Инвестициялы? жобаларды бас?аруды? теориясы мен ?дістемесі

Инвестициялы? жобаларды бас?аруды? теориясы мен ?дістемесі ?арлы?аш Сапар?ызы М?хтарова Айг?л Тауарбек?ызы Мылты?баева О?у ??ралы жобаларды бас?ару саласында?ы мамандар?а, болаша? ке?ес берушілерге, б?секелестікке ?абілетті ?німге (?ызметке), ?о?амды жа?а сапалы жол?а б?ру?а ба?ыттал?ан, бас?аруды? жобалы? техноло-гияларымен айналысатын к?сіпорын, компания ж?не банк бас?ару сатысында?ы жо?ары ж?не орта буын басшыларына арнал?ан. М??тарова ?.С., Мылты?баева А.Т. Инвестициялы? жобаларды бас?аруды? теориясы мен ?дістемесі КІРІСПЕ О?у ??ралы 10 та?ырыптан т?рады, ?рбір та?ырып?а т?жірибелік тапсырмалар, талдау?а арнал?ан жа?дайлар, тест с?ра?тары мен есептер ?оса берілген. Б?л о?у ??ралы – жобаларды бас?аруды? теориясы мен т?жірибесі саласында?ы мемлекеттік тілдегі ал?аш?ы ??ралдарды? бірі. Б?гінгі к?ні жобаларды бас?ару б?кіл ?лемде жобалы?ба?дарлан?ан ?ызметті? ?дістемесі ретінде танымал болды. Со??ы 40 жыл а?ымында дамы?ан елдерде жобаларды бас?ару жеке п?н ретінде ж?не нары?ты? экономика жа?дайында ?ызметті? ерекше к?сіби саласы ретінде ??рылды. Жобаларды бас?аруды? ?дістері мен ??ралдарын ?олдану талап етілген сапада?ы н?тижелерге ?ол жеткізуге ?ана м?мкіндік беріп ?оймай, ?аржыны, ресурстарды, уа?ытты ?немдеуге м?мкіндік береді ж?не т?уекелді азайтады, сенімділікті арттырады. Жобаларды бас?ару нары?ты? экономика жа?дайларында не??рлым тиімді ?ызмет етеді, ??н факторлары шешуші р?л ат?аратын бас?аруды? экономикалы? ?дістеріне жатады. Бізді? мемлекетімізді? к?п жылдар бойы «жобаларды бас?ару ?лемінен» о?шау бол?анына ?арамастан, елімізде к?птеген ірі ба?дарламалар мен жобалар ж?зеге асырылды. Сонды?тан бізді? республикамызда жобаларды бас?аруды? ?зіндік жетістіктері мен т?жірибесі жина?талды. Олай болса, жобаларды бас?ару – дамуда?ы на?ты сапалы серпіліс. Б??ан ?алай ?ол жеткізуге болады? ??рылтайшылар мен ?йымны? жо?ар?ы буын басшыларыны? арасында ?кілеттілікті? д?л б?лінуі. Бизнес-?дерістерді? жеке жобалар?а б?лінуі, жа?а жобаларды? ??рылуы, стратегиялы? жоспарлау. Ж?мыстарды жоба негізінде ?йымдастыру ?ызметкерлерді? жа?а м?мкіндіктері мен таланттарын ашады, олар?а жобаларды бас?аруда бастамашылды?тары мен жауапкершіліктерін, бас?арушылы? ?абілеттіліктерін к?рсетуге м?мкіндік береді. Сонымен ?атар жобаларды ?йымдастыруды? ?дістемесімен танысу тек корпоративтік емес, сондай-а? жеке жобаларды бас?ару да?дыларын ме?геруге жол ашады. Нары?ты? экономика жа?дайында біздер нары?ты? категориялар?а с?йенеміз, бас?ару м?селелерін зерттеуді? ма?саттарын, я?ни ?олда бар шектеулі ресурстарды тиімді ж?не пайдалы ?олдану, жо?ары табыс алу ма?саттарын белгілейміз. Б?л ма?сат бізді? мінез-??л?ымызды? ?тымдылыгына ж?не ресурстарды пайдалануды? альтернативті т?сілдерін іздеуге себеп болады. М?ндай т?сіл белгілі бір жобаларды ж?зеге асырумен байланысты. Аталмыш о?у ??ралына ??нды пікірлер білдіргені ?шін сынпікір берушілерге ж?не о?у ??ралын ?аза?станны? ЖОО-ны? студенттері мен магистранттары ?шін ашы? жариялау?а к?мек берген т?л?алар?а жеке ал?ыс білдіргіміз келеді. 1- та?ырып КІРІСПЕ Б?ЛІМ Ж?НЕ ТА?ЫРЫП?А ?АТЫСТЫ АНЫ?ТАМАЛАР Жоба – б?л шектеулі ресурстарды тиімді ж?