на прадукты. Сама яна па вытворчай неабходнасцi затрымлiваецца на працы… Вечарам вучыyся рабiць катлеты, затым мыy нашу бялiзну i сваю кашулю. Лёг спаць позна, бо трэба было пiсаць курсавую работу: жонка вучыцца завочна y ВНУ. Торт Сёння з ранiцы Яyгену трэба было зайсцi y дзве канторы, каб вырашыць свае гаспадарчыя праблемы. А тут яшчэ жонка напомнiла: – Глядзi ж, не забудзь пра торцiк, ды нiдзе не затрымлiвайся! «Так, – уздыхнуy Яyген, – давядзецца ж яшчэ ехаць з жонкай у другi канец горада, цешчу вiншаваць з днём нараджэння…» Каб не забыць i не трапiць у нямiласць да жонкi, ён вырашыy адразу купiць торт, а потым заняцца сваiмi пытаннямi. Тым больш што крама была па дарозе. І вось з вялiкiм тортам (не паскупiyся для дарагой цешчы!) Яyген паiмчаy па iнстанцыях. Зайшоy у адзiн з кабiнетаy, а там дзве дзяyчыны працуюць. Убачыyшы y руках у Яyгена торт, пераглянулiся, усмiхнулiся i y iмгненне вока выдалi яму патрэбную даведку. Радасны Яyген горача падзякаваy, паклаy паперку y кiшэню, схапiy торт i пабег далей. У наступнай арганiзацыi яго сустрэла мiлавiдная жанчына сярэдняга веку. Яна здзiyлена паглядзела на торт, хацела нешта сказаць, а потым, вiдаць, перадумала. Бо адвяла yбок вочы i махнула рукой. Яyген выклаy ёй сваю просьбу. Жанчына хуценька зрабiла неабходныя запiсы i патлумачыла, што трэба яшчэ зайсцi y суседнi кабiнет, там усё yзгаднiць i паставiць пячатку. У другiм пакоi, куды зайшоy Яyген, за сталамi сядзелi некалькi чалавек. Свабоднага крэсла не было, таму торт ён паставiy на край аднаго са сталоy, аддаy паперы, каб заверылi пячаткай, i стаy расказваць пра свае клопаты. Справа, па якой ён звярнуyся, была складаная, тым не менш вырашылi яе тут хутка i ветлiва. Шчаслiвы Яyген схапiy паперы i паiмчаy дадому. …Толькi калi мiнуy два аyтобусныя прыпынкi, спахапiyся: забыy торт на стале! Кiнуyся назад. Адчынiy дзверы – i разгубiyся: работнiкi канторы, весела перамаyляючыся, дружна рэзалi i елi яго торт! Яyген цiхенька зачынiy дзверы i yсмiхнуyся: дык вось чаму сёння яму так шанцавала! Як упаляваць зайца… Стары Цiмох – знакамiты на yсю ваколiцу паляyнiчы. Бывала, нi адзiн паляyнiчы з iх вёскi i блiжэйшых не мог столькi yпаляваць дзiчыны, як ён. Узiмку нi разу не вяртаyся з лесу без беляка. Апошнiм жа часам чамусьцi Цiмоху не шанцуе. – Страцiy ты, вiдаць, нюх, – жартуе яго жонка Марфа. – А можа, ты так дзе швэндаешся, стрэльбу толькi для прылiку носiш? – Гэта yсё экалогiя вiнавата, – апраyдваецца стары паляyнiчы. – Дый браканьераy развялося больш, чым зайцоy! Як бы там нi было, але зайчацiны даyно не елi за сталом у Цiмоха. І тут раптам пранеслася чутка: Верка, дачка Аксiннi, што жыве на другiм канцы iх вялiкай вёскi, якая yжо носiць назву аграгарадка, злавiла y горадзе зайца. «Вось табе i маеш, – знiякавеy Цiмох. – Звычайная баба злавiла зайца. А я нават са стрэльбай рады не