не н?тижелі пайдалану м?селесін шешетін ?ызмет т?рі. Жоба – б?л уа?ыты бойынша шектеулі, н?тижесіні? сапасы мен ??нына ?ойыл?ан талаптар ж?йесіні? кезе?дік ?згерісі. Жоба т?сінігіні? тар ма?ынада?ы ??ымы – ресурстарды пайдаланудан белгілі бір пайда табу?а ба?ыттал?ан адам ?ызметіні? кез келген т?рі немесе ж?мыстарды? жиынты?ын білдіреді. Жоба ??ымыны? ке? ма?ынадагы ??ымы ?о?амны? ?мір с?ру жа?дайын жа?сартатын ж?не ?лтты? экономиканы? ?ар?ынды дамуына ?келетін кез келген шараны білдіреді. Жобаны? ма?сатына жету бізді? мінез-??л?ымызды? ?тымдылы?ы мен ресурстарды пайдалануды? альтернативті т?сілдерін іздестірумен байланысты. Ма?сат на?ты, ?лшемді, жетімді, уа?ыты бойынша шектеулі болуы керек. Жобаны бас?ару (ЖБ) – б?л ?ойыл?ан ма?сат?а жету жолында жоспарлау, ж?мыс кестесін ??ру ж?не ж?мыстарды? іске асырылуын ?ада?алау. Жобаны? басты ма?саттары – жобаны? ?німділігі (н?тижелілігі), ??ндылы?ы, уа?ыт ше?бері. Жоба инициаторы дегеніміз – б?л жоба идеясыны? жобаны? іске асырылуы ма?сатында оны? ал?аш?ы негіздемелерін ж?не ?сыныстарын келтірген т?л?а. Жоба?а тапсырыс беруші дегеніміз – жобаны? іске асырылуы мен оны? н?тижесіне жетуге негізгі м?дделі т?л?а. Жоба ресурстары материалды?, ?аржылы?, таби?и ж?не а?паратты? болып б?лінеді. Жобаны? бизнес жоспары дегеніміз – б?л жобаны негіздеу ж?не іске асыру?а ба?ыттал?ан коммерциялы? ??жат. Жобаны? ?за?тылы?ы дегініміз – б?л жоба ж?мыстарыны? іске асырылуына ж?мсалатын уа?ыт кезе?і. Жобаны бас?аруда?ы инвестициялар деп жеке немесе мемлекеттік капиталды, меншіктік немесе интеллектуалды? ресурстарды салуды айтамыз. Жобаны бас?ару аппараты – б?л жобаны бас?ару функциясын ат?аратын персонал (менеджерлер, мамандар, техникалы? ж?мыстарды ат?арушылар). Жобаны? ая?талуы – б?л жобаны жабу кезе?і. Жобалы? келісімшарт – б?л екі немесе одан да к?п тараптарды? азаматты? ???ы?тары мен міндеттеріні? белгіленген уа?ыт кезе?інде то?татылуы, ?згеруі немесе ??рылуына келісілуімен байланысты за?ды? ??жат. Жобаны бас?аруда?ы тендер – б?л конкурсты? нысанда ж?ргізілген мердігерлік сауда-сатты?, ?міткерлер ?сын?ан ?сыныстарды? тендерлік ??жаттар талабына с?йкестілігі ше?берінде жарысуы. Жобаны? н?тижелілігі – б?л ?аржылы? шы?ындарды? табысты ?амтамасыз ететін н?тижеге ?атынасы. Жобаны? материалды? тиімділігі ??нды? ба?алау ж?ргізуге болатын, жобаны іске асыруды? н?тижесінде пайданы к?бейтуді, компанияны? пайдасын асыруды, шы?ындарды азайтып, ?ндіріс масштабын ке?ейтуді, б?секелесуге ?абілетті ?німні? (?ызметті?) к?лемін к?бейтуді ма?сат т?тады. Жобаны? материалды? емес тиімділігі т?р?ылы?ты халы?ты? ?леуметтік жа?дайын жа?сартуды (?о?амды? ?ажеттіліктерді? ?ндіру жобалары, экологиялы? жобалар, т.б.), ?о?амда?ы саяси т?ра?тылы?ты ?амтамасыз етуді, а?паратты? ?ызмет к?рсетуді жа?сартуды, жа?а технологияларды ??руды, ?ылымда?ы жа?ашылды?ты ?амтамасыз етуді, т.б. ?арастырады. Жобаларды? идентификациялануын т?мендегідей т?рлерге б?луге болады. ?мірде жобаларды? к?птеген т?рлері кездеседі. Оларды инвестициялы? ж?не сауда-сатты? мацсатындагы деп б?луге болады. Оларды? айырмашылы?ы неде? Инвестициялы? жоба ресурстарды? негізгі ?орларыны? к?лемін арттыру?а, оларды? техникалы? жа?