дам!» І так узяло Цiмоха за жывое, што не вытрымаy: дачакаyся чарговай пенсii i, нi слова не сказаyшы жонцы, паехаy у горад. Распытаy у суседзяy, дзе можна сустрэць Верку. Завiтаy да яе на працу – у аyтапарк. Спытаy у дыспетчара, назваyшы прозвiшча – Назарава. Неyзабаве да яго накiроyвалася высокая маладая дзяyчына з чырвонай павязкай на рукаве i з нейкiмi паперамi y руках. – Слухаю вас, дзядуля! – Дзень добры, зямлячка! Гэта ж я спецыяльна прыехаy, каб даведацца, дзе ты таго зайца злавiла. А то мне, бываламу паляyнiчаму, сорамна, што нiяк не yпалюю… – Ой, дзядуля! – Нечакана рассмяялася дзяyчына. – Ды я гэтых «зайцоy» кожны дзень лаyлю, нават па некалькi y кожным аyтобусе. Я ж кантралёрам працую… Неспрыяльны дзень У сваёй газеце мы завялi рубрыку, пад якой сталi змяшчаць iнфармацыю аб тым, якiя днi неспрыяльныя для здароyя. Гэта спадабалася шматлiкiм чытачам. І мы радавалiся, што прыносiм карысць людзям. Сёння ж з ранiцы пазванiла незнаёмая жанчына: – Вы прымушаеце мяне хвалявацца! Я буду скардзiцца! – А што здарылася? – Я не атрымала газету i не ведаю, якi сёння дзень: спрыяльны цi неспрыяльны. Сяджу i пакутую, думаю, прымаць лякарства цi не… – Прабачце, але y тым, што вы не атрымалi газету, рэдакцыя невiнаватая, – гаворым мы жанчыне. – Спытайце на пошце. А якое y вас самаадчуванне? – Добрае… – Ну, дык радуйцеся жыццю, займайцеся справамi… Праз некаторы час пазванiy нейкi дзядок. Як завуць, не сказаy. У яго – свая скарга: – Вы, шаноyныя журналiсты, няпраyду пiшаце! – Чаму ж? – захвалявалiся мы. – Вось напiсалi y газеце, што сёння – неспрыяльны дзень, а y мяне цудоyнае самаадчуванне! – Скажыце: «Слава Богу!» ды адпачывайце на здароyе! – Дык як жа так: вы пiшаце адно, а атрымлiваецца другое! І наогул, адкуль вы ведаеце пра тое, што пiшаце? – Наконт прагнозаy усе звесткi ёсць у Інтэрнэце… – Што мне ваш Інтэрнэт! Вы праyду пiшыце! Калi дзень неспрыяльны, то чаму я гэтага не адчуваю? – Таму што гэта yплывае толькi на метэазалежных людзей… – Але я таксама чытаю вашу газету! Буду скардзiцца! – Ну вось i пацвердзiyся наш прагноз, – з горкай усмешкай сказаy галоyны рэдактар. – Дзень сапраyды неспрыяльны, ва yсялякiм разе, для нас. Творчыя пакуты (З дзённiка аднаго пiсьменнiка) 21 студзеня Учора быy на сустрэчы з чытачамi гарадской бiблiятэкi. У асноyным гэта былi рабочыя мясцовага завода. Я выступаy разам з паэтам Яyгенам Сiнякрылавым. Ён быy у настроi, парадаваy усiх новымi вершамi. Я таксама не падвёy – расказаy пра свае творчыя планы. Не yтрымаyся, каб не пахвалiцца, што працую над апавяданнямi, адначасова думаю пра аповесць аб жыццi сучаснага рабочага класа. 8 лютага На гэты раз сустрэча адбылася y гiмназii. Малайцы, гiмназiсты! Задавалi шмат пытанняy аб маiм жыццi i творчасцi, цiкавiлiся, над чым я працую зараз. Распавёy iм, што планую напiсаць аповесць аб жыццi сучаснай моладзi. 16 лютага Выдатна прайшла творчая сустрэча y жаночым iнтэрнаце. Дзяyчаты i маладыя жанчыны расказалi пра сваё жыццё-быццё, дапытвалiся, цi жанаты я. Выказалi просьбу, каб я напiсаy раман пра сямейныя адносiны y наш няпросты час. Я не змог адмовiць у такой шчырай просьбе, паабяцаy напiсаць, парадаваць чытачоy. 18 лютага Сёння зноy будзе сустрэча з чытачамi. На гэты раз у домакiраyнiцтве. Прыйдуць ветэраны. Безумоyна, будуць прасiць напiсаць пра iх слаyныя справы. Давядзецца, як заyсёды, абяцаць… Песня без канца – Іншыя мужчыны, як мужчыны: усё для дому стараюцца. А ты, целяпень, нават дачу не пабудуеш!.. Пабудаваy. – Ну i жыццё! Іншыя жанчыны не жывуць, а красуюцца. А тут на дачу даводзiцца дабiрацца спадарожнымi машынамi ды пехатой… Купiy «Запарожца». – Ну й гаспадар, ну й гаспадар! Машына пад адкрытым небам iржавее, а ён гараж не пабудуе!.. Купiy зборны металiчны гараж. – Кожны, хто паважае сябе, на «Жыгулях» ездзiць, а y гэтую бляшанку i садзiцца брыдка!.. Купiy «Жыгулi» дзевятай мадэлi. – Трэба такому ёлупню быць: машыну прыстойную набылi, а гараж, як куратнiк… Пабудаваy новы, цагляны. – Табе не здаецца, што на нашу дачу сорамна yжо гасцей запрашаць! У людзей – двухпавярховыя!.. Паехаy па будаyнiчыя матэрыялы i… не вярнуyся. Новае жыццё – Хопiць! – рашуча сказаy Максiм Бярозка, вяртаючы буфетчыцы талерку з жаyтлявым рысам пад назвай «плоy». – Ешце яго самi! – Нагi маёй тут не будзе! – казаy Бярозка праз некаторы час у пральнi, забiраючы пакамечаную кашулю з плямамi, як на геаграфiчнай карце. – Усё, хлопцы, па пiва я yжо бегаць не буду! – сказаy неyзабаве Бярозка аднакашнiкам у iнтэрнаце. – Ну, даеш?! – не паверылi тыя. – Святая праyда! На Каляды жанюся!.. Тонкi разлiк У двары стаяла старая альтанка, якую трэба было тэрмiнова знесцi. Старшыня жыллёвага кааператыву некалькi разоy прасiy жыльцоy разабраць яе, але нiхто не хацеy i пальцам паварушыць. Тады старшыня павесiy на альтанцы запiску: «Ахоyваецца дзяржавай!» За адну ноч альтанка была разабрана. Будзе ведаць Не кожны нават i ва yмовах публiчнасцi адважыцца на свайго начальнiка бочку кацiць, крытыкаваць, значыцца. Асаблiва на такога, як наш. Іван Калiстратавiч злы, як чорт. Яго i падначаленыя баяцца, i жонка дома па адной маснiцы ходзiць. Адзiн толькi я рэжу яму праyду-матку прама y вочы. Пра тое, што падначаленым сваiм за дысцыплiну ледзь карак не праеy, а сам ранкам прыходзiць, калi yсе yжо на працы. Што падхалiмаy вакол сябе напладзiy. Што пах ад яго y рабочы час, як ад бочкi з пiвам. Словам, нi аб адным ягоным недахопе не прамаyчу. Зарок сабе такi даy. Няхай ведае, што… аб iм гавораць у нашым калектыве. На прыёме да yрача – Парфен Ягоравiч! – увайшла y кабiнет медсястра. – Там да вас просiцца на прыём начальнiк Глаyка… – Вось бюракраты, дык бюракраты! Чаму б не пастаяць, як людзi, у чарзе, не yзяць талончык да