аруына ба?ыттал?ан. Р?сімдеу негізінде жобаны іске асыру барысында ?о?амды? табысты пайдалануды? ма?сат?а с?йкестігін д?лелдеуге ?ажетті ?аржы-экономикалы?, инженерлік-техникалы? ??жаттарды зерттеу мен талдау жатады. К?бінесе, инвестициялы? жобалар ?за? мерзімді болады. Коммерциялы? жоба – б?л ?о?ам ресурстары тауар (?ызмет) сауда-сатты?ы ар?ылы пайда (?стеме табыс) табу?а ба?ыттал?ан жобалар. Коммерциялы? жобалар, к?бінесе, ?ыс?а мерзімді болады. Б?л ж?мыс жобаны бас?ару саласында?ы мамандар?а, жа?адан бастап ж?рген ке?есшілерге, бас?аруды? жо?ар?ы ж?не орта буындарыны? жетекшілеріне, б?секелесуге ?абілетті ?німге (?ызметке) ба?ыттал?ан, ?о?амны? жа?а сапалы дамуын бас?аруда?ы жобалы? технологиялармен байланысты банктер, компаниялар мен к?сіпорындар жетекшілеріне арнал?ан. Б?гінгі та?да жобаларды бас?ару – б?кіл ?лем мойында?ан жобалы? ба?ыттау ?ызметіні? ?дістемесі. Со??ы 40 жыл бойы дамы?ан елдерде жобаларды бас?ару ?здігінен жеке бір п?н ж?не нары?ты? экономика жа?дайында?ы ?ызметті? мамандандырыл?ан ерекше саласы болып ?алыптас?ан. Жобаларды бас?ару ?дістері мен т?сілдерін ?олдану тек талап?а сай сапалы н?тижеге жеткізіп ?ана ?оймай, а?шаны, уа?ытты, ресурстарды ?немдеуге, т?уекелділікті т?мендетіп, д?йектілікті арттырады. Жобаларды бас?ару нары?ты? экономика жа?дайында н?тижелі т?рде іске асып, ?зін сала ретінде тиімді жа?ынан к?рсетті, ?йткені ол ??ндылы? факторлар шешуші р?л ат?аратын бас?аруды? экономикалы? ?дістеріне жатады. Бізді? мемлекет (б?рын?ы КСРО ??рамында) к?птеген жылдар бойы «жобаларды бас?ару ?лемінен» тыс бол?анына ?арамастан, ол к?птеген ірі жобалар мен ба?дарламаларды іске асырды. Сонды?тан бізді? республикада жобаларды бас?аруды? ?з т?жірибесі мен жетістіктері ?алыптасты. Сонымен, жобалы? бас?ару – дамуда?ы на?ты сапалы ?ар?ынды ?адам. Б??ан ?алай ?ол жеткізуге болады? ?йымны? жо?ар?ы буыны мен ?йымдастырушылар арасында?ы ?кілеттілікті на?тылап б?лу керек; бизнес процестерді жеке жобалар?а б?лу, жа?а жобаларды ??ру; стратегиялы? жоспарлау ?ажет. Жобаны ?йымдастыру ж?мыстары ?ызметкерлерді? жа?а м?мкіндіктері мен таланттарын ашады, олар?а жауапкершілігін, ынтасы мен ?зіндік бастамасын, жобаны бас?аруда жетекшілік ?абілеттерін к?рсетуге м?мкіндік береді. Одан бас?а жобаларды ?йымдастыру ?дістемесіндегі танымдар тек корпоративті ?ана емес, жеке жобаларды бас?ару да?дыларын тану?а да жа?дай ту?ызады. Нары?ты? экономика жа?дайында біз нары?ты? категориялармен ойлана бастаймыз, бас?ару м?селесін зерттеп тану ма?сатын ?оямыз, ?олда бар шектеулі ресурстарды ?алайша н?тижелі ж?не тиімді пайдаланып, ?стеме табысты табу?а болады деген с?ра?тар?а жауап іздейміз. Б?л ма?сат бізді? мінез-??лы?тарымызды ?тымдылы??а баулып, ресурстарды пайдалануды? алътернативті т?сілдерін іздестіруге итермелейді. М?ндай т?сіл на?тылы бір жобаларды? іске асырылуымен байланысты. Жоба ??ымдары мен ма?саттары. Т?сілдер санды? ?лшемге тиісті бол?ан жа?дайда ?ана альтернативті т?сілдерді салыстыру м?мкіндігі туады. Сонда да санды? ?лшемге жатпайтын адам ?ызметіні? ?р алуан т?рлері бар. Демек, біз оларды жобалар?а жат?ыза алмаймыз. Жоба с?зіні? тар магынадагы ?гымы ресурстарды пайдаланудан белгілі бір пайда табу?