yрача? Дык не ж, абавязкова яму трэба без чаргi! Хопiць! Больш нiкому нiякага патурання! Не прыму! Тым больш, што мой працоyны час даyно скончыyся i трэба бегчы на нараду да галоyнага yрача. – Прабачце, Парфен Ягоравiч, – заявiла медсястра, – але там яшчэ рубшчык мяса з нашага гастранома чакае! – Вось як?! Чаму ж вы раней не сказалi? Запрасiце, калi ласка, у мяне яшчэ паyгадзiны знойдзецца… Знайшоy выйсце Што нi кажыце, а ёсць яшчэ y нас бюракраты, грубiяны. Мяне ж у гэтым нiхто не папракне. Хоць кiрую такой установай, што iншы даyно б з глузду з’ехаy. Мяркуйце самi: аднаму тэлефон патрэбен без чаргi, хоць i нумароy свабодных няма, другi скардзiцца на дрэнную дастаyку карэспандэнцыi, у трэцяга радыё маyчыць. Карацей кажучы, працую начальнiкам вузла сувязi. Працу сваю я арганiзаваy па-новаму, нiводнай скаргi не чую. Толькi зазвонiць тэлефон, як мая сакратарка Нэлачка падхоплiвае трубку: – Сiдар Сiдаравiч яшчэ не прыйшоy… Праз некаторы час новы званок. Сакратарка ласкавым голасам у адказ: – Сiдара Сiдаравiча пакуль што няма… Зноy звоняць, зноy гучыць пяшчотны голас: – Прабачце, калi ласка, але Сiдар Сiдаравiч выйшаy… У тым, што менавiта так адказвае мая сакратарка, можаце не сумнявацца, бо я заyсёды пры гэтым прысутнiчаю. Дамафон – штука патрэбная У нас на працы зайшла нядаyна размова, цi варта yстанаyлiваць у пад’ездах дамоy дзверы з кодавымi замкамi, а y кватэрах – дамафоны. Меркаваннi былi розныя, але yсiх пераканаy малады электрык, адзiны халасцяк у нашай брыгадзе, Слава Падбярэжскi. – Нават не сумнявайцеся! – горача даводзiy ён. – Калi б не гэтыя самыя дзверы i дамафон, то не ведаю, што было б са мною. Вось толькi паслухайце. Пазнаёмiyся гэта я з маладой i прыгожай кабетай, Аксанай. Муж яе – нейкi таленавiты iнжынер, з камандзiровак не вылазiць. Ну, а я, зразумела, – ад Аксаны. І вось аднойчы толькi мы расслабiлiся, чую званок у дзверы. А справа адбывалася на сёмым паверсе. Сунуy я свае трусы ды шкарпэткi y кiшэнi, кулем вылецеy з кватэры i джыгануy на восьмы паверх. Ледзьве паспеy, бо лiфт ужо спынiyся на сёмым паверсе, дзверы расчынiлiся, i выйшаy Аксанiн муж. А калi б не было такiх дзвярэй i ён адразу дадому з’явiyся? Страшна yявiць, што было б!.. Сапраyды, дамафон – штука карысная. Свае стэрэатыпы У краме жанчына ветлiва гаворыць касiру: – Прабачце, але вы няправiльна далi мне здачы… – Яшчэ чаго! – абурылася касiрка. – Вечна вы, пакупнiкi, што-небудзь прыдумаеце! У iншага дома непарадкi, тады тут пачынае прыдзiрацца! Што, я не ведаю сябе? Як я магла памылiцца, калi машына лiчыць! – Справа y тым, што… – Гэта вы yсё выдумляеце! – Паслухайце… – І слухаць нiчога не хачу! – Гэта ж вы далi мне на здачу лiшнiя грошы! Цi многа трэба для шчасця? Тамара радасна расказвае сяброyцы: – Каб ты ведала, якi цудоyны мужчына на мяне клюнуy! Сiла! Страсць! Сапраyдны джэнтльмен! Прыязжаy з iншага горада y нашу кантору па справах сваёй фiрмы. Пакуль я афармляла яму паперы, дык ён нагаварыy мне кучу камплiментаy. Маyляy, я – незвычайная дзяyчына, пра якую можна толькi марыць, а ён, калi быy бы свабодны, не раздумваючы ажанiyся б на мне… Толькi y мяне такiя незвычайныя валасы i грудзi, толькi y мяне такi прывабны пагляд i ласкавы голас… Слухаючы яго, я ледзь здолела правiльна аформiць патрэбныя дакументы, бо ад шчасця y мяне ажно закружылася галава. Ух, вось гэта мужчына! – Тамара, а якi ён з выгляду? – зацiкавiлася сяброyка. – А ведаеш, я нават i не прыкмецiла… Людзi-суседзi Што нi кажыце, а добрыя суседзi – вялiкае шчасце. Мне y гэтым сэнсе надта пашанцавала. На адной пляцоyцы са мной жыве Антось Гаyрылавiч – добры, сцiплы чалавек. Працуе недзе на заводзе. Сям’я вялiкая, дружная. У ix кватэры ёсць тэлефон. Таму мы часта там бываем. Асаблiва мая цешча. Яе старая сяброyка атрымала кватэру на другiм канцы горада, i асноyны сродак зносiн памiж iмi – тэлефон. Па паyтары гадзiны праседжвае цешча з трубкай у руках. I нiчога, Антось Гаyрылавiч i яго сям’я церпяць, нават i выгляду не падаюць, што мы ix турбуем. Другi сусед – Сямён Данiлавiч. Энергiчны, дзелавы, любiць тэхнiкy, а дакладней – уласныя «Жыгулi». Ну i мы, зразумела, не абыходзiм яго бокам. То на базар цешча з’ездзiць з суседам, то жонка мая на працу пад’едзе, то мне з iм па дарозе… Трэцi сусед наогул золата. Максiм Іванавiч выдатны рыбак, грыбнiк, ягаднiк. Haловiць рыбы – я yжо тут як тут. I юшкi адведаю, i да юшкi нешта перападзе. Ну, а калi грыбоy цi ягад набярэ, то разам са мною y Maксiмa Іванавiча сядзяць i цешча, i жонка, i абедзве мае дачкi. Наядзiмся i да дому яшчэ прынясем. Так што, можна сказаць, дарогу y лес не ведаючы, мы дароy прыроды на зiмy назапашваем нават больш, чым тыя, хто з лесу не вылазiць. Вось толькi нядаyна пасялiyся y нашым пад’ездзе Альберт Круцёлкiн. Ну i тып, я вам скажу. Такi yжо нахабны, што далей няма куды. То грошай прыйдзе пазычыць, то спытае колькi часу, бо y яго, бачыце, гадзiннiк сапсаваyся. Вiдаць, давядзецца мне кватэру мяняць. Усмешка джаконды Я сустракаyся з ёю амаль штодня. Ідучы y гастраном па пакупкi, вяртаючыся дадому, заyсёды заглядваyся на яе. Прыгожы твар, прывабная, загадкавая, нават таямнiчая, як у Джаконды, усмешка. Надзвычай зграбная постаць. Я так прывык да яе, што пры кожным зручным вьпадку стараyся пайсцi лiшнi раз у магазiн, каб толькi yбачыць знаёмае аблiчча. Стаяy звычайна падоyгу, любаваyся. Настрой падымаyся, у грудзях як бы нешта пераварочвалася. Так прайшло некалькi тыдняy. Нават на працы я стаy думаць толькi пра яе, з нецярплiвасцю чакаy канца змены, каб хутчэй бегчы дадому, а потым – у магазiн. Сёння на сэрцы горка i цяжка… Чacoпic, на вокладцы якога быy змешчаны фотаздымак прыгожай артысткi кiно, у кiёску нехта купiy. Камерцыя – Скачы! – яшчэ з