а ба?ыттал?ан адам ?ызметіні? кез келген т?рі немесе ж?мыстарды? кешені деп т?сіндіріледі. Жобалар?а адамдарды? банктерде еркін ?аржысын орналастыру ?рекетін, жа?а объектілерді? ??рылысы мен істегі объектілерді? реконструкциясы, ??нды ?а?аздарды сатып алу, сауда-делдалды? ?ызметті жат?ызу?а болады. Жоба ??ымыны? ке? ше?бердегі ма?ынасы да бар. Жо?арыда келтірілген аны?тамада (жоба с?зіні? тар ше?бердегі ма?ынасында – автор) оны іске асыруда?ы ма?саттар аны? белгіленбеген. ?о?ам м?шелері ?олда бар шектеулі ресурстарды максималды тиімді ?олдану?а м?дделі екендігін ескеруі тиіс. Осылайша, жоба ?гымыны? ке? ше?бердегі тал?ылануына ?лтты? экономиканы? ?ар?ынды дамуына септігін тигізетін ж?не ?о?амны? ?леуметтік жа?дайыны? жа?саруыны? жо?ар?ы де?гейде ?ар?ындататын кез келген шара жатады. Практикалы? тапсырмалар: Осы та?ырып бойынша ?ткен материалдарды ?айталап, т?мендегі аны?тамалар?а с?йкес келетін терминдерді 1-кестеге толтыры?ыз. 1-кесте Жобаларды бас?ару аны?тамалары бойынша терминдерді аны?тау тапсырмасы Ба?ылау с?ра?тары: 1. Жоба дегеніміз не? Оны? мазм?нын, ма?сатын ж?не міндеттерін ата?ыз. 2. Жоба с?зіні? тар ж?не ке? ше?беріндегі ма?ынасында жоба ??ымына сипаттама бері?із. 3. Жобаны? материалды ж?не материалды емес тиімділіктеріні? айырмашылы?ы неде? 4. Жоба ресурстары дегеніміз не? 5. Жоба?а тапсырыс беруші мен инициатор дегеніміз кім? 6. Нары?ты? ?атынастар жа?дайында ?андай критерийлер жобаны? м?ніне сипат бере алады? 7. «Жобаны бас?ару» ??ымына аны?тама бері?із. 2- та?ырып ИНВЕСТИЦИЯЛЫ? ЖОБАЛАРДЫ? Т?РЛЕРІ Жобаларды т?рлері бойынша б?луді? к?птеген критерийлері бар. Т?менде жобаларды? жіктелуі жалпылама т?рде келтірілген: Жобаны? т?рлері: – ?ылыми; – экономикалы?; – техникалы?; – ?леуметтік; – бас?арушылы? (?кімшілік); – ?скери; – экологиялы?; – саяси; – технологиялы?; – ?йымдастырушылы?; – ?арышты?. Жобаларды? жіктелуі: I. Салалы? ж?не территориялы? белгілері бойынша: • ?алалы?, ауданды?. • Ауданаралы?. • Салалы?. • Салааралы?. II. Шы?ындарына байланысты: • Жай. • К?рделі. III. Мемлекеттік ма?ыздылы?ына байланысты: • Халы?аралы? (?кіметаралы?). • ?лтты? (мемлекеттік). IV. Уа?ыт критерийлері бойынша: • ?ыс?а мерзімді. • Орта мерзімді. • ?за? мерзімді. V. ?атысу д?режесіне байланысты: • ?жымды? (бірнеше ?атысушысы бар). • Жеке (бір ?атысушысы бар). ?р инвестициялы? жоба пайда болуы кезінен бастап ая?талуына дейін на?тылы бір кезе?дерден ?теді, б?л жобаны? ?мірлік циклі (Ж?Ц) деп аталады. Жобаны? ?мірлік цикліні? кезе?дерін менеджер т?менде келтірілген т?ртіпте орналастырады: 1) идеяны?, ойды? пайда болуы; 2) м?селені? сараптамасы (ма?саттар, талаптар, міндеттер); 3) т?жырымдаманы ??ру (альтернативті т?жырымдамаларды та?дау); 4) толы? жете зерттеу (сараптау, сызбалар, толы? жете жоспарлау); 5) жобаны іске асыру (іс ?а?аздар мен ??жаттар, сына?тар, ?абылдау); 6) ?олдану (енгізу, техникалы? ?ызмет к?рсету, ?олдану); 7) жою (демонтаж, жою, сату, ?рі ?арай жетілдіруге тапсырыс беру, т.б.). Бас?а да жіктелу белгілері бойынша Ж?Ц-ті т?мендегі сатылар?а б?леді: 1) инвестициялау алдында?ы кезе? немесе инвестициялау алдында?ы зерттеулер сатысы; 2) инвестициялау немесе жобаны инвестициялау сатысы; 3) ?олдану сатысы; 4) инвестициялаудан кейінгі немесе н?тижелерді ба?алау сатысы (2-кестені ?ара?ыз). 2-кесте Жобаны? ?мірлік цикліні? кезе?дері Практикалы? тапсырмалар: 1. Осы та?ырып бойынша ?ткен материалдарды ?айталап, т?мендегі аны?тамалар?а с?йкес келетін терминдерді 3-кестеге толтыры?ыз. 3-кесте Жобаларды бас?ару аны?тамалары бойынша терминдерді аны?тау тапсырмасы 2. Келесі жобалар ?шін миссия аны?та?ыз: – м?най ??бырыны? ??рылысы; – т?р?ын ?йді? ??рылысы; – к?сіпорынды ?айта ??руды? жобасы; – білім беру реформасы. 3. Жобалар тізімін ??растырып, оларды негізгі жіктелу сипаттары бойынша б?лі?із. 4. Т?мендегі жа?дайды сарапта?ыз. Транскаспий газ??быры – экспортты? нары??а жа?а маршрут. Те?ізге ашы? жолы болмау Т?рікменстан ?шін ?лкен ?иынды?, себебі газды шетелдерге экспорт?а жібере алмайды. Транскаспий газ??быры (ТСGР) ?зірбайжан ар?ылы Т?ркия мен Батыс?а ашы? жол ?сынады, б?гінгі та?да б?л аума?тан экспорт тек Ресей мен Иран ар?ылы ?ана м?мкін болып т?р. Транскаспий газ??быры жобасыны? ма?саты – Каспий аума?ында газды тасымалдауды? жа?а ж?йесін ??ру. Б?л газ??быры Каспий газын Т?ркия мен Батыс?а экспорттау ?шін к?птеген маршруттарды? бір элементі болады. Жоба?а ?атысушы т?рт мемлекетті? президенттері (Грузия, ?зірбайжан, Т?рікменстан, Т?ркия) жобаны ?олдау Декларациясына ?ол ?ойды. А?Ш ?кіметі де ?олдау к?рсетуде. Жобаны ж?зеге асыруда халы?аралы? корпорациялар ?атысады, атап айтса?, Shell ж?не PSG International корпорациялары. Жоба ??ны 2,5 млрд $ ба?алануда. Сараптау с?ра?тары: 1. Осы жоба жобаларды? ?ай т?ріне жатады? 2. Сізді? ойы?ызды ?андай фактілер растайды? Ба?ылау с?ра?тары: 1. Жобаны? негізгі жіктелу белгілерін ата?ыз. 2. Жобаларды? т?ріне ?арай оларды? б?лінуін суретте?із. 3. Жобалар?а оларды? салалы? ж?не территориалды? белгілеріне ?арай сипаттама бері?із. 4. Шы?ындар бойынша жобаларды сипатта?ыз. 5. Мемлекеттік ма?ыздылы?ы ше?берінде жобаларды сипатта?ыз. 6. Мерзімдік категориялары бойынша жобаларды сипатта?ыз. 7. ?атысу де?гейіне байланысты жобаларды сипатта?ыз. 8. Жобаны? ?мірлік цикліне аны?тама беріп суретте?із. 9. Жобаны? ?мірлік цикліні? ?р сатысына талдау жаса?ыз. 3- та?ырып ИНВЕСТИЦИЯЛЫ? ЖОБАЛАРДЫ БАС?АРУ ?ДІСТЕРІ Инвестициялы? жобаны бас?ару дегеніміз не? Инвестициялы? жобаны бас?ару, б?л с?зді? ке? ма?ынасы, заманауи технологияларды, ?дістерді, т?сілдерді, ?ылыми білімді пайдалану?а негізделген к?сіби-шы?армашылы? ?ызметті білдіреді, сондайа? ?ызметті? б?л т?рі жобаларды ма?сатты ?рекетті ?згерістер ретінде іске асыру жолымен тиімді н?тижеге ба?ыттал?ан. «Инвестициялы? жобаны бас?ару» ??ымына келесі нышандар кіреді: 1. Жеке индивидиум ?лкен к?лемді м?дделерді іске асыра алмайды. Б?л мамандарды? бас ?осуы мен е?бек б?лінісін талап етеді. Осыдан келіп ?леуметтік-техникалы? ж?йеде белгілі бір ма?саттарды к?здейтін бас?ару ж?йесін ??ру ?ажеттілігі туындайды. 2. Белгілі бір ма?сат?а жету ?шін ресурстар ?ажет. Ресурстарды ?амтамасыз етіп, ??растырып, ба?дарлап ?олдану керек. 3. Ма?сат?а жетуді ?амтамасыз ету ?рекетін «менеджмент» деп атайды. Бір жа?ынан, бас?ару ж?йесіні? ??рылымы жоспарлы т?рде даму керек, екінші жа?ынан, оны? ?ызметіні? процестеріні? ?туін, коммуникациясын ж?