парога крыкнула жонка. – Мне далi турысцкую пуцёyку y Румынiю! На дваiх. Хоць ты i не заслугоyваеш, але так i быць, вазьму… Паедзем на чатырнаццаць дзён. А то Соня Андрэйчыкава надта выхвалялася, што ездзiла са cваiм, дык добра пагандлявалi. Пакуль я афармляy дакументы, жонка лётала па крамах, выбiрала тавар, якi можна прадаць за мяжой, а на выручаныя грошы купiць такое, каб i самiм фарсiць, i капейчыну якую агораць. I вось, нарэшце, мы y Румынii! Я заiкнуyся быy наконт таго, каб наведаць музей, дык жонка такога ляманту нарабiла, што мясцовыя ахоyнiкi парадку нават устрывожылiся. Давялося yслед за жонкай цягнуцца на базар. А там тавараy – свет не бачыy! А людзей – яшчэ больш. Ну, не раyнуючы, як у тым Бабруйску! Жонка адразу ж схапiла y нейкай маладзiцы джынсы. Для мяне. – Пачакай, – запярэчыy я. – Яны ж надта пацёртыя… – Нiчога ты не разумееш! Кладзi yсё y мех – дома разгледзiм! Адным словам, два тыднi правялi мы на базары. Награблi столькi розных трантаy, што на тры добрыя сям’i хапiла б. – Навошта нам столькi, ды яшчэ паношанае?! – не сцярпеy я, ледзь цягнучы cyмкi да цягнiка. – Купiлi – не згубiлi! – павучальна сказала жонка. …Праз некалькi дзён я выйшаy на працу y джынсах i кашулi, якiя купiy у Румынii. У канцы дня, загадкава yсмiхаючыся, да мяне падышоy наш вадзiцель Васiль Андрэйчыкаy: – Слухай, Эдзiк, ты дзе гэтыя абноyкi набыy? – У Румынii. На базары, – задаволена адказаy я. – Няужо?.. – здзiвiyся Васiль. – Гэта ж мае неданошаныя рэчы, жонка прадала на польскiм базары. Курыная хвароба – Пашанцавала Івану на цешчу! – не раз захаплялiся знаёмыя. Як паедзе y вёску – абавязкова прывязе курыцу. I сам «пад мухай»! I вось аднойчы запрасiy мяне Іван дапамагчы пабудаваць лазню y цешчы. Прыехалi y вёску. Цешча яечню на стол i пляшку беленькай уласнай вытворчасцi. Налiлi, выпiлi па адной, закусваем. Раптам Іван цiшком ад цешчы налiвае y шклянку «першака» i выбягае на двор. Я – следам, быццам па патрэбе. Гляджу – Іван лье самагонку y мiску, адкуль куры ваду п’юць. Вылiy, шклянку y рукаy – i назад за стол. Падмiргнуy мне i давай закусваць. Пайшлi мы будаваць лазню. Праз нейкi час чуем крык цешчы: – Ванечка, зноy куры захварэлi. Аж тры. Паглядзi, як качаюцца. Рэж хутчэй, каб не акалелi! Ваня за нож i наперад. Лоyкiм, натрэнiраваным рухам зрабiy «мокрую справу». Цешча панесла птушак апрацоyваць. Назаyтра, калi мы вярталiся дадому, у нашых торбах ляжала па курыцы, а трэцяй мы закусiлi перад дарогай… Вiзiт да yнука – Глядзi ж, не лавi варон, – папярэдзiла мяне жонка, адпраyляючы y госцi. – Ты ж ведаеш, што цяпер жулiк на жулiку едзе i жулiкам паганяе. А ты, да таго ж, такi рассеяны. Я яшчэ раз намацаy у кiшэнi тоyсты кашалёк, у якi мы yцiснулi yсе нашы мiльёны. Ехаy я y Брэст, да yнука. Прайшло амаль паyгода, як ён з’явiyся на свет, а мне yсё не выпадала з’ездзiць. Калi крануyся цягнiк, я абвёy позiркам пасажыраy, якiя exaлi ca мной у адным купэ. Здаецца, нiкога падазронага. Але, як той казаy, беражонага Бог беражэ. Неyпрыкмет дастаy свой кашалёк i сунуy пад прасцiну y сябе пад бокам. Дарога была далёкая, таму я рашыy, не трацячы дарэмна часу, хоць адпачыць ды выспацца yволю. Прачнуyся я тады, калi цягнiк прыбыy да перона y Брэсце. Усе пасажыры замiтусiлiся. Падхапiyся i я, бо праваднiца стала бурчаць, што доyга корпаемся, а ёй, бачыце, яшчэ yборку трэба рабiць у вагоне. Схапiyшы клункi, я кiнуyся да выхаду. На пероне yбачыy сына з нявесткай i yнукам у калясцы. Радасцi маёй не было канца. Накiравалiся на кватэру. I тут, разбiраючы свае торбы, я yспомнiy пра грошы! Божухна! Што ж я нарабiy!.. Разам з сынам мы паiмчалi на вакзал. Цягнiк, на якiм я прыехаy, ужо загналi далёка y тупiк. Мы – туды. Знайшлi патрэбны вагон. Ускочылi – а там ужо няма бялiзны! Хоць ты валасы на сабе pвi ад роспачы! Кiнуyся да праваднiцы, тая як абухом па галаве: «А мы yжо yсю бялiзну здалi y пральню». Я схапiyся за сэрца, а сын, малайчына, не дарэмна ж iнжынер-камп’ютаршчык, гаворыць: – Давай, бацька, у матрацах пашукаем. Перабралi мы гару матрацаy, i y адным з ix унутры ляжаy мой кашалёк! Значыць, я па няyважлiвасцi засунуy яго не пад прасцiну, а y матрац. А y гэты час мая жонка пазванiла на кватэру сына, каб даведацца, як я дабраyся. Нявестка ёй i кажа: «Пабеглi нечага на вакзал!» А жонка перабiвае: «Я так i ведала, што згубiць грошы, недарэка!» Дзелавыя людзi Калгасны механiзатар Амяллян Муравушкiн заyважыy, што пара yжо касiць сеяныя травы. Падышоy да брыгадзiра Беразняцкага: – Васiль Пятровiч! Сенажаць па пояс, здаецца мне, што трэба касiць. – Добра, Амяллян, далажу аграному. Малады аграном Пятрусь Захарчыкаy адразу ж паiмчаy да старшынi калгаса. – Mixaiл Максiмавiч! Па-мойму, трэба пачынаць сенакос у першай брыгадзе. – Пачакай, даражэнькi, параюся з РАПА, – крыху астудзiy яго старшыня i пазванiy у раён. Старшынi РАПА на месцы не было, а яго намеснiк паабяцаy даць адказ заyтра, бо Парфен Парфенавiч у камандзiроyцы. Калi ж вярнуyся старшыня РАПА, яго намеснiк тут жа yнёс прапанову: – Лiчу, Парфен Парфенавiч, што пара пачынаць сенакос у першай брыгадзе калгаса «Перадавiк»! – Пачынайце! – згадзiyся Парфен Парфенавiч, а сам падумаy: «Глядзi ты, а казалi, мой намеснiк нiчога не шурупiць… А ён жа i прапанову дзелавую yнёс i ведае нават дакладны адрас, дзе трэба пачынаць…» – Малайчына, Mixaiл Максiмавiч! – гаварыy неyзабаве намеснiк старшынi РАПА старшынi калгаса. – Парфен Парфенавiч адобрыy вашу iнiцыятыву. «Малады, а башкавiты!» – думаy старшыня калгаса, аддаючы распараджэнне аграному Петрусю Захарчыку пачынаць касьбу. – Можна касiць! – сказаy неyзабаве аграном брыгадзiру, у душы зайздросцячы, што той такi дзелавы, сапраyдны гаспадар. Брыгадзiр жа выклiкаy да сябе Амялляна