йені? ?з ішінде ж?не одан тыс ?абылданып алынуын ??рылымды т?рде р?сімдеу ?ажет. 4. ?йымды ?леуметтік-техникалы? ж?йе ретінде бас?ару ?з ма?саттарын іске асыра алатын саланы, шаралар ше?берін белгілейді. Барлы? келтірілген бас?ару нышандары жобаларды? барлы? т?рінде к?шіне енеді, сонымен ?атар жобалы? белгісі бар шаралар?а да ?атысты. Инвестициялы? жобаны бас?ару ж?йесіндегі келесі ?дістерді ерекше атап ?ткен ж?н: Жобаны? ма?саттарын аны?тау ?дістері аны? емес ма?саттар ?шін «ми шабуылы», «ойларды жазып алу», «шы?армашылы? конфронтация», «ж?йелік ??рылымдау», та?ы да бас?а шы?армашылы? процесс техникасын пайдаланады. Кестелік жоспарлау ж?не бас?ару ?дістері заман талабына сай дамытыл?ан ?р алуан т?рлі ?амтамасыз ету ба?дарламасымен ?атар ?олданыл?анда, ол жобаларды бас?ару ?дістер ж?йесіндегі негізгі орталы? буын болып табылады. Шы?ынды жоспарлау ?дістері – айнымалыларды т?рлендіру ар?ылы жоба ??нын минимизациялау?а негізделген белсенді ба?ыт. Оларды? ішінде жобаны? пайдасы мен шы?ындарыны? функционалды ??нды? сараптамасы ж?не ?олданыс?а енгізу шы?ындары есебімен жобаны? экономикалы? тиімділігін аны?тау ?дістері ерекше орын алады. Шы?ындарды ?ада?алау ?дісі бойынша жоба к?рсеткіштеріні? ?атарынан белгілі бір кестелер ??растырылып, жобаны? дамуын, бюджетті? орындалуын, шы?ындарды? тиімділігін ба?алау?а ж?не шы?ындарды? ?здіксіз есебін ж?ргізуге м?мкіндік пайда болады. Т?уекелді бас?ару ?дістері жоба дамуыны? ?рт?рлі кезе?індегі т?уекелді аны?тап, ба?алау?а ы??айлы ж?не т?уекелділікті т?мендетуді? жолдарын іздестіруге, жоба параметрлеріне тигізетін ?серді? алдын алу ?шін тиімді болып табылады. Т?уекелді бас?ару ?дістеріні? ??ралдарына ы?тималды ж?не альтернативті кестелік модельдер, имитациялы? нысандау, сараптамалы? ж?йелер, ы?тималды? теориясы, сенімділік теориясы, роботты технология ж?не о?ан ??сас к?птеген ?дістер жатады. Келіспеушілікті бас?ару ?дістері оларды жоспарлау?а, ба?алау?а, алдын алу?а м?мкіндік береді. Ал келіспеушіліктер пайда бол?ан жа?дайда оларды шешуді? ережелерін ?сынады. Шарттарды бас?ару ?дістері шараларды дайындауды ж?йелеуге ж?не бір ретке келтіруге, ?йлестіруге, р?сімдеуге, оларды? іске асырылуын ?ада?алау?а ж?не жою?а ба?ыттал?ан. Б??ан маркетинг ?дістері, сату ж?не сатып алу, тендерлерді, бай?ауларды ?йымдастыру сия?ты шаралар жатады. Жобаларды бас?аруды ?йымдастыру ?дістері жобаны іске асыру?а ба?ыттал?ан ?тымды ?йымдастырушылы? нысандар мен ??рылымдарды? ??рылу ережесін аны?тайды. Б?л ?дістерді ?олдану жоба тобыны? ?ажетті ??ралын ??ру?а, оны? н?тижелі ж?мысын ?йымдастыру?а, персоналды бас?аруды ?амтамасыз етуге, жоба?а ?атысушылар арасында?ы ?ажетті коммуникацияны ??ру?а септігін тигізеді. ?орытындылай келе, инвестициялы? жобаларды бас?ару т?мендегідей ?адамдардан т?рады: – инвестициялы? жобаны толы? жете зерттеу; – инвестициялы? жобаны сараптау; – инвестициялы? жоба бойынша келісс?з ж?ргізу; – инвестициялы? жобаны ма??лдау ж?не іске асыру; – инвестициялы? жоба?а ?орытынды ба?а беру. Практикалы? тапсырмалар: Осы та?ырып бойынша ?ткен материалдарды ?айталап, т?мендегі аны?тамалар?а с?йкес келетін терминдерді 4-кестеге толтыры?ыз. 4-кесте Жобаларды бас?ару аны?