Муравушкiна: – Так, паступiла yказанне з раёна – пачынаць касьбу. Хуценька чапляй касiлку i адпраyляйся на поле! Скарачэнне штатаy – Так, – бадзёра пачаy дырэктар, – сёння мы павiнны разгледзець тэрмiновае i вельмi важнае пытанне: падабраць кандыдатуры для плануемага скарачэння штатаy. У каго будуць прапановы? – Я лiчу, што падыходзiць Семчанка, – узяy слова Іван Іванавiч, намеснiк дырэктара, якi прыйшоy у iнстытут нядаyна. – Якi з яго вучоны! Больш дваццацi год працуе над кандыдацкай, а вынiкаy – нуль… – Наадварот! – перапынiy яго дырэктар. – Яму уласцiва творчае гарэнне, апантанасць, нарэшце вернасць мэце! – Семчанка – стрыечны брат дырэктара, – шапнуy Івану Іванавiчу вучоны сакратар. – У такiм разе давайце пазбавiмся ад Алены Паyлаyны – старшага рэферэнта па iнфармацыi, – увайшоy у азарт Іван Іванавiч. – Усё роyна ад яе нiякай карысцi, толькi плёткi разносiць… – Э, не, даражэнькi! – падскочыy дырэктар. – Без навукова-тэхнiчнай iнфармацыi нам i кроку не зрабiць наперад! – Гэта ж сястра жонкi дырэктара, – шапнуy Івану Іванавiчу вучоны сакратар. – А можа, мне yзяць на свае плечы большы цяжар, – прапанаваy раптам дырэктар, намякаючы на скарачэнне свайго намеснiка. – Xiбa вы забылiся, як Іван Іванавiч трапiy да нас? – шапнуy дырэктару вучоны сакратар. – А yвогуле, таварышы, спяшацца не будзем, – спынiy нараду дырэктар, – магчыма, i на гэты раз неяк абыдзецца. «Накрылi» Да трэцяга паверха Альжбета дабегла больш-менш спакойна. A на чацвёртым дыханне перахапiла, затахкала сэрца, ногi сталi як ватныя. «Гэта ж трэба, – пранеслася думка, – так хвалююся!» Вось i пакой нумар 469, у якiм жыве яе Пятрок. Ужо два тыднi, як ён адпачывае y санаторыi. I yвесь гэты час на сэрцы y Альжбеты неспакойна: ведае Петракову памаyзлiвасць да кабет. I сны нейкiя пачварныя aпошнiм часам ёй сняцца. Таму i рашыла наскочыць знячэyку: во будзе, калi раптам якую кралю застукае y пакoi з Петраком! Хай пакруцiцца, як уюн на патэльнi! Цiхенька падышла да дзвярэй, балазе на калiдоры нiкогa не было. У пакоi гучала прыемная музыка з радыёпрыёмнiка. Альжбета, пастукаyшы, рэзка адчынiла дзверы. I войкнула: на ложку ля акна сядзела сiмпатычная маладзiца. Яе плашчык ляжаy у крэсле, модныя туфлi cтaялi ля дзвярэй. Сама яна папраyляла прычоску. Больш нiкога y пакоi не было. – Ты што тут робiш? – грозна падскочыла да жанчыны. – Вось я табе зараз пакажу! – Яшчэ пабачым, хто каго! – падхапiлася жанчына. – I наогул, што вам тут трэба? – Яна яшчэ пытае, гадаyка! Развалiлася y пакоi майго мужа i чакае!.. Я табе зараз… – i Альжбета коршакам кiнулася на кабету. Тая залямантавала. Конец ознакомительного фрагмента. Текст предоставлен ООО «ЛитРес». Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию (https://www.litres.ru/pages/biblio_book/?art=40901601&lfrom=688855901) на ЛитРес. Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.