тамалары бойынша терминдерді аны?тау тапсырмасы Ба?ылау с?ра?тары: 1. «Инвестициялы? жобаны бас?ару» ??ымы нені білдіреді? 2. «Инвестициялы? жобаны бас?ару» ??ымы ?андай белгілері бойынша аны?талады? 3. «Инвестициялы? жобаны бас?ару ?дістері» дегеніміз не? 4. Инвестициялы? жобаны бас?аруда ?олданылатын ?р ?дісті атап, олар?а жіктелуі т?р?ысынан сипаттама бері?із. 5. Инвестициялы? жобаны бас?аруды? логикалы? ж?йесіне тиісті ?р кезе?ді атап, оларды? ?р?айсысына сипаттама бері?із. 4- та?ырып ИНВЕСТИЦИЯЛЫ? ЖОБАНЫ БАС?АРУДЫ ?ЙЫМДАСТЫРУ Сырт?ы ж?не ішкі ортаны? жо?ары белсенділігі жа?дайында ?йым нары?та тек ?здіксіз даму, ?згермелі жа?дайлар?а бейімделу, ресурстарды тиімді пайдалану жа?дайында ?ана б?секелесе алады. Жобаларды бас?аруды? орта? корпоративті ж?йесі (ЖБКЖ) ше?берінде жоба?а ?атысушыларды? барлы?ыны? арасында ?зара байланыс орнату керек. ЖБКЖ-ны ??ру ж?не дамыту барысында ?йымны? жобаларды бас?аруда?ы жетілу де?гейін ескеру керек. Б?л ??ым ?йымны? ?зіні? стратегиялы? ма?саттарына жетуді максималды н?тижелі т?рде іске асыратын жобаларды та?дап, оларды бас?ару ?абілетін суреттейді. Б?гінгі та?да ?йымны? жетілу моделі бойынша к?птеген зерттеулер бар. Оларды? ішіндегі жобаны? ?йымдастырушылы? жетілу моделі (Ж?ЖМ) жобаларды бас?аруда?ы жан-жа?ты амалдарды ?амтитын стандарт (Organizational Project Management Maturity Model) ж?не ол ?з кезегінде ?ш ?зара байланыс?ан элементтерден т?рады: – білім (knowledge) ЖБ ?йымдастырушылы? жетілуіні? ?рт?рлі де?гейі бойынша жобаларды бас?аруды? ж?здеген ?здік практикаларыны? жиынты?ы болып табылады; – ба?алау (assessment) ?йымдарды? жетілу жа?дайын ба?алап, оларды жа?сарту салаларын аны?тау?а к?мектеседі; – жа?сарту (improvement) ?йым?а оны? стратегиялы? ма?саттарын максималды н?тижелі т?рде іске асыру?а м?мкіндік беретін жобаларды бас?аруды? даму картасын ??растыру?а к?мектеседі. Жобаны бас?аруды ?йымдастыруды – біріншіден, бір н?рсені т?ртіпке келтіру, ж?ндеу, ??ру, ж?йеге келтіру; – екіншіден, бірт?тас н?рсені? б?лшектерін ??растыру, ?зара байланыстыру, ?атынастыру, ?зара орны?тыру; – ?шіншіден, бірт?тастылы? (мысалы, ?нерк?сіп, к?сіпорын, т.б.) деп т?сіну керек. Жобаны бас?аруды ?йымдастыру – ол жобаны бас?ару ж?йесін ??рып, оны ?ажетті т?ртіпке, жоба элементтеріні? ?зара ?атынасу бірлігіне, бас?ару процесін н?тижелі ж?мыс істеу режиміне келтіріп, оны? осы ?алыпта ж?мыс істеуін ?амтамасыз ету. Бас?а с?збен айт?анда, жобаны бас?аруды ?йымдастыру ??ымын жобаны? ?алыпты ж?мыс істеуін ?амтамасыз ету ма?сатында жобаны бас?ару ж?йесіні? жеке б?лімдеріні? бірігуі деп т?сіну керек. Жобаларды бас?аруды? ?йъшдастырушылъщ сызбаларын ?арастырайы?. Жобаны іске асыруды? кестелік матрица т?ріндегі моделі (1-суретті ?ара?ыз). 1-сурет. Уа?ыт шы?ындары бойынша жобаны бас?аруды? кестелік матрица моделі Кестелік матрица ??рамына аны? белгіленген тапсырмалар бойынша ж?ргізілетін на?ты ж?мыстар ??рылымы кіреді. Бірінші кезе?де бас?ару аппаратыны? ?рекетінсіз ж?зеге асырыла алмайтын ?ндірістік операциялар ай?ындалады (2-суретті ?ара?ыз). Осындай тапсырмаларды? ?атынасы т?ртінші блоктан біріншіге барып т?седі. Б?л т?зіліс ар?ылы бас?аруды ?ажет ететін ?ндірістік тапсырмалар т?седі. Бас?арушылы? тапсырмалар ??рылу процесі басталады, ?р ?ндірістік тапсырма осында ?зіні? бас?арушылы? тапсырмаларын ?абылдайды, оларды? ?атынасы жобаны бас?ару мазм?ныны? бірінші ж?не к?лемі бойынша негізгі б?лімін ??райды. Бас?ару мазм?ныны? екінші б?лімін жоба талаптарынан туындамайтын, біра? ?о?ам ?шін ма?ызды тапсырмалар ??райды, мысалы, ?леуметтік, экологиялы?, есептік тапсырмалар. 2-сурет. Аны? белгіленген тапсырмалар бойынша жобаларды бас?аруды? кестелік матрицасы Бірінші блокты? н?тижесі бас?армалы? тапсырмаларды ке?істікте орны?тыру матрицасы болып табылады. Б?л блок белгілі бір жобаны? ??рылымды? б?лімшелері арасында бас?арушылы? тапсырмаларды б?ліп таратады. Екінші блок – б?л ?рт?рлі нормативтік актілерді есепке ала отырып ??рыл?ан жобаны? бас?ару аппаратында міндеттерін, ???ы?тары мен жауапкершілігін б?лу процесі. Б?л блокты? н?тижесі – бас?аруды? ?кімшілік тапсырмаларыны? б?лінісіні? матрицасы. Бас?аруды? ?кімшілік тапсырмаларыны? б?лінісіні? матрицасы бас?аруды? ?йымдастырушылы? ??рылымындарын жобалауды? негізі ж?не к?п бас?ару ж?мыстарын ж?зеге асыруды ?ажет ететінін аны?тауды? бірден-бір ?йымдастырушылы? ??ралы. ?шінші блок – бас?ару процесіні? моделі. Ал?аш?ы екі блок статикалы? болса, ?шінші блок – динамикалы?. Уа?ыты бойынша ол т?ртінші, динамикалы? блокпен те?герілген. ?шінші блокты? н?тижесі тапсырмалар классификаторы немесе лауазымды? н?с?аулар болып табылады. Блоктарды? тепе-те?дігі жобаны бас?аруды? динамикалы? ж?йесін ??райды. Практикалы? тапсырмалар: Осы та?ырып бойынша ?ткен материалдарды ?айталап, т?мендегі аны?тамалар?а с?йкес келетін терминдерді 5-кестеге толтыры?ыз. 5-кесте Жобаларды бас?ару аны?тамалары бойынша терминдерді аны?тау тапсырмасы Ба?ылау с?ра?тары: 1. ЖКБЖ дегеніміз не ж?не б?л ж?йені? ?йымдарды? жетілу моделіне ?андай ?атысы бар? 2. Жобаны? ?йымдастыруды? жетілу моделін атап, о?ан сипаттама беретін ?ш ?зара байланыс?ан элементке ?ыс?аша т?сіндірме келтірі?із. 3. Жобаны бас?аруды ?йымдастыру не ?шін керек? 4. Инвестициялы? жобаны ?йымдастырушылы? бас?аруды? принципиалды схемасыны? м?ні неде? 5. Кестелік матрица т?ріндегі инвестициялы? жобаны іске асыру моделін суретте?із. 6. Инвестициялы? жобаны бас?ару аппаратыны? ?рекетіне с?йкес іске асырылатын ?ндірістік операцияларды? мазм?нын ашы?ыз. 7. Инвестициялы? жобаны бас?аруды? динамикалы? ж?йесін ??ру?а м?мкіндік беретін те?дестірілген блоктар тізбегін суретте?із. 5- та?ырып ИНВЕСТИЦИЯЛЫ? ЖОБАНЫ ЖОСПАРЛАУ (?АДАМДАРЫ МЕН ТАРМА?ТАРЫ) Жобаны? бастамасы оны? ?мір с?руіні? басталуы болып табылады. Кез келген жоба «ойланып табылуы», ой сарабынан ?ткізілуі ж?не басталуы керек. Жоба орын ал?ан жа?даймен ж?мыс істеу барысында идея, ой ретінде пайда болады. Идея ?алыптастыруды? жеке т?сілінде ой ба?ытын біржа?тылы? т?р?ыдан ?арастыру ?аупі бар, ал ?жымды? ж?мыста ой мен идеяларды? ке? спектрлі варианттары пайда болады. Конец ознакомительного фрагмента. Текст предоставлен ООО «ЛитРес». Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию (https://www.litres.ru/aygul-myltyk-baeva/investiciyalyk-zhobalardy-bask-arudyn-teoriyasy-men-distemesi/?lfrom=688855901) на ЛитРес. Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.